طلسم 26 ساله‌ی محلۀ انقلاب
به خاطر طرح توسعه‌ی دانشگاه تهران ساکنان منطقه با مشکلات زیادی پیرامون اموال خود مواجه شده‌اند. مردم بدلیل افت قیمت به‌واسطه‌ی طرح، در مواردی مجبور شدند خانه‌ی خود را زیر قیمت بفروشند و متضرر بشوند. علاوه بر این محله با معضلات فرهنگی و اجتماعی جدیدی مواجه شده است
نسیم‌آنلاین: سال 1375 که هنوز به دنیا نیامده بودم اتفاقی در شهر تهران افتاده‌است که هنوز جریان دارد. طرحی در سال 75 نوشته می‌شود و ادامه‌ی کار و زندگی را برای ساکنان این منطقه سخت می‌کند چرا که طرح متضمن تصرف خانه و محل کسب درآمد عده‌ای از مردم است. یک تصرف خشن. این طرح شروع یک جنگ سخت بود، بین دانشگاه تهران و مردم محله.
برای اینکه بتوانیم شناخت خوب و درک درستی از مسئله داشته باشیم از سرکار خانم شعبانی که یکی از فعالین مردمی این منطقه هستند برای مصاحبه دعوت کردیم و صحبت‌های ایشان را شنیدیم. در این صحبت‌ها هم از سرگذشت این طرح مطلع شدیم و هم درکی جامع نسبت به مشکلات ایجاد شده توسط دانشگاه و مسائل خود طرح دست پیدا کردیم.
مقدمه: کسی طرحی نوشت
آغاز یک پروژه غیرقانونی و فاجعه‌آفرین. شهریور 1375، رییس وقت دانشگاه تهران، غلامعلی افروز، موافقت رییس جمهور برای اختصاص بودجه به پروژه را بدون در نظر گرفتن ملزومات قانونی آن کسب کرد.
شعبانی می‌گوید :«در سال 76 کمیسیون ماده 5 در بی‌خبری مالکان و ساکنان، خانه‌هاو مغازه‌های بخشی از محله انقلاب را به خاطر طرح موسوم به ساماندهی دانشگاه تهران فریز کرد. در شرایطی که هیچ مصوبه قانونی برای این فریز وجود نداشت و هیچ وقت طرحی تحت عنوان توسعه یا ساماندهی دانشگاه تهران در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب نرسید.»
مردم ساکن در این محله نه میتوانستند خانه‌ای بفروشند و نه میتوانستند آن را بازسازی کنند. خانه‌ها با افت قیمت شدیدی مواجه شده و مال مردم عملا مورد ضرر واقع شد. از طرحی که مصوبه‌ای نداشت و تمام فرآیندهایش از ابتدا پشت درب‌های بسته انجام شده و دانشجوها و ذینغعان محله از آن اطلاعی نداشتند انتظار دیگری هم نمی‌رفت.
در سال 76 بودجه‌ای تخصیص داده شد به طرحی که مصوبه نداشت و این برخلاف قانون تملک اراضی است که عنوان می‌دارد هر طرحی برای گرفتن بودجه باید مصوبه هیئت وزیران و یا مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را داشته باشد.
پرده ابتدایی: طرح بعد از 6 سال تازه نزدیک به اجرا شد
6 سال بعداز فریز غیرقانونی و بدون مصوبه سال 76 و اختصاص بودجه به آن، مدیران دانشگاه تهران با هماهنگی مقامات رده بالای کشور تصمیم به توسعه کالبدی دانشگاه تهران می‌گیرند. معلوم نمی‌شود در این فاصله چه بلایی بر سر بودجه مصوب سال 76 می‌آید ولی با پیگیری مجدد مسئولین وقت دانشگاه، طرح توسعه دانشگاه تهران در تاریخ ۱۵ مرداد ۸۲ به صورت مشروط در هیئت وزیران تصویب می‌شود. مشروط به این که طرح حتما باید در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب برسد که هیچ وقت این شرط عملی نشد. در طرح جدید دانشگاه قرار بود مساحتی۵۰ هکتاری داشته باشد. از سه جهت تصرف اتفاق می‌افتاد. دانشگاهی که از پایین به میدان انقلاب متصل بود، از شرق به خیابان وصال شیرازی، از غرب به خیابان کارگرشمالی و از شمال به بلوار کشاورز منتهی می‌شد. املاک مردم به حالت تعلیق درآمده بود. مالکان نمی‌توانستند خانه‌ی خود را به غیر بفروشند و یا اقدام به نوسازی کنند. تنها راه این بود که ملک خود را به دانشگاه تهران بفروشند، با قیمتی غیرمنصفانه. دانشگاه تملک را شروع کرده بود اما بعد از گذشت 2 سال، در سال 84 با روی کار آمدن دولت نهم به دلیل کمبود منابع مالی ادامه تملک تقریبا متوقف شد و نکته تأسف بار این که بخش قابل توجهی از املاک خریداری شده توسط دانشگاه تخریب و به زمین تبدیل شد.این شرایط فرسایشی چندسال به همین منوال مسکوت ماند تا حدود 10 سال بعد.
پرده‌ی اول: رخسار محله نیلی می‌شود
تکیه زدن جناب دکتر نیلی احمدآبادی بر کرسی ریاست دانشگاه در سال ۹۳ طرح را مجددا بعد از حدود ۱۰ سال به جریان انداخت. در دوره جدید مدیریت دانشگاه تهران و دولت اول حسن روحانی این طرح مورد بازنگری قرار گرفت. طرحی جدید با عنوان جدید «شهر دانشگاهی کارآفرین، سبز و هوشمند» تدوین و برای اجرا شدن در دستور کار قرار گرفت. تا قبل از شروع مجدد پیگیری طرح از سوی دانشگاه تهران بنا به گفته مشاور این طرح، تقریبا نیمی از محدوده هنوز در اختیار مالکان بود. دانشگاه هم بخش قابل توجهی از املاک خریداری شده را به پارکینگ و کافی‌شاپ اختصاص داده بود. دکتر نیلی و مسئولین اجرای طرح خیلی در بند مسائل علمی و دانشگاهی نمانده بودند. شعبانی تخریب خانه‌ها و تبدیل شدن آنها به علفزار و پارکینگ ، ساختمان‌های رها شده و خالی از سکنه، به‌وجود آمدن مکان‌های ناامن که محل تجمع معتادین و کارتن‌خواب‌ها شده، شب مردگی، مشکلات آپارتمان‌های نیمه تملک شده و احداث خوابگاه‌های دانشجویان در کنارمنازل مسکونی را از جمله رفتارهای آسیب‌زای دانشگاه می‌خواند که باعث بروز نابسامانی‌های بسیار و برخی فسادها در محله شده است. شرایط اقتصادی که هیچ حتی شرایط زندگی ساکنان محله هم از این طرح متاثر شد.
پرده دوم: ادامه تاخت و تاز دانشگاه
در شهریور سال 1394 شورای عالی شهرسازی و معماری محدودۀ طرح ساماندهی دانشگاه تهران را به تصویب می‌رساند. طبق مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری مورخ ۱۶ شهریور ۱۳۹۴ و همچنین مصوبه کمیسیون ماده پنج تهران طرح ساماندهی باید در شورایعالی و البته پیش از آن در کمیته‌های تخصصی آن شورا بررسی گردد. دو سال بعد در تاریخ 96/05/22، طرح با تغییر رویکرد از ساماندهی به توسعه دانشگاه تهران تحت عنوان شهر دانش به تصویب کمیسیون ماده پنج می‌رسد، مشروط بر اینکه به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری برسد که این اتفاق نمی‌افتد . این درحالی است که نظریه کارگروه فنی ابعاد مختلف این طرح را کاملا زیر سوال می‌برد. نگاهی به نظر کارگروه فنی نشان می‌دهد که تصویب این طرح مبنای کارشناسی و تخصصی نداشته است. در متن این مصوبه آمده است که: «طرح توسعۀ دانشگاه تهران، بزرگ‌ترین طرح مداخلۀ مستقیم و تغییر بافتِ باارزشِ شهری در محدودۀ مرکزی شهر تهران طی سال‌های اخیر محسوب [می‌شود] و رویکرد تخریب و نوسازی بافت شهری، اصولاً مورد تأیید کارگروه فنی نمی‌باشد. ضمن اینکه سطح اشغال و تراکم ساختمانی طرح توسعه نیز زیاد است. در یک شمای کلی طرح توسعه، مسلط و غالب بر محدودۀ پردیس دانشگاه بوده و احداث ساختمان‌های ۲۰ طبقه محدودۀ طرح توسعه، در چهارچوب مصوبات شورایعالی شهرسازی و معماری ایران امکان‌پذیر نمی‌باشد».
پرده سوم: کسی قرار نیست تسلیم شود
شعبانی می‌گوید: «در طول این سالها مردم به صورت انفرادی و یا گروهی اعتراضاتی داشته و پیگیر مطالبات خود بوده‌اند اما از اواخر سال 96 این پیگیری‌ها انسجام خاصی یافت و سازماندهی شد. سال 97 مالکان واحدهای مسکونی و تجاری محدوده دانشگاه تهران که در جریان اجرای طرح توسعه متضرر شده بودند نامه‌هایی تهیه و به سازمان‌ها و نهادهای مربوطه از جمله دفتر ارتباطات مردمی بیت رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، شورای اسلامی شهر تهران، وزارت راه و شهرسازی، وزارت علوم، وزارت کشور و...ارسال کردند. در فرصت کوتاه و امکانات کمی که برای دسترسی به مالکان داشتیم توانستیم این نامه‌ها را به امضای بیش از 200 نفر از مالکین و ذینفعان برسانیم. دراین نامه‌ها به از بین رفتن هویت فرهنگی و اجتماعی محدوده، افت شدید قیمت املاک و مغازه‌ها، جلوگیری از نوسازی ساختمان‌های محدوده، تهدید مالکیت خصوصی ساکنان، سلب آسایش ساکنان به وسیله اجاره املاک به شرکت‌ها و افراد مختلف و ایجاد مزاحمت برای اهالی از سوی ساکنان خوابگاه‌های مستقر در محدوده اشاره شده بود. به موازات ارسال این نامه‌ها تعدادی از مالکان خانه‌ها نیز با طرح شکایت به دیوان عدالت اداری خواستار رفع فریز غیرقانونی املاک خود و درخواست مجوز برای ساخت و ساز شدند. تاکنون 11 رأی مثبت از دیوان عدالت اداری در دست مردم است.»
این اقدامات در کنار اعتراضات تشکل‌های دانشجویی به این طرح، نتایج خوبی در پی داشت. به دنبال این پیگیری‌ها در حالی‌که روند تهیه و تصویب طرح جدید دانشگاه تهران در پشت درهای بسته صورت گرفته و چندین ماه از تصویب آن در کمیسیون ماده ۵ گذشته بود. در آذرماه سال 97، جلسه‌ای در پردیس هنرهای زیبا برگزار شد و این طرح اجمالاً به سمع و نظر اساتید و دانشجویان رسید. اطلاعات کلی و کمی که توسط مسئولین ارائه شده از تبدیل دانشگاه به عنوان یک مرکز فرهنگی در مرکز شهر تهران به یک مرکز تجاری، اداری و خدماتی در قالب طرح توسعه دانشگاه تهران حکایت داشت. این صحبت‌ها و اطلاعات حساسیت دانشجویان، اساتید و برخی از تشکل‌های مردم‌نهاد فعال در حوزۀ شهرسازی را برانگیخت. فعالیت‌های جدیدی در مورد این طرح دوباره آغاز شد. قرار شد دانشجویان دانشگاه تهران با همکاری چندین تشکل، نشستی دربارۀ طرح توسعۀ دانشگاه تهران در تاریخ ۲۷ام دی‌ماه 1397 برگزار کردند. هدف نشست هم نقد و بررسی طرح با حضور گروهی از اهالی و سایر ذینفعان از جمله دانشجویان و اساتید دانشگاه بود. در همان جلسه از مسئولین دانشگاه و مشاور طرح توسعه نیز دعوت به‌عمل آمده بود که متأسفانه هیچ‌کدام این دعوت را نپذیرفتند. البته مسئولین دانشگاه با لغو مستقیم و دستوریِ جلسه‌ی دیگری که که بنا بود در تاریخ ۲۹ام بهمن ماه در دانشکدۀ علوم‌اجتماعی برگزار شود نشان دادند که حتی تمایلی به مطرح شدن نظرات جامعه دانشگاهی و متخصصین ندارند.
پرده چهارم: زحمت‌های صادقانه شورای عالی معماری و شهرسازی
خانم شعبانی می‌گوید: «ما فقط به ارسال نامه به نهادها و سازمان‌ها اکتفا نکردیم و به موازات آن دو تجمع مسالمت آمیز در مقابل وزارت راه و شهرسازی برگزار کردیم که این دو تجمع در بزنگاه‌های مناسبی برگزار شد و نتایج مفیدی به همراه داشت.»
اواخر اردیبهشت 98، فرزانه صادق مالواجرد، دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی از مصوبه‌ای خبر داد که ساکنین محله‌های اطراف دانشگاه تهران شاید قریب به ۱۶ سال انتظارش را می‌کشیدند. این مصوبه که معضل اهالی محله اطراف دانشگاه را بعد از 16 سال برطرف می‌کرد، ابتدا با سکوت مسئولین دانشگاه تهران همراه شد. بعد از مدتی نامه‌ای از سوی روسای دانشگاه تهران و دانشگاه علوم پزشکی تهران خطاب به روحانی در مورد این مصوبه منتشر شد که نشان از اعتراض این دو مقام مسئول به مصوبه شورایعالی شهرسازی و معماری است. مدیران این دو دانشگاه این مصوبه را خلاف مقرر پیشین کشور در این مورد دانسته و این شورا را به عدم توجه به پیشامدهای حقوقی و قانونی ناشی از این تصمیم متهم کرده‌اند. این دو مدیر دانشگاهی در نهایت از رئیس جمهوری درخواست کردند که در حوزه اختلاف میان این دو دانشگاه با شورایعالی شهرسازی ورود کرده و تصمیم‌گیری قانونی کند. این مصوبه به قدری باعث خوشحالی مردم محله شده بود که کوچه ها و خیابان‌های اطراف دانشگاه تهران را پر از بنرهای تشکر از کسانی کردند که در مسیر احقاق حقوق شان، به آنها کمک کرده بودند.
پرده پنجم: فاز جدید مبارزه، طرح در برابر طرح
بعد از گذشت دو سال از مصوبه سال 98 و تعلل دانشگاه تهران و شهرداری تهران در تهیه طرح، مصوبه‌ای به شماره 53983/300 در تاریخ 28 تیر 1400 در شورای عالی شهرسازی و معماری تصویب می‌شود. مردم محل و ذینفعان بالاخره مصوبه‌ای در برابر طرح توسعه دانشگاه تهران دارند که مانع تملک‌های غیر قانونی دانشگاه در محله می‌شود. در مقدمه این مصوبه حق و حقوق مردم محل برای خرید و فروش و بازسازی به رسمیت شناخته می‌شود. در یکی از بندهای مصوبه شورای معماری و شهر سازی آمده است: «در سایر بخش‌ها که تاکنون تملک کامل نشده‌اند، رویکرد طرح از تملک، تخریب و بازسازی توسط دانشگاه به پالایش عملکردی با جلب مشارکت مالکین و سرمایه‌گذاران تغییر خواهد کرد. در این بخش‌ها ضرورتی بر تملک توسط دانشگاه نخواهد بود و مالکین و سرمایه‌گذاران در چهارچوب ضوابط احداث بنا در حریم درجه یک اثر ثبتی دانشگاه تهران و الزامات استقرار فعالیت (که بر اساس ملاحظات همجواری با دانشگاه تهران ارایه خواهد شد) قادر به بهره‌مندی کامل از حقوق مالکانه خود خواهند بود. بدیهی است بخشی از عملکردهای مجاز به استقرار، معطوف به حفظ جریان سکونت و خدمات پشتیبان آن در بافت ارزشمند پیرامون دانشگاه خواهد بود».
شورای عالی شهرسازی و معماری در سال 1401 پیگیری‌های مجددی انجام داد و دستوری به شهرداری برای رسیدگی به وضعیت محله و تدوین طرح تفضیلی بافت پیرامون دانشگاه تهران ارسال کرد و تأکید کرد که در صورت عدم وصول نتیجه، دبیرخانه راسا اقدام به تهیه طرح می کند.
شنیده‌ها حاکی از تدارک دبیرخانه شورایعالی شهرسازی و معماری برای تهیه‌ی طرح تفصیلی است.
پرده ششم: حامی اصلی کنار گذاشته شد
امسال مشخص نیست چه آینده‌ای در انتظار مردم محل خواهد بود چرا که یک خبر، یک تغییر، یک جابجایی می تواند همه چیز را بهم بریزد. خانم فرزانه صادق مالواجرد از دبیری شورای عالی معماری و شهرسازی برکنار شد. همان مسئولی که صدای مردم را شنیده و دنبال احقاق حق بود. مردم هم قدردان این زحمات بوده و هستند.
شعبانی در پایان تأکید می‌کند: «حالا یک آزمون سخت برای مدیران جدید آغاز شده است. در این دولت آیا مردم می توانند به حقوق خود دست یابند؟ همه بسترها برای تحقق این امر توسط مدیران قبلی فراهم شده و حالا سوال و نگرانی مردم این است که مدیران جدید تصمیمات قبلی را برنتابند و مجددا به همان مسیر دهه‌های گذشته برگردند. مسیری که در آن با زیر پا گذاشته شدن قانون، حقوق مردم پایمال شد. مردم در تمام این سالها مطالبات خود را در چهارچوب قانون دنبال کرده و در همین راستا خواستار تسریع در تهیه طرح تفصیلی محدوده بر اساس مصوبه شورای عالی شهر سازی و معماری هستند. اگر قرار باشد طرحی برای زمین‌های دانشگاه تهیه شود و املاک و مغازه‌های مردم که از طرح خارج شده همچنان بلاتکلیف و یا تحت الشعاع طرح دانشگاه قرار بگیرد، حق مردم اعاده نخواهد شد. تأکید مردم بر تهیه طرح تفصیلی است که در آن تکلیف همه زمین‌ها، املاک و آپارتمان‌ها روشن شود و اگر قرار است امتیازی برای املاک دانشگاه در نظر گرفته شود، املاک سایر مالکان نیز باید از این امتیاز قانونی برخوردار شوند. امیدواریم که مسئولین مربوطه در دبیر خانه شورای عالی شهر سازی و معماری و سایر نهادها و سازمانهای ذیربط این امر مهم را در اولویت قرار دهند و به حدود 30 سال بلاتکلیفی خاتمه بخشند.»
پرده هفتم : یک درد سر تمام نشدنی
در طی این سالها با اینکه در دانشگاه تهران چندین بار مدیریت‌ها عوض شده است اما رویکرد دانشگاه عوض نشده‌است. هنوز هم دانشگاه می‌خواهد همه محل را برای خود داشته باشد و در راستای اهداف خود بدون توجه به حق و حقوق مردم محل اقدام می‌کند. زندگی برای مردم در این محله سخت است وقتی یک نهادی می‌خواهد خانه‌شان را تصرف کند. خانه هم چیزی نیست که مردم بتوانند به راحتی از آن دل بکنند. اصلا دل هم بکنند، جایگزینی برایش وجود نخواهد داشت. دانشگاه هم پول خوبی نمی‌دهد پس بهتر است مدتی را صبر کند، اما تو چه می‌دانی 26 سال صبر یعنی چه...
