بررسی حواشی رسانه‌ای سقوط بالگرد رئیس جمهور
بعد از سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور، شایعات زیادی در این مورد منتشر شد. از پیدا شدن بقایای بالگرد توسط پهپاد خارجی، تا گزارش زنده خبرنگاران ترکیه‌ای. اما این شایعات چقدر صحت داشتند؟
نسیم‌آنلاین: عصر روز یکشنبه، 30 اردیبهشت بود که خبری رسانه‌های ایران و جهان را تکان داد. بالگرد حامل رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و چند تن از مسئولان و مدیران استان آذربایجان شرقی در جنگل‌های شمال این استان دچار سانحه شده است.
خبرها از همان ابتدا ضد و نقیض بود. برخی رسانه‌ها خبر دادند این بالگرد دچار «فرود سخت» شده است. برخی منابع دیگر گفتند بالگرد بدلیل شرایط جوی نامساعد فرود آمده و رئیس جمهور بصورت زمینی راهی تبریز شده است که البته بعدا این خبر از خروجی این سایتها حذف شد.
حتی درمورد ساعت وقوع این سانحه نیز اخبار مختلفی منتشر شد که در نهایت خبرنگار رکنا با حضور در محل «ستاد مدیریت شرایط اضطراری جمعیت هلال احمر» گفت این واقعه ساعت 14:30 رخ داده است.(1)
رئیس دفتر رئیس جمهور اما در گفتگویی که با شبکه خبر داشت، زمان وقوع حادثه را حدود ساعت 13:30 بیان کرد.(لینک) معاون اجرایی رئیس‌جمهور مرحوم نیز زمان وقوع این حادثه را ساعت 13:30 بیان کرد.(لینک)
اخباری نیز به صورت غیررسمی مبنی بر شدت و جدی بودن حادثه منتشر می‌شد. در همان ساعات ابتدایی، جلال رشیدی کوچی، نماینده مجلس یازدهم در شبکه اجتماعی ایکس از این حادثه ابراز نگرانی کرد و نوشت: «امیدوارم اخبار واصله درست نباشد و به‌زودی خبر سلامتی رئیس جمهور ایران را بشنویم.»
اما در مقابل اخباری منتشر شد که حاکی از کم بودن سختی حادثه بود. محسن منصوری معاون رئیس جمهور در این مورد گفت: «از نقاط امیدوارکننده وقوع سانحه برای بالگرد رئیس جمهوری این است با یکی از سرنشینان هلیکوپتر و یکی از کادر پرواز ارتباط برقرار شده است که نشان می‌دهد میزان سختی حادثه بالا نبوده است.»(2)
بعدها رئیس دفتر ریاست جمهوری گفت با کادر پرواز بالگرد تماس گرفته شده و پاسخ این تماس را آیت‌الله آل‌هاشم داده است... بعد معلوم شد که سایرین بلافاصله شهید شدند، ولی آقای آل‌هاشم چند ساعت بعد شهید شدند.(لینک)
این سخنان نشان می‌دهد اظهارات منصوری در این مورد از دقت کافی برخوردار نبوده است.
«عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات نیز روایت خود را از پیدا شدن محل تقریبی حادثه بیان کرد. او در این مورد گفت: «دو دستگاه تلفن همراه همچنان تا ساعت ۷، ۸ شب روشن بودند و همین امر باعث شد محدوده دقیق‌تری را شناسایی کنیم و در اختیار تیم‌های امدادی و هم تیم‌های پهپادی از جمله تیم پهپادی ترکیه‌ای...قرار دادیم.»(لینک)
این اظهارات نشان می‌دهد ردیابی محل تقریبی حادثه از طریق سیگنال‌های تلفن همراه انجام شده است اما به دلیل خاموش شدن تلفن‌های همراه و همچنین بدتر شدن شرایط جوی کار جستجو تا صبح روز بعد ادامه پیدا کرده است.
در این میان مقامات کشورهای دیگر نیز برای کمک به فرایند امداد و نجات اعلام آمادگی کردند.
اورژانس روسیه به دنبال دستور رئیس جمهور این کشور برای امدادرسانی اعلام کرد که ۴۷ متخصص امداد و نجات در مناطق صعب‌العبور را برای مشارکت در جست و جوی هلیکوپتر رئیس جمهور ایران به منطقه اعزام می‌کنیم.(3)
دفتر ریاست جمهوری روسیه موسوم به کرملین هم از آماده سازی بالگرد و ۶۰ امدادگر برای جستجوی بالگرد رئیس جمهور ایران خبر داد.(4)
جستجوی ناموفق پهپاد ترکیه‌ای
در میان درخواست‌های امدادرسانی، سازمان مدیریت بحران ترکیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ایران از طریق وزارت خارجه درخواست بالگرد جستجو و نجات دید در شب از کشورمان داشت که اعزام شد.»(5)
وزارت دفاع ترکیه نیز اعلام کرد: یک پهپاد و یک بالگرد مجهز به دید در شب را برای عملیات جستجوی بالگرد رئیس‌جمهور ایران و هیئت همراه اختصاص دادیم.(6)
بررسی سایت راداری فلایت24 نیز نشان می‌داد یک پهپاد از نوع «آکینجی» در حال حرکت به سمت محل تقریبی حادثه است.
همزمان، تصاویر این بالگرد از مناطق تحت جستجو نیز به صورت زنده منتشر می‌شد که تعداد مخاطبان آن به دو میلیون نفر نیز رسید.(6)
بعد از پیدا شدن لاشه بالگرد، خبرگزاری رسمی ترکیه یعنی «آناتولی»(آنادولو) مدعی شد کشف بقایای بالگرد و محل حادثه توسط همین پهپاد ترکیه‌ای صورت گرفته است.
این خبرگزاری بعد از شرح ساعت پرواز و رسیدن آن به محل حادثه نوشته است: «پهپاد آکینجی ساعت 02:36 [بامداد] محل حادثه را با موفقیت شناسایی کرد و پس از این ماموریت موفق خود ساعت 06:45 بامداد امروز به ترکیه بازگشت.
بر اساس این گزارش، بعد از درخواست ایران، ترکیه یک فروند پهپاد «آکینجی» و یک فروند هلیکوپتر «یوروکوپتر کوگر» با قابلیت دید در شب به استان آذربایجان شرقی ایران اعزام کرد.
سپس «با توجه به احتمال عدم امکان پرواز بالگرد به دلیل شرایط نامساعد جوی، از طریق وزارت امور خارجه به طرف ایرانی اعلام شد که در صورت درخواست می‌توان با پهپاد "آکینجی" که قابلیت تشخیص و دید در شب در شرایط بد آب‌و‌هوایی را دارد، بلافاصله عملیات را شروع کرد.»(7) این گزارش تصریح می‌کند که محل حادثه توسط پهپاد آکینجی پیدا شده است.
اما خبرگزاری فارس و کانال تلگرامی روزنامه ایران سحرگاه دوشنبه نوشتند که نیروها به مختصات اعلامی پهپاد ترکیه‌ای رسیده‌اند اما اثری از آن پیدا نکرده‌اند.(8)
«مشرق‌نیوز» حدود ساعت سه نیمه‌شب خبر داد که عملیات پهپاد ترکیه‌ای با مشکل مواجه شده است. این خبرگزاری نوشته: «این پهپاد شناسایی تا ارتفاع ۱۱ هزار پایی پایین آمده ولی چون درختان و پوشش گیاهی تراکم زیادی دارد کار شناسایی پهپاد ترکیه‌ای را با مشکل مواجه کرده است.»
پیرحسین کولیوند، رئیس جمعیت هلال احمر نیز در این مورد تاکید کرد: «عملیات شناسایی کاملا توسط نیروهای امدادی ایران صورت گرفت و هیچ کمک خارجی نداشتیم و اینکه گفته شده از نیروهای خارجی کمک گرفته شده، شایعه بود.»
صبح روز بعد سردار «اصغر عباسقلی‌زاده» فرمانده سپاه عاشورای استان آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، در این باره گفت: «ما علاوه بر پهپادهای ایرانی، از پهپادهای ترکیه نیز کمک گرفته بودیم؛ پهپاد ترکیه‌ای یک لکه سیاه را شناسایی کرده بود اما وقتی نیروهای ما به آنجا رسیدند مشخص شد آنچه پهپاد ترکیه‌ای تشخیص داده است، بالگرد نیست.»
او همچنین گفت: «در ادامه، چند پهپاد ایرانی که آنها هم مشغول گشت‌زنی در مناطق کوهستانی بودند، در نهایت موفق به شناسایی، تصویربرداری و ارسال تصاویر به مرکز مدیریت ستاد بحران شدند.»
تصاویر منتشر شده از این عملیات نیز نشان می‌دهد عوارض زمین در محل ادعایی پهپاد ترک در مقایسه با تصاویر منتشر شده توسط هلال احمر ایران متفاوت است.
در تصویر ادعایی ترکیه، نقطه حرارتی تشخیص داده شده بر روی یال(بلندی دو طرف دره) قرار دارد و دو طرف آن گودی دره است.
تصویر رنگی منتشر شده از محل پیدا شدن لاشه اما نشان می‌دهد اطراف محل سقوط دره‌ای وجود ندارد و بالگرد به کمر کوه برخورد کرده است.
محل دقیق بقایای بالگرد
بنابراین شکل ظاهری عوارض زمین در دو تصویر نشان می‌دهد محل شناسایی شده توسط پهپاد ترکیه، با محل واقعی سقوط بالگرد که در تصاویر رنگی مشخص شده کاملا متفاوت است.
ستاد کل نیروهای مسلح نیز در این مورد بیانه‌ای صادر کرد و درمورد حضور پهپاد ترکیه‌ای نوشت: «این پهپاد به دلیل نداشتن تجهیزات "تشخیص و کنترل نقاط زیر ابر" موفق به اعلام دقیق محل سقوط بالگرد نشد و در نهایت به کشور ترکیه بازگشت.»
عدم وجود قابلیت تشخیص نقاط زیر ابر در تصاویر منتشر شده از دوربین پهپاد ترک نیز به خوبی مشخص است.
موانع ابری منطقه از دید دوربین پهپاد «آکینجی»
در ادامه بیانیه ستادکل نیز آمده است: «نهایتاً در ساعات اولیه صبح روز دوشنبه نقطه دقیق حادثه سقوط بالگرد توسط نیروهای امدادگر زمینی و پهپادهای ایرانی نیروهای مسلح که از مأموریت در شمال اقیانوس هند فراخوانده شده بودند، کشف شد.»
به گفته کولیوند، رئیس هلال احمر ایران، حدود ساعت پنج بامداد روز دوشنبه بود که لاشه بالگرد توسط نیروهای ایرانی پیدا شد.
او در این مورد گفت: «پس از ساعت‌ها جست‌وجو، ساعت پنج صبح لاشه بالگرد توسط امدادگران از فاصله دو کیلومتری مشاهده شد و چهل دقیقه زمان برد تا اجساد شهدا کشف و جداسازی شد تا توسط آمبولانس‌ها به معراج شهدای تبریز منتقل شود.»(لینک)
شایعه خبرنگاران ترکیه‌ای
موضوع دیگری که خصوصا در رسانه‌های خارجی منتشر شد این بود که دو خبرنگار ترکیه‌ای اولین کسانی بودند که در محل سقوط بالگرد حاضر شدند و گزارش تصویری تهیه کردند.
اولین آنها «مهمت کارتاش» خبرنگار شبکه AHBR ترکیه است که گزارش او از محل سقوط بالگرد در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و البته خود چنین ادعایی نداشته که اولین نفر بوده که به لاشه بالگرد رسیده است.
این خبرنگار در مصاحبه‌ای که بعد از این گزارش داشت توضیح می‌دهد که بعد از سفر به ایران و رسیدن به شهر تبریز، با هماهنگی فیلمبردارش به سمت محل حادثه حرکت کرده و صبح زود تازه به شهر «ورزقان» رسیده‌اند.
سپس با طی «پنج کیلومتر» مسیر با اتومبیل و «هفت_هشت کیلومتر» پیاده‌روی و بازهم «پنج کیلومتر» راه رفتن در مسیر کوهستانی به محل لاشه بالگرد رسیده‌اند.
برای طی این مسیر چندین کیلومتری طبیعتا ساعات طولانی نیاز است و بعید است این خبرنگار و فیلمبردارش که صبح زود تازه در شهر ورزقان بوده‌اند، در ساعات اولیه روز به محل حادثه رسیده باشند. این خبرنگار البته شایعه پیدا شدن محل سقوط توسط پهپاد آکینجی را نیز تکرار می‌کند.
دومین گزارش از تلویزیون «سی‌ان‌ان ترک» بصورت زنده پخش شد و در آن خبرنگار این شبکه در حال ارائه گزارش از محل سقوط بالگرد است.
ساعت درج شده روی تصاویر این گزارش نشان می‌دهد ساعت‌ها بعد از پیدا شدن لاشه و حتی چند ساعت بعد از پخش گزارش «مهمت کارتاش» این ارتباط برقرار شده است. خود خبرنگار نیز بیان می‌کند که اجساد رئیس جمهور مرحوم و همراهانشان از آن محل منتقل شده‌اند.
با در نظر گرفتن اختلاف سی‌دقیقه‌ای بین ساعت رسمی ایران و ترکیه، این ارتباط زنده حدود ساعت 14:45 به وقت ایران برقرار شده است. درحالی که لاشه بالگرد حدود ساعت 5:30 صبح همان روز کشف شده بود.
با وجود اطلاع‌رسانی پرحجم صداوسیما در خصوص حادثه سقوط بالگرد، بازار شایعات داغ بود و همچنان شایعاتی دست به دست می‌شود.
این حادثه ابعاد بسیاری دارد که باید توسط متخصصان مورد بررسی قرار بگیرد و اطلاع‌رسانی شود اما واضح است که رواج شایعات کمکی به روشن شدن ابعاد موضوع نخواهد کرد و صرفا اذهان را درگیر خواهد کرد.
