توافق خوب کجاست؟

 مسعود براتی، کارشناس مسائل بین الملل در همایش «احیای هیچ» که در دانشگاه تهران برگزار شد، گفت: امریکا الان از موضع بدهکار به طلبکار تبدیل شده است؛ چون در مذاکرات به صورت غیر مستقیم حضور دارد؛ ولی آنچه که برای ما توافق خوب است، رفع و یا لغو تحریم‌ها بدون هیچ نامگذاری خاصی است.

وی افزود: به نظر می‌رسد ما توافق خوبی در دسترس نداریم و اینکه سیستم چه تصمیمی در مورد اینکه توافق خوب نیست بگیرد، کاملا به کنشگری بازیگران موثر برمی گردد و نگرانی اصلی ما این است که از این همه انرژی که برای صرف اصلاح  جدی اقتصاد و مقاوم کردن اقتصاد شکل گرفته از بین برود.

کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: ما بیش از آنکه در میز مذاکره انرژی بگذاریم، باید در پشت جبهه مذاکرات و در جامعه خود انرژی بگذاریم. جامعه را باید واقع بین کنیم که در حال حاضر دولت بایدن دولت به شدت ضعیفی است و حتی نمی‌تواند به قولی که خودش هم می‌دهد پایبند باشد.

براتی تصریح کرد: امیدوارم مجلس بر اساس تجربه گذشته که عبرت است بتواند نقش مستقل خود را در کشور ایفاء کند و بتواند از آن حالتی که در گذشته مشاهده می‌کردیم دور شود. به این معنا که دارای رای، نظر و هویت مستقل باشد. به هر روی به نظر می‌رسد که مجلس دوره سختی را پیش روی دارد که امیدواریم آن را به خوبی پشت سر بگذارد.

وی افزود: زیر ساخت‌های حقوقی خوبی در مجلس وجود دارد، اما مهم این است که اراده نیز در کنار این زیرساخت‌ها قرار بگیرد و مجلس بتواند ماموریت خود را انجام دهد.

براتی تصریح کرد: نقش خواص، سیگنال‌های آمریکا و مذاکرات عمان باعث ایجاد این تصور شد که می‌توان با مذاکره تحریم را برداشت و این گزاره ذهنی که مورد پذیرش قرار گرفت مبتنی بر یک فرض دیگر هم بود و آن هم اینکه اکثر مشکلات ما در کشور ناشی از محدودیت‌های تحریم است؛ از این رو همه به این نتیجه رسیدند که خوب است به سمت مذاکره برویم تا بتوانیم تحریم‌ها را که عامل اصلی مشکلات هستند، برداریم و در نهایت این تصور به یک تجربه عملی تبدیل شد.

وی افزود: اکنون که مذاکرات احیاء برجام در حال انجام است خیلی شفاف معلوم شده که برخی از گزاره‌های ایجاد شده برای مذاکره غلط بوده اند و مردم این را تجربه کرده اند که مذاکره نتوانسته یا تمام تحریم‌ها را بردارد و یا آن‌ها را پایدار بردارد، چون این تحریم‌ها دوباره برگشتند و مضاف بر این مذاکره نتوانسته مشکلات را حل کند. چرا که مشکلاتی که مردم از ترس آن‌ها به گزاره مذاکره پناه آوردند مثل تورم، نرخ ارز و بیکاری با یک شدت بیشتری با آن‌ها مواجه شدند.

براتی بیان کرد: نکته‌ای که وجود دارد این که امروز در بین خواص یعنی عموما مدیرانی که مسئولیت دارند اعم از نمایندگان مجلس، دولت و دیگر ارگان‌ها هنوز این تلقی وجود دارد که قرار است یک توافقی صورت بگیرد که بر اساس آن کل تحریم‌ها برداشته شود؛ مثلا می‌گویند که ما منتظریم بعد از حصول توافق سرمایه خارجی وارد کشور شد و این در حالی است که ریسک نقض توافق به یک عامل کاملا ملموس و قابل مشاهده تبدیل شده است.

وی اظهار کرد: شواهد احتمالی حاکی از این است که توافق احتمالی در بهترین حالت تا زمان انتخابات ریاست جمهوری بعدی آمریکا یعنی ۲.۵ سال دیگر و یا اگر یک مقداری دقیق‌تر نگاه کنیم اواسط ۲۰۲۳ که مسئله غروب آفتاب‌های برجام که مربوط به تحریم‌های موشکی است دوام می‌آورد با این وجود معلوم است که کسی در ایران سرمایه گذاری نمی‌کند؛ البته از آنجا که برجام هم به طور کامل نتوانست تحریم‌ها را بردارد به همین دلیل کسانی که می‌خواستند در کشورمان سرمایه گذاری کنند بسیار با احتیاط عمل کردند و به خاطر همین سرمایه گذاری فقط به یک سری شرکت‌های فرانسوی محدود شد.

کارشناس مسائل تحریم گفت: تا زمانی که جامعه نسبت به مذاکره، تحریم و توافق یک نگاه واقع بینانه پیدا نکند توافق حتی اگر بهترین توافق هم باشد اگر چه شواهد نشان می‌دهد توافق خوب در دسترس نیست حتما ضرر آن بیشتر از فوایدش است. یکی از مهترین نگرانی‌ها این است که با انجام توافق این تصور ایجاد شود که مشکلات حل شد و این حل شدن مشکلات فقط ذهنی نیست و در عمل هم خود را نشان می‌دهد. به این صورت که پیچ و مهره‌های جریان جدی اصلاح اقتصادی در کشور که برای ایجاد آن خیلی هزینه شده شل می‌شود.

براتی بیان کرد: سیستمی که بر اساس پول نفت رشد پیدا کرده اصلا دنبال کار‌های سخت نمی‌رود و شاید نماد این گذاره دولت آقای روحانی باشد؛ البته اکنون نیز با وجود اینکه مقامات ارشد تغییر کرده اند، اما بدنه دولت خیلی تغییر نکرده و سیستم بروکراتیکی که در دولت و نهاد‌های مختلف حاکم بوده همچنان سرجایش است و افراد در این سیتم تمایلی برای انجام کار سخت ندارند و فقط منتظر یک بهانه اند تا انجام کار سخت اعم از شفافیت، پیدا کردن فرار‌های مالیاتی و دوری از خام فروشی را رها کنند و این یک نگرانی جدی است که اگر ابعاد توافق ابعاد خوبی نباشد غیر از ضرر‌هایی که خود این پدیده دارد چه اتفاقی در مسیر پیش روی ما می‌گذارد.

وی با بیان اینکه بنابر گزارش نشریه فارن پالیسی در اسفند سال گذشته ایران در فضای بدون توافق برای مقاوم سازی اقتصاد خود به سمت اجرای سیاست‌های مقاومتی می‌رود و این کار اثر تحریم‌های آمریکا را کم و کمتر می‌کند، اظهار کرد: نخبگان باید به این موضوع توجه داشته باشند که نباید واقع نگری به پدیده مذاکره، توافق و تحریم در کشور از دست برود.

براتی تصریح کرد: بنده از ابتدا با جریان مذاکرات وین مخالف بوده ام و آن را یک اشتباه راهبردی جمهوری اسلامی می‌دانم، چون ما این فهم را تجربه کرده ایم که مذاکره نمی‌تواند منجر به رفع تحریم شود. مذاکره شاید منجر به این شود که یک مقدار فضای خوشی را ایجاد کند، اما به صورت پایدار موجب رفع تحریم نمی‌شود چرا؟ چون انگاره ذهنی که در آمریکا ایجاد می‌کند کارآمدی تحریم هاست و اگر ما در این فضا مذاکره کنیم در بلند مدت به تشدید تحریم‌ها کمک می‌کنیم.

وی افزود: ما امروز در دوره بازپخت تحریم‌ها قرار داریم به این صورت که آمریکایی‌ها دارند تحریم‌ها را بازپخت می‌کنند تا این دوره‌ای که تحریم‌ها دچار افول شده اند، بگذرد و آن‌ها بتوانند در شرایط جدید با استفاده از ابزار‌های بهینه شده دوباره فشار بیاورند و به نظر بنده اوایل سال ۲۰۲۳ این فرآیند دوباره شروع می‌شود. با این اوصاف اینکه امروز آمریکا تضمین نمی‌دهد بخشی از دلیل آن است که می‌خواهد از ابزار تحریم علیه کشورمان استفاده کند. مثلا اینکه می‌گویند ما حاضر نیستیم تحریم‌های کاتسا را برداریم دلیلش این است که نمی‌خواهند مسیر فشار‌های جدید خود را مسدود کنند و تازه اگر ما این تحریم‌ها را هم مسدود کنیم باز هم هیچ تضمینی وجود ندارد، چون ما داریم از موجودی صحبت می‌کنیم که از روحیه زورگویی خود دور نمی‌شود.

براتی با بیان اینکه ریل گذاری صورت گرفته برای انجام مذاکرات از فروردین سال ۱۴۰۰ غلط بوده با این وجود من بعید می‌دانم که توافق خوبی صورت بگیرد، تصریح کرد: در شرایطی که ما معادله هسته‌ای را تغییر داده و نظارت‌ها را تعطیل کرده بودیم و همچنین جریان اقتصاد کشورمان هم به سمت مقاوم شدن پیش می‌رفت با این وجود ما باید صبر می‌کردیم تا آمریکا تغییر رفتار بدهد و صبر راهبردی اینجاست که معنا پیدا می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در جریان مذکرات آمریکایی‌ها طلب کار هم شده اند، افزود: توافق خوب توافقی است که بنابر بیانات رهبر معظم انقلاب همراه با لغو تحریم ها، راستی آزمایی و بعد بازگشت به تعهدات باشد؛ اما به نظر نمی‌رسد این اتفاق بیفتد، چون شرایط چنین چیزی را نشان نمی‌دهد؛ لذا من فکر می‌کنم که ما توافق خوب در دسترس نداریم. به هر روی اینکه سیستم درباره یک توافقی که خوبی نیست چه تصمیمی می‌گیرد کاملا به کنشگری بازیگران موثر اعم از جریان اجتماعی، مجلس، شورای عالی امنیت ملی و دیگر نهاد‌های درگیر برمی گردد.

براتی با بیان اینکه امروز غرب گرا‌ها هم باور دارند که اگر هر توافقی هم حاصل شود موقت خواهد بود و یک توافق پایدار نیست، اظهار کرد: ما بیش از آنکه باید در پشت میز مذاکره انرژی صرف کنیم باید در پشت جبهه مذاکرات و در جامعه خودمان انرژی بگذاریم و جامعه را واقع بین کنیم و خیلی شفاف بگوییم که مسیر مذاکره و توافق خصوصا با وضعیت دولت آمریکا و ضعف جدی باید که نمی‌تواند روی قول خودش هم پایبند باشد توافق خوب در دسترس نیست.