نشانی روی آب و رد کبوترها؛ رمانی بومی از جنگ تا فتنه

نسیم آنلاین : ادبیات بومی مجموعه‌ای از ترانه‌ها، اشعار، قصه‌ها، افسانه‌ها، آداب و رسوم اجتماعی، باورها، عقاید و ... هر جامعه است. نویسندگان معاصر زیادی درسال‌های اخیر به رمان بومی و اقلیمی روی آورده‌اند. این نوع رمان به کیفیت و مختصات جغرافیایی و بومی ناحیه‌ای وفادار است و بر محیط خاصی تمرکز یافته و به توصیف خصوصیات بومی و ناحیه‌ای آن منطقه شامل موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، زبان، آداب و رسوم و ... می‌پردازد.

در مقابل این جریان و رویکرد ادبی، ادبیات فضای آپارتمانی را می‌توانیم متصور باشیم. ادبیاتی که رویدادهای آن صرفا در فضای شهرنشینی اتفاق می‌افتد و مخاطب با آپارتمان‌ها و شهرک‌ها، ترافیک، دود، اینترنت، مترو و سایر عناصر زندگی شهرنشینی روبه‌روست. پر واضح است که چقدر ادبیات هر ملت به فضای بوی و اقلیمی خود نیازمند است و چه خرده فرهنگ‌هایی می‌توانند با بسط و گسترش ادبیات اقلیمی زنده بمانند. ادبیات اقلیمی در حقیقت مبین نوعی ادبیات است که در آن شاخصه‌های جغرافیایی و فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی یک منطقه معین نشان داده می‌شود. به گونه‌ای که بیان این شاخصه‌ها تمییزدهنده میان آن منطقه با دیگر مناطق است. این مسئله به خودی خود و فارغ از ضعف و قوت کیفیت اثر، می‌تواند به فرهنگ یک کشور کمک شایان توجهی بکند.

رمان «نشانی روی آب و رد کبوترها» رمانی بومی است و تمام ویژگی‌های لازم را برای بومی‌نویسی در حوزه ادبیات اقلیمی دارد. داستان در یکی از روستاهای آذربایجان اتفاق می‌افتد و ماجراها، در دو شهر مشهد و تهران ادامه می‌یابد. دو شخصیت اصلی این رمان، پیرزنی به نام بی‌بی منظر و تعزیه‌داری به نام الدار است. بی‌بی منظر، همراه با شوهر بیمارش و تنها پسرش قاسم در آذربایجان زندگی می‌کنند. الدار نیز رزمنده میانسالی است که تعزیه‌دار روستا و شبیه‌خوان امام‌حسین(ع) است.

زمستان سال 1350، غلامحسین، فرزند پیش‌نماز روستا و دانشجویی مذهبی در تهران که در پخش اعلامیه‌های امام‌خمینی دست داشته است، تحت تعقیب ساواک در روستا پناه می‌گیرد. این شروع ماجراست. در ادامه، وقایع منجر به انقلاب، به این روستای آذربایجانی نیز کشیده می‌شود. سپس دوران جنگ آغاز می‌شود و داستان تا برگزاری انتخابات 1388 پی گرفته می‌شود.

هرچه در داستان پیش می‌رویم، خواننده با شخصیت‌ها و پشت پرده شخصی آنان بهتر آشنا می‌شود و شخصیت از هاله ابهام درمی‌آید. روایت در هر فصل از کتاب از منظر یکی از شخصیت‌ها، انجام می‌گیرد و جورچین وقایع کم‌کم تکمیل می‌شود. البته این شیوه داستان‌نویسی به جذابیت موضوع نیز کمک می‌کند و نویسنده از این روش برای غلبه بر موضوع و کلیشه‌های مخصوصش کمک می‌کند.

اما نویسنده داستان با فضاهای این چنینی چندان هم بیگانه نیست و «نشانی روی آب و رد کبوترها» اولین اثر او در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی محسوب نمی‌شود. زهره یزدان‌پناه قره‌تپه متولد 1342 تهران است که در حوزه تاریخ تحصیل کرده است. از جمله آثاری که تاکنون منتشر کرده است، می‌توان به مجموعه داستان «قواره‌ای برای دو نفر» در حوزه دفاع مقدس و مجموعه «یک نگاه، یک برداشت»، نقد کتب داستانی هشت نویسنده ایرانی و نیز «داستان لبنان»، شامل سفرنامه او همراه اعضای انجمن قلم ایران به این کشور اشاره کرد. «ستاره من» زندگی‌نامه داستانی شهید محمدعلی رجایی، رییس‌جمهور فقید، از دیگر آثار این نویسنده است. یزدان‌پناه در حوزه مستندسازی نیز فعال است و این مسئله به او کمک کرده با تجربه‌ای که از تولید آثار مستند دارد، با نگاهی موشکافانه و دقیق به پدیده‌ها بنگرد و در مسیر کشف جزئیات مخاطب را نیز با خود همراه می‌کند. رمان، صحنه ارائه جزئیات بیشتر در مورد شخصیت‌ها و وقایع است و این ارئه جزئیات، نگاه مستندی نیز می‌طلبد که نویسنده رمان «نشانی روی آب و رد کبوترها» به خوبی از آن سود برده است.

چاپ اول رمان «نشانی روی آب و رد کبوترها» را انتشارات شهرستان ادب، در 316 صفحه و به قیمت 17 هزار تومان، تابستان سال 1396 روانه بازار نشر کرده است.