خیز اروپا و آمریکا برای توافق‌های فرا برجامی

نسیم‌آنلاین:‌ دلایل و مستندات متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد گزاره‌ی «بازگشت به برجام» که بارها از سوی مقامات ایرانی و غربی به کار رفته است، گزاره‌ای غیردقیق، تفسیرپذیر و پوششی برای ورود طرف غربی به سایر مسائل موردمناقشه‌ی ایران است.

از نظر ایران، بازگشت به برجام طبیعتاً به معنای بازگشت به همه‌ی تعهدات متقابل در روز اجرای برجام در دی‌ماه ۱۳۹۴ و همچنین جبران خسارات واردآمده بر ایران ناشی از بدعهدی‌های طرف‌های غربی، به‌خصوص آمریکاست.[1]

اما کشورهای ۱+۵ چنین تفسیری از بازگشت به برجام ندارند. برنامه‌های ارائه‌شده از سوی گزارش‌ها و یادداشت‌های توصیه‌ایِ اندیشکده‌های آمریکایی همگی روی این موضوع اتفاق نظر دارند که دولت جدید آمریکا باید با همکاری کشورهای اروپایی و حتی هم‌پیمانان منطقه‌ای خود، پس از رسیدگی فوری به مسأله‌ی هسته‌ای ایران، «مذاکرات موازی»[2] برای حل سایر مسائل ایران (ازجمله منطقه‌ای و موشکی) را در دستور کار قرار دهد.[3]

برجام، سکویی برای ورود به مسائل فرابرجامی

جوزف بایدن رئیس‌جمهور منتخب آمریکا و مشاوران وی نیز بارها و به صراحت اعلام کرده‌اند که بازگشت به برجام، تنها یک گام ابتدایی برای ورود به «توافق‌های بعدی»[4] است. اروپایی‌ها هم که تا پیش از تعیین تکلیف نتایج انتخابات آمریکا از اظهار نظر صریح دراین‌باره اجتناب می‌کردند، اکنون با صراحت بیشتری از ناکافی بودن برجام و لزوم ورود به مذاکره درباره‌ی موضوعات جدید با ایران سخن می‌رانند.

اظهار نظرها

مصاحبه‌ی جو بایدن با نیویورک تایمز – توافق‌های بعدی با ایران

کمتر از سه ماه بعد، وی در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز[5] ضمن تأکید مجدد بر محتوای آن مقاله، بازگشت متقابل ایران و آمریکا به برجام را «نقطه‌ی آغازی برای مذاکرات بعدی» دانست. طبق گزارش نیویورک تایمز، رئیس‌جمهور احتمالی آتی آمریکا و گروه امنیت ملی وی معتقدند که بلافاصله پس از بازگشت طرفین به توافق هسته‌ای، باید دور جدیدی از مذاکرات برای تمدید محدودیت‌های هسته‌ای و رسیدگی به فعالیت‌های منطقه‌ای ایران آغاز شود.

«توماس فریدمن»[6] مقاله‌نویس نیویورک تایمز در ادامه بیان می‌کند که حکام جدید کاخ سفید بر این باورند که نادیده گرفتن اهرم فشاری که ترامپ در طی چند سال علیه ایران ایجاد کرده کار غیرعاقلانه‌ای است. اما با این حال، آن‌ها ابتدا روی تحت کنترل درآوردن مجدد برنامه‌ی هسته‌ای ایران و بازرسی‌های کامل از آن اصرار دارند. بایدن در بخشی از این مصاحبه می‌گوید:

«ما از طریق مشاوره با هم‌پیمانان و شرکای خود، قصد داریم وارد مذاکرات و توافق‌های بعدی برای تحکیم و تمدید محدودیت‌های هسته‌ای ایران و رسیدگی به برنامه‌ی موشکی ایران شویم. آمریکا همواره گزینه‌ی بازگرداندن تحریم‌ها در صورت لزوم را در اختیار دارد و ایران این را می‌داند.»[7]

مصاحبه‌ی سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن در دانشگاه مینه‌سوتا

«جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی بایدن در نشستی که در «دانشکده‌ی هامفری دانشگاه مینه‌سوتا» با عنوان «آینده‌ی سیاست خارجی آمریکا» برگزار شد، مفهوم توافقات فرابرجامی را تکرار کرد:

«اگر ایران حاضر باشد به تعهدات برجامی خود بازگردد، آن‌گاه آمریکا هم آماده است تا به تعهدات خود ذیل برجام متعهد شود. سپس ما باید با شدت زیاد روی توافقات بعدی کار کنیم تا به گستره‌ای از مسائل مختلف مرتبط با برنامه‌ی هسته‌ای ایران ازجمله زمان‌بندی‌ها و سایر ابهامات (سؤالات) که در محدوده‌ی برجام به آن‌ها پرداخته نشده بود، رسیدگی کنیم.»[8]

سالیوان در ادامه می‌گوید:

«اگر ایران به سازگاری بازگردد، تعهداتی که آن‌ها را نقض کرده است، و آماده باشد تا مذاکرات با حسن نیت درباره‌ی مسایل بعدی را پیش ببرد، آقای بایدن آماده است تا همین کار را انجام دهد.»[9]

وی سپس با پرداختن به مسأله‌ی نفوذ منطقه‌ای ایران، لزوم مشارکت دادن کشورهای منطقه در مذاکرات آتی با ایران را مطرح کرد:

«اولاً مسائل منطقه‌ای [ایران] روی شرکای منطقه‌ای و کشورهایی که پشت میز مذاکره‌ی هسته‌ای نیستند اثر می‌گذارد. آمریکا پشت دیپلماسی ایستاده و از آن و از هرگونه تلاش دیپلماتیک حمایت و نقش خود را در این عرصه، برای مواجهه با برخی از این مسائل منطقه‌ای ایفا می‌کند. آمریکا همچنین جلوی رفتارهای بی‌ثبات‌کننده و خشن ایران در منطقه، حمایت این کشور از تروریسم و حمایت از شبه‌نظامیان نیابتی را می‌گیرد... این وظیفه‌ی ماست که اطمینان حاصل کنیم که همه‌ی کشورهای متأثر از مسائل منطقه‌ای [ایران] حق و ظرفیت دارند تا در سیاست‌گذاری و دیپلماسی برای حل این مسأله مشارکت کنند.»[10]

سالیوان که از افراد اصلی مذاکرات پشت‌صحنه و مقدماتی آمریکا با ایران در عمان برای دستیابی به توافق هسته‌ای در سال‌های منتهی به برجام بود، از راهبرد جامع آمریکا برای تقابل با ایران سخن گفت:

«ما همه‌ی این موارد را در یک مجموعه‌ی به‌هم‌پیوسته تحت عنوان راهبرد ایران پیگیری خواهیم کرد. این راهبرد ابعاد هسته‌ای، منطقه‌ای، حقوق‌بشری و... دارد.»[11]

همراهی اروپا با آمریکا

اما این رویکرد تنها منحصر به آمریکا نیست. اروپایی‌ها هم بارها نشان داده‌اند که در مورد مسأله‌ی ایران، نه‌تنها هیچ اختلاف‌نظری با آمریکا (به‌خصوص دموکرات‌ها) ندارند، بلکه کاملاً هم‌سو و هماهنگ با اربابِ آن‌سوی اقیانوس خود هستند. در آخرین اظهار نظر، «هایکو ماس» وزیر امور خارجه‌ی آلمان در مصاحبه با اشپیگل، آن‌چه که اروپایی‌ها تاکنون تلویحاً می‌گفتند را تصریحاً اعلام کرد. وی صریحاً از توافقی فرابرجامی و عدم کفایت برجام اصلی سخن می‌گوید:

«بازگشت به توافق قبلی کفایت نمی‌کند. باید نوعی از توافق هسته‌ای جدید (برجام+) وجود داشته باشد که منافع ما را هم در نظر بگیرد.»[12]

ماس، که مدعی شده با همتایان انگلیسی و فرانسوی خود هماهنگ است، سپس انتظارات اروپا از ایران را این‌گونه برمی‌شمرد:

ما انتظارات واضحی از ایران داریم: سلاح هسته‌ای هرگز. همچنین ایران نباید برنامه‌ی موشک‌های بالستیک که کل منطقه را تهدید کند داشته باشد. ایران همچنین باید نقشی متفاوت در منطقه ایفا کند. ما این توافق را دقیقاً به این دلیل نیاز داریم که به ایران بی‌اعتماد هستیم. من درباره‌ی این موضوع با همتایان فرانسوی و انگلیسی خود هماهنگ هستم.»

وی در پایان سخنانش درباره‌ی آن‌چه که از طرف غرب باید به ایران پیشنهاد شود، می‌گوید:

«باید نشانه‌هایی وجود داشته باشد. عامل تعیین‌کننده این است که ببینیم آیا آمریکا تخفیفی در تحریم‌ها علیه ایران ایجاد می‌کند یا نه. هر دو طرف باید گام‌هایی به سوی یکدیگر بردارند. زمان در حال از دست رفتن است زیرا انتخابات ایران در سال آینده برگزار خواهد شد.»

آن‌چه که مشخص است این است که تعریف آمریکا و اروپا از مفهوم «بازگشت به برجام» با قرائتی که برخی در داخل کشور از آن دارند تفاوت فاحش دارد. بی‌تردید غرب حاضر نیست از بهره‌برداری از اهرم فشاری که در چهار سال گذشته به‌دست آورده کوتاه بیاید. حدود هفتاد اقدام تحریمی آمریکا تنها در دوره‌ی پس از خروج این کشور از برجام و بی‌عملی‌های متعدد همراه با ارسال پیام‌های ضعف از سوی ایران، غرب را به این برآورد رسانده است که می‌تواند با ورود به مذاکرات، امتیازات بیشتری از ایران بگیرد.