"مستند همایونی" و جریان خطرناکی که توسط دستگاههای حاکمیتی تقویت میشود
حاشیهای بر حمایت مدیر شبکه مستند از پخش "چنارستان"؛ جریان ضدانقلابی که سالهاست با تربیت و حمایت مستندسازانی، عرصه تولید مستند را در دست دارد حالا انگار شبکه مستند را نیز اداره میکند
در چند سال اخیر، رسانههای معارض انقلاب اسلامی، با تولید تعداد زیادی مستند در حال ایجاد جریانی در مستندسازی هستند که مشخصا به تطهیرو تقدیس رژیم پهلوی می پردازد، به شکلی که می توان گفت که ظاهرا ژانر جدیدی در مستندسازی تحت عنوان «ژانر همایونی» ایجاد شده است و در حال گسترش پیدا کردن است.
این جریانی است که در رسانههای مختلف به فراخور استراتژی و مخاطب خاص شبکه فرم و قالبی متفاوت پیدا میکند، اما در اصل همگی یک هدف را دنبال می کنند و آن «تطهیر رژیم پهلوی» است. به عنوان مثال شبکه من و تو به گلدرشتترین حالت ممکن و بصورت کاملا عریان و عیان به تبلیغ رژیم گذشته می پردازد و با مستند رضاشاه کار را به جایی رساند که این شبکه حتی با اعتراض افرادی روبرو شد که اگرچه معارض جمهوری اسلامی بودند اما این سطح از تخیل شبکه را توهین به شعور خود میدانستند. در سوی دیگر بیبیسی فارسی اما به جهت ظاهر نخبگانی که برای خود قائل است، به جای ستایش صریح و گلدرشت از رضاخان، بیشتر به تبلیغ فرح دیبا میپردازد و سعی میکند او را تافتهای جدا از خاندان سلطنتی بنامد، اما با این حال برای تقابل با جمهوری اسلامی ترجیح میدهد از سلطنت رضا و محمدرضا دفاع کند، ولو اینکه با شعار دموکراسیخواهی آنها در تضاد کامل باشد. طبعا این حجم تولید در زمانی که دستگاههای تبلیغی ما حتی در حد انگشتان یک دست تولید مستند و مستدل در این حوزه ندارند جای نگرانی است، اما متاسفانه مشکل زمانی حاد می شود که پژواک صدای رسانههای معارض در ایران هم شنیده میشود و درست موازی با جریان تطهیر پهلوی در رسانههای خارجنشین، جریانی هم در داخل همان هدف را از مسیری دیگر پی میگیرد. امروز در مجلات و شبکههای اجتماعی این مساله به وضوح دیده میشود؛ اینکه از رضاشاه بعنوان پدر ایران نوین یاد میشود یا اینکه در تقدیس او افسانههای عجیب وغریب بیان میشود یا اینکه از هنر در دوره محمدرضا و فرح بعنوان دوره طلایی یاد می شود و.... این موارد آن قدر پررنگ بوده است که رهبر انقلاب در مدت کوتاهی در دو سخنرانی، نسبت به بزک کردن چهره پهلوی هشدار میدهند. مسئلهی مهم در این میان اما گسترش ژانر همایونی در جریان مستندسازی داخل کشور در چند سال اخیر است. اگرچه تعداد این مستندها به نسبت کل مستندهای تولیدی ایران خیلی زیاد نیست، اما موضوع اساسی و قابل پیگیری حمایت از ساخت این مستندها توسط دستگاههای حاکمیتی و نهادهایی است که وظیفهی ذاتیشان مقابله با چنین جریانها و محصولاتی است. نمونه این اتفاق، ساخت، پخش و حمایت از مستند «چنارستان» است. ساخت این مستند در دولت قبل یعنی در زمان مدیریت «شفیع آقامحمدیان» در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به تصویب رسید و در دولت جدید و در زمان مدیریت «سیدمحمدمهدی طباطبایینژاد» در جشنواره فیلمهای مستند؛ «حقیقت»، در یکی از بهترین ساعات جشنواره به نمایش درآمد و تعداد زیادی هم جایزه دریافت کرد. این در حالی بود که طباطبایی نژاد بعنوان دبیر جشنواره این امکان را داشت که از حضور این مستند در جشنواره جلوگیری کند کما اینکه از حضور چند مستند دیگر به واسطهی اینکه محتوای آنها نامناسب تشخیص داده شد ممانعت به عمل آمد. اما مشکل مستند جنجالی «چنارستان» چیست؟ این را پیش از این در مطالبی جداگانه مفصلا توضیح دادیم، اما بازهم ذکر این نکته ضروریست که مستند «چنارستان» در ظاهر قرار است روایتگر تاریخ خیابان ولیعصر تهران از ابتدای ساخت در دوران پهلوی تا به امروز باشد، اما این موضوع توسط سازندهی اثر عملا دستاویز و بهانهای قرار میگیرد برای بیان روایتی مغرضانه و غیرمنصفانه از تاریخ ایران در دوران انقلاب و مقایسه آن با دوره پهلوی. این مستند که میتوان آن را یک نمونه کامل «مستند همایونی» نامید در سرتاسر روایت خود به تقدیس رضاشاه و دوره پهلوی میپردازد و در مقابل با هر بهانهای دوران پس از انقلاب را دوران خرابی خاطرهها و خوشیهای مردم معرفی میکند. این البته تنها ساختهی همایونی کارگردان جوان «چنارستان» نیست. «خاطرات نی آوران» مستند پیشین هادی آفریده که ظاهرا قرار است کاخ نیاوران را به مخاطب معرفی کند تبدیل به یک نوستالژی دلچسب از دوران پهلوی میشود. جالب اینکه در نسخه جشنوارهای این مستند تصاویر آواز گوگوش در روز تولد فرزند محمدرضا هم به نمایش در میآید و نتیجه مورد نظر کارگردان را تکمیل میکند. ذکر این نکته هم ضروریست که کارگردان «چنارستان» و «خاطرات نی آوران» البته یکی از دست پروردگان محمد آفریده در سینمای مستند ایران است که اگرچه به واسطه تهیه فیلم ضدایرانی «یک خانواده محترم» مدتی از مسئولیت دور ماند اما امروز ظاهرا حضور موثری در مراکز مستند دارد و مستند «خاطرات نی آوران» یکی از چند مستندی بود که در زمان مدیریت وی در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برای ۳۰ سالگی انقلاب اسلامی ساخته شد! با همهی این اوصاف اما شاید کسی تصورش را نمیکرد که روزی مستند «چنارستان» از یکی از شبکههای تلویزیون جمهوری اسلامی پخش شود. البته همان روزی که محمد آفریده به واسطه اعتماد مدیر این شبکه به شبکه مستند راه یافت هشدارهایی نسبت به عواقب ناخوش این اقدام و تغییر جهت احتمالی شبکه مستند به سمت حمایت از شبهروشنفکران داده شد، اما با این حال تاثیر آفریده ظاهرا انقدری بود که خیلی زودتر از آنچه تصور میشد شبکه مستند سیما به پخش مستندهای همایونی مانند «چنارستان» رسید. پخش چنین مستندی- ولو اینکه اصلاحاتی در آن انجام شده باشد- علاوه بر اینکه در تلویزیون تقریبا اتفاقی شاذ و قابل پیگیری است، بلکه نمونه بارز و تام و تمام حمایت و تقویت جناح غیرمومن و ضدانقلابی است. البته طبعا نگارنده نیت خوان نیست ولی حداقل دو مستند نام برده شده از این کارگردان نمونه بارز و نمونهای مستندهای ضدانقلابی در میان مستندهای ایران هستند. با این حال رییس محترم شبکه مستند علاوه بر اینکه به اعتراضات توجه نکرد بلکه چندی پیش، تکرار این مستند را هم پخش نمود تا لابد به منتقدان بفهماند که سمبهاش پر زور است و امروز هم با نوشتن سرمقالهای در روزنامه جامجم و انتقاد به منتقدان این مستند- و مستندهای مشابه این- نشان داد که ظاهرا این روند را ادامه خواهد داد. مسئلهی اساسی اما این است که طبعا سیمای جمهوری اسلامی قرار است حتی با وزارت ارشاد یا جاهایی شبیه به آن- که البته آنها هم ملزم به رعایت تمام چارچوبهای سیاسی و اخلاقی جمهوری اسلامی هستند- هم متفاوت باشد و طبعا به واسطه اینکه بصورت مستقیم تحت نظر رهبرانقلاب اداره میشود حداقل سخنان صریح ایشان باید مورد توجه مسئولان شبکه قرار گیرد. نگارنده طبعا قصد بیانصافی یا نادیده گرفتن زحمات مسئولان تلویزیون را ندارد، اما اتفاقی که افتاد و میتوانست نیفتد، مصداق کامل بیتوجهی به سخنان رهبری درباره عدم تقویت جناح معارض انقلاب و توجه به جریان تطهیر پهلوی است. بهرحال اگر پخش این مستند ناشی از یک اشتباه بود- که نبود- پخش تکرار آن و سپس نوشتن یادداشت در حمایت آن عمدی و حامل یک پیام است؛ اینکه جریان ضدانقلابی که سالهاست با تربیت و حمایت مستندسازانی مانند کارگردان «چنارستان» و کارگردان «تهران انار ندارد»- که بعدها «یک خانواده محترم» را ساخت- عرصه تولید مستند را در دست دارد حالا شبکه مستند را اداره میکند و باید منتظر اتفاقات دیگری در این شبکه باشیم.