جدال تازه بر سر سیاست «نگاه به شرق»؛
جدال قدیمی شرق و غرب در سیاست ایران دوباره زنده شد
مناقشه سیاسی بر سر جهت‌گیری سیاست خارجی ایران بار دیگر شعله‌ور شد. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، با انتقاد تند از حسن روحانی و محمدجواد ظریف، آنان را متهم کرد که در دوره مسئولیت خود به روابط ایران و روسیه آسیب رسانده‌اند. این اظهارات در واکنش به سخنان اخیر روحانی درباره روابط تاریخی ایران با چین و روسیه مطرح شد و واکنش تند مشاوران او را نیز در پی داشت.
نسیم‌آنلاین: مناقشه‌ی سیاسی بر سر سیاست خارجی و روابط با قدرت‌های شرقی، یکشنبه صبح با انتقاد صریح و تند محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، از مواضع رئیس‌جمهور و وزیر خارجه‌ی اسبق، حسن روحانی و محمدجواد ظریف، وارد فاز جدیدی شد. این انتقاد در واکنش به سخنان اخیر حسن روحانی درباره‌ی پیشینه‌ی روابط ایران با چین و روسیه صورت گرفت.
سخنان انتقادی محمدباقر قالیباف
قالیباف در نطق پیش از دستور خود در صحن علنی مجلس، ابتدا با اشاره به دستاورد اخیر دیپلماتیک و نامه‌ی مشترک ایران، روسیه و چین به سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در خصوص غیرقانونی بودن فعال‌سازی مکانیسم موسوم به «اسنپ‌بک»، از این همبستگی استراتژیک به عنوان نماد ایستادگی در برابر فشار غرب تمجید کرد و آن را «به ثمر نشستن سال‌ها مقاومت» خواند.
رئیس مجلس در ادامه، به طور مستقیم، روحانی و ظریف را هدف قرار داد:
«در این برهه حساس، از همه سلیقه های سیاسی مختلف انتظار می رود که با وحدت کلمه، از این دستاوردها حمایت کنند و صدای رسای ملت ایران در برابر فشارهای خارجی باشند. بیایید به یاد آوریم که عزت و سربلندی ایران، در اتحاد و ایستادگی همه است؛ ایستادگی که امروز، با حمایت شرکای جهانی، به ثمر نشسته است. وظیفه شرعی و میهنی ماست که امروز تحت هر شرایطی، امر ملی را بر امر جناحی مقدم بداریم و به تثبیت و تحکیم دستاوردهای امروز کشور کمک کنیم.»
«در همین راستا لازم می‌دانم انتقاد صریح خود را نسبت به مواضع رئیس جمهور و وزیرخارجه اسبق‌مان اعلام کنم که دقیقاً در شرایطی که مسیر همکاری های راهبردی ما با کشور روسیه در حال پیشرفت است با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.»
بخش‌هایی از سخنان حسن روحانی (۲۰ مهر ۱۴۰۴)
انتقاد قالیباف به سخنان اخیر حسن روحانی بازمی‌گردد که وی در یک نشست تخصصی، ضمن دفاع از عملکرد دولت خود در قبال شرق و غرب، با نگاهی تاریخی درباره‌ی روابط با چین و روسیه اظهار نظر کرده بود.
بخش‌های مهم و مرتبط صحبت‌های حسن روحانی که مورد نقد قرار گرفت:
«... ما باید به مردم احترام کنیم، به افکار مردم احترام کنیم، باید نوکر مردم باشیم. اتهام بی‌توجهی به شرق، دروغی سیاسی است. آیا در دولت ما توجهی به شرق نشده است؟ آیا اولین بار آقای [ظریف] در مذاکرات ژنو توانست کاری کند که چین و روسیه در کنار ما قرار بگیرند یا بعد از آن؟ در تمام مذاکرات ما، از سال‌های گذشته تا برجام، همیشه یکی از بزرگ‌ترین معضلات ما چین و روسیه بودند. همیشه مشکل ما این بود که چگونه آنها را همراه کنیم. این دو کشور در سال‌های گذشته [اشاره به قطعنامه‌های قبلی] در شورای امنیت بر علیه ما رأی دادند و امروز ما افتخار می‌کنیم که توانستیم روابط را به سطحی برسانیم که آنها را هم همراه کردیم و حتی آنها علیه ما [در مکانیسم اسنپ‌بک] اقدامی نکردند. اینکه امروز کسی بخواهد بگوید ما فقط باید به شرق توجه کنیم و بقیه را رها کنیم، این با منافع ملی سازگار نیست.
جنگ ۱۲ روزه که تمام شده بود اوایل یک نسیم خوبی داشت می‌وزید، یک دفعه این نسیم قطع شد. حالا فکر می‌کنند که این جنگ به زودی شروع نمی‌شود و عقب افتاده لذا دوباره برگشتند به بداخلاقی‌های قبلی‌شان. ما باید در برابر ملت تواضع کنیم و سر فرود بیاوریم. حالا می‌گویند فلان چیز، فلان مسأله را مجلس تصویب کرده است. مگر مجلس رأی چند درصد مردم را دارد؟ البته ظاهرش نمی‌توانیم ایراد بگیریم. به ظاهر قانونی است چون مجلس رأی داد و شورای نگهبان امضا کرده، بله ظاهرش قانونی است اما روح آن هم قانونی است؟! مثل یک گردویی است که مغزش فاسد است و پوستش خیلی قشنگ است ولی وقتی باز می‌کنید مغزی وجود ندارد...»
پاسخ تند امیرحسین ثابتی به حسن روحانی در صحت علنی
در همین راستا و در پی بالا گرفتن این تنش‌ها، امیرحسین ثابتی، انتقادات تندتری را متوجه رئیس‌جمهور اسبق کرد. ثابتی در نطق خود در صحن علنی، ضمن متهم کردن حسن روحانی به "رکورددار منفورترین سیاست‌مدار ایران"، صراحتاً خواستار برخورد قضایی جدی با وی شد و اظهار داشت که "جای اصلی حسن روحانی پشت میله‌های زندان است." این اظهارات در امتداد بحث‌های گذشته‌ی این جریان سیاسی مبنی بر لزوم محاکمه‌ی مسئولان دولت گذشته به دلیل "ترک فعل" و "سوءمدیریت" است.
واکنش‌های متقابل و ادامه تنش
انتقاد قالیباف بلافاصله با واکنش مشاوران روحانی مواجه شد. حسام‌الدین آشنا، مشاور روحانی در دولت یازدهم، در شبکه‌های اجتماعی نوشت:
«برادر گرامی جناب آقای قالیباف... ۱. خوب نیست هر نوشته‌ای را که به دست‌تان می‌دهند با صدای بلند بخوانید. ۲. تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیراً درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. ۳. جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسئولان نظام، شایسته نیست.»
در مقابل، محمدسعید احدیان، دستیار قالیباف، در پاسخ به آشنا نوشت: «سخنان آقای روحانی در تاریخ ۲۰مهر را ببینید. ظاهراً شما هم مثل مردم چندان سخنان رئیس‌تان را دنبال نمی‌کنید. البته چه کنیم که مواضع مسئولین وقت برای طرف‌های خارجی بسیار مهم است.»
این مناقشه نشان‌دهنده‌ی تداوم شکاف عمیق بین جریان‌های سیاسی در ایران بر سر محور اصلی سیاست خارجی کشور و تعادل در روابط با قدرت‌های جهانی است. منتقدان دولت سابق، آنها را به غرب‌گرایی متهم می‌کنند، در حالی که حامیان روحانی، منتقدان را به تمرکز یک‌جانبه بر شرق و نادیده گرفتن واقعیت‌های تاریخی متهم می‌کنند.
