افزایش تعداد شعب بانکها چه خسارت‌هایی را بر اقتصاد ایران تحمیل می‌کند؟
گزارش «نسیم» حاکیست افزایش قیمت ساختمان و ملک و صعود تورم از جمله پیامدهای منفی افزایش تعداد شعب بانکها محسوب می‌شوند/ بانکهای بزرگ نباید بیش از ۴۰۰ شعبه داشته باشند/ از عربستان جلوتریم
گروه اقتصادی خبرگزاری «نسیم»: در حالی تعداد شعب بانکی در کشور رو به افزایش است که کارشناسان اقتصادی بارها و بارها نسبت به آسیب‌های گوناگون این تعدد شعب هشدار داده‌اند. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به افزایش غیر منطقی دارایی‌های غیر درآمدزای بانکها اشاره کرد که نتیجه آن حبس منابع بانک، کاهش توانمندی آن برای انجام وظایفش به عنوان واسطه گر مالی، افزایش هزینه‌های سربار و کاهش سودآوری و تاثیر پذیری نسبت‌های سلامت مالی آن می باشد. بر همین اساس مدیرعامل سابق بانک صادرات در گفتگویی با «نسیم» در خصوص دلایل افزایش تعداد شعب بانکها در کشور اظهار داشت: متاسفانه استانداردی در این زمینه وجود ندارد و به همین خاطر هر بانکی با لابی یا پیگیری‌هایی که در بانک مرکزی می‌کند مجوز تاسیس شعبه می‌گیرد در صورتی که با توجه به گسترش شبکه الکترونیک بانک ها و وجود ای تی ام‌ها، خیلی از شعب فعلی باید جمع‌آوری بشود و نیازی به این تعداد شعب نیست. به گفته محمد جهرمی با توجه به وضعیت اقتصادی و مجموعه سپرده‌های کشور و گستردگی خدمات الکترونیک، باید تعدادی از شعب بانکی موجود کاهش یابد. مدیرعامل سابق بانک صادرات با بیان اینکه بانک بزرگی مانند بانک ملی یا بانک صادرات باید حداکثر 500 تا 700 شعبه در سراسر کشور داشته باشند، تصریح کرد: این در حالیست که این عدد در خصوص بانک ملی بیش از 3500 شعبه و در خصوص بانک صادرات نیز بیش از 2800 شعبه است. از سویی دیگر بانکهای جدید بزرگ نباید بیش از 400 شعبه در کشور داشته باشند و بانک های کوچکتر نهایتا 100 باید شعبه داشته باشند اما در عمل شاهد هستیم که تعداد شعب بانکی بسیار بیش از این تعداد است و بدتر از آن افزایش روزبه‌روز این شعب است.
وی با تاکید براینکه شعب بانکی که در حال حاضر فعالیت می‌کنند با هزینه بسیار بالا تاسیس شده و کارایی بسیار کمی دارند، تصریح کرد: بسیاری از شعب بانک های بزرگ زیان‌ده هستند درحالیکه خود بانک ها می‌توانند شعب زیان‌ده را ادغام کنند و اختیارات شعب را به نحوی توزیع کنند که بهره‌وری و خدمات‌رسانی آنها گسترش یابد.
مدیرعامل سابق بانک صادرات به آسیب‌های اقتصادی افزایش تعداد شعب بانکها اشاره کرد و افزود: اولین تاثیر تعدد شعب در هر منطقه‌ای، افزایش قیمت ساختمان و ملک تجاری در آن محدوده است که همین امر خود باعث افزایش تورم می‌شود. جهرمی بیان کرد: از سویی دیگر بانکها برای افزایش تعداد شعب خود هزینه‌های خود را بالا می‌برند که به این ترتیب هزینه‌ها از جیب مردم تامین می‌شود. مدیرعامل سابق بانک صادرات افزود: از سوی دیگر افزایش هزینه بانک ها بهره‌وری در اقتصاد و سرمایه در کشور را دچار چالش می‌کنند به این ترتیب که سرمایه‌ای که باید در گردش باشد، صرف هزینه‌های افزایش شعب می شود. وی با بیان این مطلب که " 10 هزار شعبه اضافی بانک در کشور وجود دارد "، بیان کرد: در حال حاضر بیش از 20 هزار شعبه بانک در سراسر کشور وجود دارد که در واقع باید گفت نیمی از آ نها بدون توجیه منطقی ایجاد شده اند. آمار جهانی چه میگوید؟
در شرایطی انتقاد‌ها از تعداد شعب بانکها در ایران مطرح می‌شود که آمار دیتابیس بانک جهانی در این زمینه نشان می‌دهد که تعداد شعب بانکها در ایران نه تنها از استاندارد جهانی بالا‌تر است که از استاندارد کشورهای با درآمد متوسط به بالا نیز بسیار بیشتر است. این آمار همچنین نشان می‌دهد که تعداد شعب در ایران از کشورهای نفت خیزی مانند عربستان یا کشورهای همسایه تجارت محوری مانند امارات نیز بسیار بیشتر و تقریبا در حد و اندازه کشورهای با درآمد بالا قرار دارد. این آمار در حالی از افزایش تاسیس شعب بانکی در کشور خبر می‌دهد که حداقل سرمایه لازم برای تاسیس یک بانکهای غیر دولتی ۴۰۰ میلیارد تومان و حداقل سرمایه لازم برای تاسیس بانکهای قرض الحسنه ۵۰ میلیارد تومان است و متقاضیان تاسیس بانک باید از حسن شهرت مالی و حرفه‌ای برخوردار بوده و فاقد سابقه محکومیت کیفری باشند. سابقه کار ۵ ساله در نظام بانکی از جمله دیگر شرایط اخذ مدیرت بانکهای خصوصی است. اشخاص حقوقی که دارای سهام و مشارکت موثر در بانکهای دولتی هستند مجاز به مشارکت در تاسیس بانکهای خصوصی نخواهند بود. اما در حال حاضر ۲۹ بانک تجاری دولتی، تخصصی دولتی، غیر دولتی و قرض الحسنه در کشور فعالیت می‌کنند که در میان بانکهای فعال در نظام بانکداری کشور بانک ملی با ۳۶۹۲ شعبه گسترده‌ترین و بانک توسعه صادرات با داشتن 38 شعبه کوچک‌ترین بانک در کشور به شمار می‌روند.
رئیس جمهور هم گله کرد
تعداد زیاد شعب بانکها نه تنها انتقادات برخی از کارشناسان را نیز به همراه داشت، بلکه رئیس جمهور را نیز به واکنش وا داشت. بر همین اساس حسن روحانی رئیس جمهور در پنجاه و چهارمین مجمع سالیانه بانک مرکزی در جمع مدیران بانکها با انتقاد از تعدد بانکها و شعبات آن در کشور گفت: بانک مرکزی باید نسبت به شعبات بانکها و تعداد بانکها یک مقدار تجدیدنظر و نظارت داشته باشد، مگر ما چند بانک می‌خواهیم؟ هر چند صد هزار نفر چند بانک می‌خواهند؟ یک میلیارد دلار چند بانک و چند شعبه می‌خواهد؟ بنابراین باید یک حساب و کتاب و چارچوبی برای تعداد شعبات و بانکها باشد. روحانی با اشاره به افزایش تعداد بانکها در ۱۰ سال اخیر ادامه داد: بانکها بجای آنکه پول‌ها را صرف تاسیس شعبه‌های مجلل کنند، پول آن را در تولید بیاورند و بانکهای دولتی هم سرمایه‌های خود را در اختیار کارآفرینان مولد قرار دهند.
چند ماه پیش نیز در دیداری که ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی با تعداد از مراجع تقلید و علمای قم داشت، بر این موضوع یعنی کاهش تعداد شعب تاکید شده بود و آیت الله سیدهاشم حسینی بوشهری نسبت به وجود تعداد زیاد شعبات بانکهای مختلف در سراسر کشور و نحوه رقابت آنها در پرداخت سودهای بانکی سپرده گذاران هشدار داده بود. البته بانک مرکزی پیش از این بخشنامه‌ای برای کاهش تعداد شعب بانکها به میزان ۲۰ درصد صادر کرده بود و بانکهای بزرگ ملزم به اجرای آن بودند، گرچه این بخشنامه دارای ایراداتی هم بود. البته به نظر می‌رسد که با توجه به برنامه فروش اموال و املاک مازاد بانکها که ظرف سه سال باید انجام شود، کاهش تعداد شعب نیز در این برنامه قرار می‌گیرد. در متن بخشنامه بانک مرکزی آمده بود: «بانکها و موسسات اعتباری حداکثر ظرف مدت ۶ ماه (تا پایان شهریور سال ۱۳۹۲) باید نسبت به واگذاری کلیه شرکت‌ها اعم از صرافی، شرکت لیزینگ، مشارکت‌های حقوقی و واگذاری دارائی‌های غیرمنقول مازاد اقدام کنند. همچنین طبق این بخشنامه بانکها و موسسات اعتباری به کاهش تعداد شعب به نسبت ۲۰ درصد تعداد آنها موظف شده‌اند. در سال ۱۳۹۲ بجز بانکها و موسسات اعتباری جدیدالتاسیس که در استان‌ها فاقد شعبه هستند هیچ گونه تقاضائی جهت توسعه شعب پذیرفته نخواهد شد.»
در این بین دادستان کل کشور هم با انتقاد از تعدد شعب بانکها گفت: به نظر من در مورد مشکلات مربوط به معوقات بانکی، بانکها از مشتری مقصرترند.
حجت الاسلام غلامحسین محسنی اژه‌ای که در اتاق بازرگانی حضور یافته بود گفت: در خصوص معوقات بانکی هم مشتریان و هم بانکها مقصرند اما من اعتقاد دارم در برخی موارد بانکها مقصرترند. برخورد با مشتری و بانک باید به شکلی باشد که این مشکلات ادامه پیدا نکند. باید به فردی که طبق مقررات وام گرفته و آن را در جای خودش صرف کرده اما با مشکلاتی روبرو شده کمک کرد اما برخی مشتریان وام را از طریق قانونی گرفته‌اند در حالیکه در مسیر خود خرج نمی‌کنند.
دادستان کل کشور به موضوع تعدد شعب بانکها اشاره کرد و گفت: ما چه تعداد بانک در کشور نیاز داریم؟ در برخی خیابان‌های تهران بیش از ۱۰ شعبه بانک وجود دارد، آیا این موضوع لازم است؟ مسلما این تعداد شعبه بانک لازم نیست. چندین شرکت تعاونی اعتبار در کشور داریم که بر خلاف اساسنامه خود فعالیت می‌کنند. وی افزود: این‌ها مواردی است که برای حل آن باید دست به دست هم بدهیم و کار‌ها را به صورت تخصصی و با داوری پیش ببریم. باید افرادی را که فعالیت اقتصادی سالم دارند از افرادی که فعالیت اقتصادی ناسالم دارند جدا کنیم.
بانکها یک شبه ره صد ساله می‌روند
محمد سلیمانی، نماینده مجلس هم با اشاره به اینکه بانک، یک تجربه غربی است که اقتصاد ما هم از آن بهره می‌برد، گفت: بانک هم خوبی‌ها و معایبی دارد ولی به نظر می‌رسد بیشتر، بخش‌های مشکل‌دار آن وارد کشور شده است و در نتیجه بانکها خود به عنوان یک مشکل اساسی مطرح شده‌اند! سلیمانی افزود: کشورهای دیگر به وسیله نظام بانکی خود، نقدینگی مردم را جمع می‌کنند و آن را به سوی تولید صنعتی و کشاورزی میل می‌دهند، در آن کشور‌ها بانک نقش واسطه دارد و شرکت‌های سرمایه‌گذاری، از انواعی که در ایران خلق شده، ندارد. نماینده مردم تهران در بیان آسیب‌شناسی وضعیت کنونی بانکداری در کشور خاطرنشان کرد: بانک نباید حق ورود به بازار خرید و فروش سکه، طلا و برج‌سازی داشته باشد، تا نقدینگی به سمت تولید برود اما در کشور ما اوضاع بانکداری غم‌انگیز است! زیرا حضور پررنگی در واسطه‌گری و دلال بازی دارند و سرمایه‌گذاری آنها در تولید ملی ناچیز است. وزیر ارتباطات در دولت نهم در بیان چند ویژگی نظام بانکی ایران گفت: متاسفانه وضعیت به سمتی رفته که هر سازمان و مؤسسه‌ای صاحب بانک شده است. تعداد شعب بانکها در کشور ما غیرمتعارف است و احتمالاً از این بابت رتبه جهانی خوبی داشته باشیم! در حالی که چگالی شعبات در مناطق شمال شهری خیلی زیاد است، بانکها در مناطق مستضعف‌نشین حضور کم رنگ یا بی‌رنگ دارند.
وی خاطرنشان کرد: تعداد شعب بانکها بر حسب واحد جمعیت در ایران از همه کشورهای اروپایی و حتی شرقی بیشتر است! وزیر سابق ارتباطات در بیان یک دیگر از ویژگی‌های نظام بانکی ایران گفت: بازده بانکها در بورس ایران گاه به بیش از۸۰درصد رسیده است! در صورتی که در کشورهای غربی این شاخص به ۱۰درصد هم نمی‌رسد. علت این است که بانکها سرمایه‌های خود را از طریق شرکت‌های واسطه‌ای که خود تأسیس می‌کنند به بخش برج‌سازی و ساخت مجتمع‌های تجاری لوکس می‌برند. بخش دیگری از این پول‌ها نیز به بخش‌های دیگر سوداگری می‌رود و مانند آتشِ سوزانی است که به خرمن خشک تولید و اقتصاد زده می‌شود و آنها را نابود می‌کند. نماینده مردم تهران ادامه داد: به جرأت می‌توان گفت ایران تنها کشوری است که سرمایه بانکهای خصوصی در آن در مدت کوتاه چند ساله چندین برابر می‌شود. دلیل اصلی آن نیز استفاده از شیوه‌های غیرمتعارف از پول مردم توسط بانکها است. سلیمانی درباره راه حل این معضلات هم خاطرنشان کرد: اکثر رؤسای جمهور ایران در دوران تبلیغات صحبت از اصلاح نظام بانکی و مالی کرده و می‌کنند، ولی وقتی به قدرت می‌رسند گویا پشیمان می‌شوند. لذا اصلاً امیدی به حرکت هیچ دولتی برای اصلاح نظام بانکی و مالی نیست و فقط چشم امید به مجلسی مقتدر است تا کمر همت ببندد و به این اصلاح دست بزند، بدیهی است مجلس کم توان نمی‌تواند یا نمی‌گذارند چنین حرکتی را انجام دهد و به سرانجام برساند. معتقدم مجلس نهم دارای ویژگی‌های لازم برای این حرکت زیربنایی و اساسی خداپسند می‌باشد و ابزار لازم فراهم است.
