آلودگی ارس بر عهده کیست؟

نسیم آنلاین؛ پویا جادی: چند روز قبل بود که آلودگی رودخانه ارس و تاثیر آن بر مردم منطقه آذربایجان ایران به ویژه مردم اردبیل و تاثیر آلودگی رود ارس بر آمار بالای سرطان معده در این استان شمال غربی تیتر یک رسانه‌های فارسی زبان معاند و برخی رسانه‌های داخلی شد. اما داستان چه بود؟

شروع موج رسانه‌ای

استارت موج جدید رسانه‌ای در مورد ادعای آلودگی رودخانه ارس به مواد رادیو اکتیو پس از سخنان محمود عباس زاده، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس و نماینده مردم مشکین شهر در استان اردبیل کلید زده شد. پس از سخنان وی در صحن مجلس دولت و سازمان‌های مربوطه مانند سازمان پدافند غیر عامل و سازمان انرژی اتمی موظف به تحقیق در مورد این ادعا شدند و سازمان انرژی اتمی نیز مدتی بعد آلودگی آب رودخانه ارس به مواد رادیو اکتیو را تکذیب کرده و اعلام کرد که تلاش دارد تا پایش این رودخانه را روزانه و آنلاین کند.

 اما جنجال در اینجا پایان نپذیرفت و در 29 خرداد 1402 روزنامه «پیام ما» اقدام به انتشار مطلبی نمود که با فاصله کم و با سرعت زیادی در رسانه‌های فارسی زبان معاند مانند اینترنشنال و ایران وایر منعکس شد و به گونه‌ای به تفسیر ماجرا پرداختند که نشت مواد رادیو اکتیو در رودخانه ارس با اطلاع ایران و توسط ارمنستان انجام می‌شود و دولت ایران در مقابل این اقدام ارمنستان سکوت کرده است. اما با خواندن مطلب منتشر شده در روزنامه پیام ما متوجه خواهیم شد که ادعای آلودگی رودخانه ارس توسط نیروگاه متسامور ارمنستان چندان مطرح نیست و به غیر از قسمتی از متن که با اشاره به یک منبع آگاه که علاقه به انتشار نامش ندارد دیگر جایی ادعای مستندی بر آلودگی رود ارس توسط این نیروگاه وجود ندارد و مابقی مستندات نیز مبنی بر گزارشات تایید نشده است. در قسمتی از متن نیز به صورت جداگانه به وضعیت نیروگاه اتمی متسامور پرداخته و وضعیت این نیروگاه را مورد بررسی قرار داده و آن را فاقد استاندارد و ایمنی لازم می‌داند.

نکته جالب اینجاست که این نیروگاه در فاصله کمی از ایروان قرار دارد و در کمترین فاصله با رودخانه ارس باز هم در فاصله تقریبا برابری (30 کیلومتری) با شهر ایروان که پایتخت ارمنستان است قرار دارد و اگر قرار بر آلودگی گسترده باشد قطعا پایتخت ارمنستان نیز درگیر خواهد بود و نزدیکترین فاصله بین نیروگاه با رود ارس نیز در محدوده هم مرز با ترکیه قرار دارد و اگر ماجرای آلودگی رادیو اکتیو این رود توسط ارمنستان درست باشد، قطعا با توجه به روابط بین ترکیه و ارمنستان تا کنون این مسئله توسط ترکیه یا جمهوری آذربایجان با قدرت و ضریب رسانه‌ای بالا در مجامع بین المللی و آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شده بود و به آسانی از کنار آن عبور نمی‌کردند. اگر ادعای آلودگی به مواد رادیو اکتیو حقیقت داشته باشد هم باید به گزارشات سازمان بین المللی انرژی اتمی از وضعیت ایمنی نیروگاه متسامور استناد کرد که تا کنون این اتفاق در سرکشی‌های بازرسان آژانس رخ نداده است.

نکته دیگر اینکه در یادداشت بیشتر به آلودگی رود ارس توسط معادن مس و شهرک‌های صنعتی ارمنستان و وجود فلزات سنگین ناشی از فعالیت این واحدهای صنعتی و معدنی اشاره می‌شود و آمار ارائه شده نیز در مورد فلزات سنگین مانند مس و آلمینیوم و ... است. جدا از بحث ورود آلودگی و پساب نیروگاه و مواد رادیو اکتیو به رودخانه ارس بحث پساب معادن و شهرک‌های صنعتی ارمنستان از قبل مطرح بود و در دوره‌ای این موارد توسط دستگاه دیپلماسی به طرف ارمنی گوشزد شد و مقامات ارمنی اعلام کردند که بخش خصوصی این کشور اقدام به این کار کرده که با حکم دادستانی این روند متوقف شده است. هر چند که طبق برخی گزارشات با وجود کاهش ورود فاضلاب طرف ارمنی به رود اما همچنان بخشی از این روند ادامه دارد.

مسئله جالب توجه این است که آلودگی رود ارس و مسائل زیست محیطی این رودخانه تنها مختص ارمنستان نیست و کشورهای دیگر قطعا تاثیر کمتری از ارمنستان بر تخریب محیط زیست این رودخانه ندارند. از طرفی معادن مس سونگون و شهرهای آذبایجان در ایران نیز اقدام به آلوده کردن این رودخانه می‌کنند که بر سلامت آب این رود تاثیر دارد اما شاید بتوان گفت که خطرناک‌ترین تهدید برای رودخانه ارس پروژه سدسازی ترکیه در بالادست این رود است که بقای آن را به خطر می‌اندازد و تهدید جدی امنیتی و زیست محیطی برای کشورهای ایران، ارمنستان و آذربایجان است و از طرفی آب ورودی دریای خزر را کاهش می‌دهد.

جدا از بحث‌های محیط زیستی موج سواری سیاسی برخی جریانات و گروه‌های عمدتا خارجی از این اخبار جالب توجه بود. به ویژه موج سواری رسانه‌های جدایی طلب و پان ترک که البته با فاصله کمی از این اخبار در کشور آذربایجان نیز شاهد اعتراضات زیست محیطی و سرکوب آن توسط نیروهای امنیتی و ضد شورش در روستای سویودلو گدابیک این کشور بودیم که ماجراها را به حاشیه برد.

تصاویر سرکوب اعتراض روستاییان سویودلو گدابیک که به فعالیت‌های معدن طلا در نزدیکی این روستای فقیر که متعلق به خانواده علی اف است واکنش‌های زیادی را برانگیخت و تصاویر استفاده از اسپری فلفل و سپر و باتوم بر علیه پیرزنان روستایی احساسات بسیاری را جریحه دار کرد.

این تصاویر در ادامه وقایع اسفند سال گذشته و سرکوب اعتراض کشاورزان قسمت مرکزی آذربایجان در اسفند سال گذشته به کمبود آب با استفاده از سلاح ساچمه‌ای و خشونت فراوان دروغ بودن ادعاهای زیست محیطی طرفداران نظام باکو و جدایی طلبان را برملا کرد.

در مورد حفظ و مراقبت از رود ارس باید توجه داشت که این کار تنها از طریق انعقاد قرارداد و معاهده بین تمام کشورهای تاثیر گذار در این رودخانه طویل امکان پذیر است و با توجه به درگیری‌های اخیر منطقه قفقاز و تنش و درگیری بین چهار کشور و پروژه‌های بلند پروازانه سدسازی ترکیه، در حال حاضر این امر دور از دسترس به نظر می‌رسد.