اخبار آرشیوی
یک کارشناس مسائل سیاسی طی یادداشتی در "پایگاه برهان"، با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب در خراسان شمالی در خصوص "شاخصه‌های شکست تحریم‌ها"، نوشت: رهبری، خطر اصلی را نه تحریم و فشار اقتصادی، بلکه از هم پاشیدگی پایداری ملت در روند پیشرفت‌های مختلف می‌دانند
"سیدمحمدجواد قربی" در برهان نوشت: جمهوری اسلامی ایران در سالیان اخیر، به علل مختلف و علی‌الخصوص مسائل هسته‌ای، متحمل تحریم‌های یک‌جانبه و چندجانبه‌ای علیه خود شده است. برخی از این تحریم‌ها توسط شورای امنیت سازمان ملل، به ویژه در عرصه‌های نظامی و امنیتی، صورت گرفته است که طبق ماده‌ی 25 منشور سازمان ملل متحد، برای همه‌ی دولت‌های عضو لازم‌الاجراست. همچنین برخی تحریم‌ها نیز به صورت یک‌جانبه و صرفاً توسط ایالات متحده در عرصه‌های اقتصادی، مالی و تجاری وضع شده است و علاوه بر این‌ها، ایالات متحده تحریم‌هایی را به همراه متحدین خود در سراسر دنیا علیه ایران وضع کرده است. در این بین، این اختلاف نظر وجود دارد که آیا تحریم‌های موجود علیه جمهوری اسلامی ایران کارساز و مؤثر بوده است؟ برخی قائل به این هستند که تحریم‌ها تأثیرگذار بوده‌اند و جمهوری اسلامی ایران را با مشکلات فراوانی روبه‌رو کرده‌اند. دیدگاه دیگری معتقد است که این تحریم‌ها بی‌فایده بوده‌اند و نتوانسته‌اند هیچ گونه خللی در اراده‌ی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تداوم فعالیت‌های هسته‌ای ایجاد کنند. موفقیت یا شکست تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی غرب تابع شرایطی است که در
ادامه به آن پرداخته می‌شود. الف) کمّ و کیف رابطه‌ی اقتصادی میان دولت تحریم‌کننده و دولت تحریم‌شونده؛ اگر وابستگی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به دولت‌های تحریم‌کننده بسیار بیشتر از وابستگی آن‌ها به جمهوری اسلامی ایران باشد، در این صورت باید گفت که جمهوری اسلامی ایران در اثر تحریم‌های اقتصادی دولت‌های تحریم‌کننده، متضرر خواهد شد، زیرا آن‌ها از وابستگی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به مثابه‌ی نقطه‌ای جهت تحت فشار قرار دادن ایران استفاده می‌کنند. ب) جایگزینی منابع تحریمی؛ دولت‌های تحریم‌کننده اقلام و کالاهای خاص یا برخی مجاری ارتباطی را در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران تحریم کرده‌اند. اگر جمهوری اسلامی ایران در مقام یک دولت تحریم‌شونده موفق شود که کالاها و مسیرهای تحریم‌شده را از طریق جایگزین‌های دیگری تأمین کند، در این صورت تحریم‌های دولت‌های تحریم‌کننده بی‌تأثیر خواهد شد. ج) توانایی تولید اقلام تحریم‌شده در داخل؛ امروزه دولت‌های تحریم‌شونده برخی از صنایع و تکنولوژی‌ها را علیه جمهوری اسلامی ایران، به ویژه در عرصه‌ی صنعت نفت و گاز، تحریم کرده‌اند. اگر جمهوری اسلامی ایران به این توانمندی برسد که خود بتواند صنایع و
تکنولوژی‌های تحریم‌شده را در داخل تولید کند، در این صورت تحریم‌های دولت‌های تحریم‌کننده بی‌اثر خواهد شد. د) نبود جمعیت ناراضی؛ هنگامی که تحریم‌های اقتصادی علیه یک کشور در جریان است، همراهی و همکاری مردمِ دولت تحریم‌شونده با دولت خود در دفع خطرات و تهدیدات می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. بر این مبنا، باید گفت که همراهی و همکاری مردم جمهوری اسلامی ایران و انجام اقداماتی مانند ایثار، فداکاری، صرفه‌جویی و کار بیشتر توسط مردم می‌تواند تا حدود زیادی آثار منفی تحریم‌ها را برطرف کند. هـ) تحریم‌های جمعی؛ از آنجایی که در دنیای امروز یک کشور معمولاً با همه‌ی کشورها دارای روابط تجاری و اقتصادی است، طبیعتاً تحریم اقتصادی زمانی موفق است که در ایجاد این روابط اقتصادی و تجاری محدودیت ایجاد گردد، زیرا اگر برخی از دولت‌ها به تحریم اقتصادی دولتی بپردازند، اما در مقابل، عده‌ای دیگر حاضر به این کار نباشند و حتی به دنبال گسترش روابط اقتصادی و تجاری خود باشند، تحریم‌های دولت‌های تحریم‌کننده بی‌فایده خواهد بود. بر این مبنا، باید گفت هر اندازه تعداد دولت‌هایی که جمهوری اسلامی ایران را تحریم می‌کنند بیشتر باشد، به همان اندازه، دامنه و
احتمال موفقیت تحریم‌ها بالا می‌رود و اگر تعداد دولت‌های تحریم‌کننده محدود به چند دولت باشد، در این شرایط احتمال شکست تحریم‌ها بیشتر است. و) نفع یا زیان دولت‌های تحریم‌کننده از تحریم؛ اگر در اثر تحریم‌ها، خود دولت‌های تحریم‌کننده دچار زیان شوند، در این صورت تداوم تحریم‌ها با مشکل روبه‌رو خواهد شد، زیرا تحمل این زیان‌ها در بلندمدت برای آن‌ها دشوار خواهد شد. بر این مبنا باید گفت که امروزه دولت‌های تحریم‌کننده وابستگی زیادی به منابع انرژی خلیج فارس دارند، ولی با این حال به تحریم دولت جمهوری اسلامی ایران پرداخته‌اند که خود یکی از تولید‌کنندگان اصلی انرژی در خلیج فارس است.اگر تحریم‌های نفتی جمهوری اسلامی ایران منجر به افزایش قیمت انرژی در بازار جهانی گردد یا دستیابی دولت‌های تحریم‌کننده به منابع جایگزین انرژی دشوار گردد و به این خاطر آن‌ها دچار زیان گردند، دیگر اصرار بر ادامه‌ی تحریم‌ها دشوار خواهد شد. آمارها و ارقام نشان می‌دهند که این تحریم‌ها در رسیدن به اهداف از پیش تعیین‌شده ناکام مانده‌اند و حداکثر توانسته‌اند هزینه‌های مبادلات را برای ایران افزایش دهند که از علل آن می‌توان به موقعیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک
و ژئواکونومیک ایران در منطقه و نظام بین‌الملل و همچنین فرصت‌ها و توانمندی‌های داخلی کشور اشاره کرد. به عبارت دیگر، علی‌رغم این تحریم‌ها، میزان مبادلات تجاری، سرمایه‌گذاری خارجی، تولید علم و دانش و میزان پیشرفت و غیره در ایران همواره در حال افزایش بوده و تحریم‌ها در رسیدن به هدف خود، یعنی کاهش مشروعیت جمهوری اسلامی، موفق نبوده است. حال این سؤال پیش می‌آید که هدف آمریکا و متحدانش از تحریم‌های یک‌جانبه و بعضاً چندجانبه چیست؛ به راستی هدف آن‌ها مقابله با برنامه‌ی هسته‌ای ایران است و آن‌ها از یک ایران با فناوری هسته‌ای می‌ترسند یا اینکه هدف دیگری را دنبال می‌کنند؟ با کنکاشی در بیانات مقام معظم رهبری به این مهم رهنمون می‌شویم که هدفی ورای مسائل هسته‌ای در پشت صحنه‌ی تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. ایشان در باب روشن‌سازی عملکرد تحریم‌گران می‌فرمایند: «تحریم‌ها مسئله‌ی جدی نیست. می‌گویند اگر ملت ایران دست از انرژی هسته‌ای بردارد، تحریم‌ها برداشته می‌شود، دروغ می‌گویند. ایستادگی و مقاومت ایران دلیل این دشمنی‌ها با کشور است.»[1] با این وجود، چرا دشمنان باید ایستادگی و مقاومت ملت را مورد هدف قرار دهند و چه
نتیجه‌ای از این راهبرد نصیب آن‌ها می‌گردد؟ پایبندی و استقامت ملت شریف ایران روی مسائل هسته‌ای در خط مقدم جبهه‌ی پایداری ایرانیان در عصر حاضر قرار دارد. اگر دشمنان بتوانند در این عرصه مردم ایران را مجبور به تسلیم کنند، می‌توانند در سایر زمینه‌ها مردم را مجاب نمایند تا از اصول و دستاوردهای گران‌سنگی همچون استقلال سیاسی که از آغاز انقلاب بر آن پای فشرده‌اند نیز دست بردارند و به نوعی مطیع اوامر نظام‌های غربی گردند. رهبر معظم انقلاب نیز در این باره، در دیدار اخیرشان با یک هزار نفر از نخبگان و استعدادهای برتر جوان، فرمودند: «این تصور که علت دشمنی جبهه‌ی استکبار با ملت ایران اتخاذ برخی مواضع یا تصمیم‌ها بوده، غلط است. علت اصلی همه‌ی این فشارها جایگاه مستقل ملت ایران و تسلیم نشدن در برابر نظام سلطه است.»[2] همین اظهارات با تعابیر گوناگونی در آرای کارشناسان و تحلیل‌گران اروپایی و آمریکایی دیده می‌شود. یک کارشناس آمریکایی مسائل بین‌الملل[3]در این زمینه می‌گوید: «دولتمردان آمریکایی با مواضع ضدایرانی و اعمال فشار و تحریم‌ها آبروی خود را به تاراج گذاشته‌اند، چرا که در شرایط فعلی تمام کشورها می‌دانند که آمریکا از
موفقیت‌ها و ایستادگی ملت ایران به خشم آمده است، بنابراین سعی دارد تا با همکاری رژیم غاصب صهیونیستی علیه ایران فرافکنی کند و بر دامنه‌ی تحریم‌ها بیفزاید.»[4] مقام معظم رهبری ایستادگی و مقاومت، عزم راسخ، امید، کار و تلاش پیگیر، برنامه‌ریزی و هوشیاری را سازوبرگ پیشرفت می‌دانند و خطر اصلی را نه تحریم و فشار اقتصادی، بلکه از هم پاشیدگی استقامت و پایداری ملت در روند پیشرفت‌های مختلف می‌دانند و در این زمینه تصریح می‌نمایند که «با این سازوبرگ ـ‌ایستادگی و عظم راسخ‌ـ می‌توانیم دشمنان خود را به زانو دربیاوریم و اگر این سازوبرگ وجود داشته باشد، هیچ خطری خطر نیست. خطر اصلی از دست دادن این سازوبرگ‌هاست.»[5] بنابراین با وجود همه‌ی تبعات تحریم‌ها علیه ایران، می‌توان به این محدودیت‌ها به عنوان فرصت‌هایی در راستای افزایش خودکفایی و خوداتکایی در سطح بین‌الملل نگاه کرد. در حقیقت انحراف از تجارت و افزایش تجارت با کشورهای آسیایی می‌تواند به رونق بازار کالاهای صادراتی ایران در این کشورها در بلندمدت کمک شایان ذکری نماید. از آن طرف، به دلیل آنکه عمده‌ی کالاهای اساسی در بخش تولیدات صنعتی و کشاورزی کشور از کشورهایی اروپایی وارد
می‌شود، می‌توان از این فرصت استفاده کرد و به سازندگی در امور زیربنایی و تولیدی کشور پرداخت تا بتوان در شرایطی که واردات بسیاری از کالاهای ضروری به کشورمان با محدودیت‌های فراوانی مواجه شده است، در زمینه‌ی تولید کالاهای واسطه‌ای، مواد اولیه و ماشین‌آلات صنعتی در حد امکان به خودکفایی رسید. روایت روزنامه‌ی انگلیسی فایننشنال تایمز در زمینه‌ی ناکارآمدی تحریم نفتی و تحریم بانکی ایران توسط غربی‌ها نیز خواندنی است. این روزنامه مینویسد: «تحریم نفتی، هم در صورتکارساز بودن و هم در صورت شکست خوردن، ایده‌ی بدی است. اگر این ایده کارساز باشد،متحدان آمریکا مجازات شده و برخی از کشورهای به لحاظ اقتصادی آسیب‌پذیر، مانند یونان،درست در شرایطی که قادر به تهیه‌ی حداقل میزان نفت هستند، از قطع آن صدمه خواهند دید. اگر هم این طرح پیروز شود و صادرات ایران واقعاً متوقف شود، قیمت نفت افزایش یافته و دنیا را غرق در رکود مجدد می‌کند.» یکی دیگر از منابع برجسته‌ی تحقیقی، کتاب «ارنست اچ. پریگ» به نام «احساس مطلوب یا کار مطلوب با تحریم‌ها»[6] است. نویسنده در این کتاب به گونه‌ای متقاعدکننده و مستدل نشان می‌هد که عموماً تحریم‌های یک‌جانبه به
اهداف مورد نظر خود نائل نمی‌شود؛ بلکه تأثیر نامطلوب برمنافع آمریکا به جا می‌گذارد. ماحصل مطالعات مرکز راهبردی و بین‌المللی مستقر در واشنگتن مطالعات گسترده‌ای است که در حوزه‌ی تحریم‌ها و جایگزین مؤثر انجام شده و در گزارش پایانی آن آمده است: «برقراری ارتباط سازنده با کشورهایی که رفتارشان ناخوشایند است، اثربخش‌تر است و ضرر آن به منافع آمریکا کمتر از هنگامی است که ارتباطات اقتصادی و سیاسی از طریق تحمیل تحریم‌های فراگیر یک‌جانبه قطع شده‌است.» مشابه همین تحلیل‌ها از سوی مراکز و مؤسسات دیگر آمریکایی هم گزارش شده است که تحریم یک‌جانبه‌ی آمریکا بر ایران، بدون آنکه واقعاً ارزش داشته باشد، بازتاب نامطلوبی بر منافع آمریکا داشته است. محروم شدن شرکت‌های آمریکایی از فعالیت در بخش نفت ایران بر موقعیت ژئوپلیتیک آمریکا در آسیای مرکزی نیز تأثیر منفی داشته است.(*) پی‌نوشت‌‌ها: [1]. بیانات مقام معظم رهبری در سفر به خراسان شمالی و اجتماع مردم بجنورد، 19 مهرماه 1391 [2]. بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با یک هزار نفر از نخبگان و استعدادهای برتر جوان، 12 مهرماه 1391. [3]. ایگناتیوس، کارشناس آمریکایی مسائل بین‌الملل [4]. در گفت‌وگو
با خبرگزاری فارس. [5]. بیانات مقام معظم رهبری در سفر به خراسان شمالی و اجتماع مردم بجنورد، 19 مهرماه 1391
