آغازی بر پایان سربازی اجباری

نسیم‌آنلاین؛ محمد حیدررضایی: خدمت اجباری سربازی که در سال 1249 تصویب شد و رضا پهلوی آن را اجرایی کرد، هم اکنون نیز به همان شیوه درحال اجراست و تبدیل به یکی از بزرگترین معضلات جوانان شده و باعث شده نیروی انسانی عظیمی از کشور دریغ شود و همچنین امنیت روانی مردم هم ازبین می‌رود.

دکتر سینا کلهر، عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس، می‌گوید: 2 میلیون نفر سرباز فراری داریم و تا الان سالیانه حدود 500 هزارنفر مشمول جدید داریم (که این آمار در سال‌های آتی افزایش می یابد) و 4 میلیون نفر دانشجو که هنوز سربازی نرفته‌اند و یک میلیون هم جوان 18 19 ساله. اگر هرنفر متعلق به یک خانواده‌ی 4 نفره باشد، حدود 30 میلیون نفر از جمعیت کشور، زیر فشار روانی سیستم سربازی قرار می‌گیرند. به‌طوری که خیلی خانواده‌ها از بدو تولد پسر نگران سربازی وی هستند.

در طی سالیان اخیر، هرگونه اعتراض به ساختار فعلی سربازی با مخالفت سرسختانه‌ی ستادکل نیروهای مسلح مواجه می‌شد. در سال 92، سردار کمالی، جانشین وقت اداره منابع انسانی ستاد کل نیروهای مسلح در مواجهه با سوالی درخصوص سربازی اجباری اینطور پاسخ می‌دهد: «راهبرد ما در سربازگیری اجباری، دفاع از مملکت است. کدام جوانی پیدا می‌شود که در صورتی که سربازگیری حرفه‌ای شود، حاضر باشد برود سیستان و بلوچستان یا چابهار خدمت کند اما سربازان وظیفه در تمامی نقاطی که لازم باشد، خدمت می‌کنند. در جنگ ایران و عراق حدود سه میلیون جوان در قالب سربازی، آموزش‌ دیده و به مناطق جنگی اعزام شده‌اند. حال اگر جنگ شود، چه فردی حاضر است برود و استخدام شود تا به جبهه اعزام شود؟

تنها بحث تجهیزات برای سرباز تخصصی مطرح نیست و در کنار آن باید به تهدیدات و بحث‌های سوق‌الجیشی یک کشور نیز توجه کرد. یکی از علت‌های شکست سنگین آمریکا در جنگ ویتنام، وجود سربازان اجباری در این جنگ بود. در آن زمان سربازان می‌گفتند اگر هدف از سربازگیری اجباری، خدمت به کشور است، پس ما در خاک کشور دیگر چه می‌کنیم که همین موضوع سبب شد آنان به این نتیجه برسند که سرباز حرفه‌ای و مزدور اجیر کنند.»

این صحبت ها درحالی است که پیش از این سرلشگر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح درخصوص سربازی حرفه‌ای با اشاره به این نکته که هزینه‌ی هر نیروی کادری به میزان 5 سرباز وظیفه است گفت: اینکه بعضا گفته می‌شود که ما سرباز حرفه‌ای بگیریم و سربازی را از اجباری بودن در بیاوریم، ما نسبت به این موافق هستیم اما کشور توان این کار را ندارد.

 نادر طالب‌زاده مستندساز و مجری کارشناس تلویزیون، معتقد است این میراث که مربوط به اواخر قاجار و اوایل رضاخان است باید متحول شود. کشور باید برای وقت جوان ارزش قائل شود تا جوان مشتاقانه از کشورش دفاع کند. در سیستم فعلی، سرباز یک اسیر و گماشته است. در این زمینه باید به دنیا هم نگاه کرد و ما برای خودمان جزیره نیستیم. خیلی از کشورها این سیستم را جمع کرده‌اند. همین لبنان و عراق هم شیوه‌ای را انتخاب کرده‌اند که جوانان مشتاقانه به دفاع از کشورشان می‌پردازند نه اینکه جوانان صرفا سربازی را بگذرانند و منتظر کارت پایان خدمت باشند تا از شر آن راحت شوند.

تعلل به چه علت؟

مجتبی رضاخواه نماینده مردم تهران، اظهار داشت که سیستم فعلی سربازی، فاقد قابلیت استفاده از تخصص سربازهاست و شان آن‌ها حفظ نمی‌شود. وی مهم‌ترین عامل نگرانی نیروهای مسلح بابت مقاومت در برابر اصلاح سربازی را ناتوانی از تامین امنیت شمرد. اما رضاخواه مدعی شد طرح‌هایی وجود دارد که می‌تواند طرح‌هایی وجود دارد که هم سیستم سربازی را اصلاح کند و حقوق آنان تامین شود و هم نگرانی نیروهای مسلح برطرف شود.

ابوترابی دیگر نماینده‌ی مجلس اعتقاد دارد نمایندگان مجلس کمتر ورود پیدا می‌کنند و شاید نگاهشان این باشد که ستاد کل نیروهای مسلح باید به این وضوع ورود پیدا کند. این نگاه صددرصد غلطی است. ما وقتی قانون خدمت وظیفه عمومی داریم یعنی مجلس این قانون را وضع کرده است، پس مجلس اجازه ورود دارد که قانونی وضع کند و می‌تواند همان قانونی که وضع کرده است اصلاح کند. وحی نیست که قانونی قبلی بدون ایراد باشد و همان ادامه پیدا کند. انتظار می‌رود نیروهای مسلح تعصب را کنار گذاشته و به کمک ما بیاید.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز حدود یک دهه است که گزارشی در خصوص معضلات سیستم سربازی فعلی و راه‌حل‌های جایگزین آن ارائه کرده که اما ستادکل نیروهای مسلح به آن توجهی ندارد.

این واکنش‌ها تا آنجا پیش رفته که حسین دهقان وزیر سابق دفاع و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری 1400، عنوان کرد که نبود بودجه برای عدم پرداخت حقوق کافی سربازان بهانه‌ی قابل قبولی نیست، چرا که سرباز تمام وقتش در اختیار نظام است و نمی‌تواند به کار دیگری مشغول باشد.

ثمره‌ی سربازی فعلی؛ استضعاف بیشتر دهک‌های پایین و ضعیف‌تر

سرهنگ اکبر حلوایی، معاون سابق سازمان نظام وظیفه عمومی در مصاحبه‌ای اینطور وضعیت سربازی را تشریح می‌کند که : جوانان در خانواده‌های دهک‌های پایینی جامعه، فرد موثری در اوضاع معیشت هستند و با سرباز شدن آنان، خانواده از لحاظ تامین معیشت دچار مشکل می‌شود، به همین دلیل غایبان بیشتر از دهک‌های ضعیف جامعه هستند. در این سیستم نمی‌شود به دنبال عدالت بود و از اساس فاقد عدالت است.

و اما سایت نظام وظیفه 

افغانستان و کانادا بدون خدمت اجباری!

در سایت مربوط به نظام وظیفه وضعیت سربازی در کشورهای دیگر جهان که اکثریت آن‌ها نیز درحال توسعه هستند، بررسی شده است. با وجود ایراداتی که به این بررسی وارد است، در این گزارش وضعیت سربازی 39 کشور شرح داده شده که شرایط سربازی ایران مشابه هیچ‌یک از این کشورها نیست. در گزارش مربوطه، افغانستان، کانادا، آلمان، سوئد، بلغارستان و کرواسی فاقد هرگونه سربازی یا خدمت اجتماعی اجباری هستند. مدت سربازی در تمام کشورهای دیگر، حداقل 4 و حداکثر 1 سال است و تنها ایران، کره‌شمالی و جنوبی و سنگاپور سربازی بیش از یک سال دارند. مردم بسیاری از این کشورها نیز می‌توانند به جای سربازی، خدمت اجتماعی را انتخاب کنند. برخی کشورها هم سقف سنی در حدود 28 سال گذاشته‌اند و فرد مسن‌تر از آن را برای سربازی مناسب نمی‌دانند.

با وجود این گزارشات در سایت نظام وظیفه، این سازمان همچنان بر ساختار سربازی خاص خود اصرار دارد و حاضر به تغییر آن نیست.

پایان ماجرا کجاست؟

با وجود واکنش‌های اینچنینی و پررنگ شدن مسئله‌ی سربازی، ستاد کل نیروهای مسلح، مدت سربازی را از 21 به 24 ماه افزایش داد تا به نوعی خود را بی‌تفاوت به موج معترض به سربازی نشان دهد. همچنین انتظار آن بود که انتشار اخباری مانند آزادسازی یک زندانی با حقوق سربازی و یا "پولدار شدن سربازان" در کانال‌ها و روزنامه‌های رسمی، این موج به راه افتاده را کمرنگ کند. اما درست پس از این اتفاقات، مواضع جدیدی از میان مسئولین بلندپایه‌ی کشور و همچنین شخصیت‌های اجتماعی اتخاذ شد. حجت الاسلام رستمی، رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، مدعی شد سربازی اجباری، باعث ایجاد فاصله‌ی دوساله میان فارغ التحصیلی و ورود به بازار کار می‌شود که متناسب با جنگ اقتصادی نیست. محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت از لزوم تغییر سربازی اجباری به سربازی حرفه‌ای سخن گفت. عباس آخوندی، وزیر سابق مسکن در توییتی بیان کرد "نگاه به سربازی به عنوان دست‌یابی به نیروی کار ارزان مفهوم آمادگی برای دفاع از سرزمین و هویت ملی را از میان برده ‌است". حجت‌السلام علی اکبری، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه‌جمعه و امام جمعه موقت تهران اعتقاد دارد سیستم فعلی سربازی فشار روحی فراوانی به جوانان وارد می‌کند و لازم است بازنگری جدی در آن صورت گیرد. رضا رشیدپور، مجری برنامه‌ی سیم آخر، در برنامه‌ی ویژه‌ی نوروز خود عنوان کرد که جوانان ایرانی حتما به کشور خود علاقه دارند ولی باید به جای اینکه سربازی به عنوان یک مانع یا غول عجیب در برابر آن‌ها باشد، از روی علاقه باشد و بازنگری جدی در این زمینه احساس می‌شود. سربازان از روی ترس مافوق و جریمه نمی‌توانند صحبت خود را بیان کنند.

همچنان که زمان می‌گذرد، بر شمار کسانی که علیه سیستم سربازی اجباری سخن می‌گویند اضافه می‌شود و این مسئله درحال تبدیل به یک خواست و پویش فراگیر و همگانی، از تمام طیف‌ها و اقشار جامعه است.