عراق در آستانه انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵؛ اصلاحات انتخاباتی یا بازتولید قدرت احزاب سنتی؟
انتخابات پارلمانی عراق با ۳۲۹ کرسی، در سال‌های اخیر شاهد تحولات عمیق ساختاری بوده است. با تغییر به حوزه‌های انتخابیه کوچک و روش رأی انفرادی، هدف از اصلاحات، کاهش نفوذ ائتلاف‌های سنتی بود. با این حال، نتایج انتخابات ۲۰۲۱ که با پیروزی بزرگ جریان صدر (۷۳ کرسی) همراه شد، به دلیل بن‌بست سیاسی، در نهایت منجر به استعفای دسته‌جمعی و واگذاری قدرت پارلمانی به ائتلاف رقیب شد، که نشان‌دهنده شکست سیستم جدید در ایجاد ثبات است.
نسیم‌آنلاین: انتخابات پارلمانی عراق در تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۰ آبان ۱۴۰۴) برای تعیین ۳۲۹ عضو مجلس نمایندگان برگزار خواهد شد. این دوره از انتخابات، نه تنها به دلیل اهمیت حیاتی پارلمان در تعیین رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر، بلکه به دلیل تغییرات عمیق و پرچالش در ساختار انتخاباتی که پس از اعتراضات سال ۲۰۱۹ اعمال شده، اهمیت مضاعفی یافته است. تحولات ساختاری اخیر، به ویژه تغییر از نظام لیست‌های بزرگ حزبی به حوزه‌های کوچک و رأی انفرادی، قصد داشتند راه را برای نامزدهای مستقل هموار کرده و نفوذ احزاب سنتی را کاهش دهند. اما نتیجه انتخابات گذشته (۲۰۲۱) نشان داد که چگونه دستکاری‌های سیاسی پس از رأی‌گیری، می‌تواند اثر اصلاحات را خنثی کرده و عراق را به سمت یک بحران سیاسی طولانی سوق دهد. از این رو، بررسی دقیق ساختار انتخابات و تجربه ناموفق دور قبل، کلیدی برای درک آرایش قدرت در عراق آینده است.
پارلمان عراق (مجلس نمایندگان) با ۳۲۹ کرسی، کانون اصلی قدرت و تعیین‌کننده رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر کشور است. با این حال، نظام انتخاباتی عراق در سال‌های اخیر شاهد تغییرات اساسی بوده است که به‌طور مستقیم بر توازن قدرت میان ائتلاف‌های سنتی و نیروهای مستقل تأثیر گذاشته است.
تغییرات کلیدی در نظام انتخاباتی: از اکثریت حزبی تا فرصت مستقل‌ها
قانون جدید انتخابات (مصوب ۲۰۱۹ در پی اعتراضات گسترده مردمی و سپس اصلاحات بعدی) با هدف کاهش نفوذ احزاب بزرگ و تقویت صدای رأی‌دهندگان، ساختار را از ریشه دگرگون کرد:
-
حوزه‌های انتخابیه کوچک:
-
تغییر عمده: پیش از این، هر استان (۱۸ استان) یک حوزه انتخابیه بزرگ بود. اما در قانون جدید، هر استان به چندین حوزه کوچک‌تر تقسیم شد (مانند بغداد به ۱۷ حوزه).
-
تأثیر: این تغییر، محلی‌سازی انتخابات را افزایش داد و برای نامزدهای محلی و مستقل فرصتی فراهم کرد تا با اتکا به نفوذ منطقه‌ای خود، کرسی کسب کنند، بدون آنکه نیاز به حمایت کامل یک لیست سراسری بزرگ داشته باشند.
-
-
روش رأی واحد غیرقابل انتقال:
-
تغییر عمده: در این روش، رأی‌دهنده فقط به یک نامزد انفرادی رأی می‌دهد، نه به یک لیست حزبی.
-
تأثیر: این روش، سیستم «سن‌لیگو» را که در دوره‌های قبل استفاده می‌شد و به نفع ائتلاف‌های بزرگ بود، کنار گذاشت. نتیجه این تغییر، سخت‌تر شدن انتقال آرا از لیست‌های شکست‌خورده به لیست‌های پیروز و در نتیجه تضعیف قدرت چانه‌زنی احزاب بزرگ در توزیع کرسی‌ها بود.
-
این اصلاحات، به‌ویژه در انتخابات ۲۰۲۱، باعث ظهور غیرمنتظره نامزدهای مستقل و شکست برخی از چهره‌های برجسته سیاسی شد.
نتایج انتخابات قبلی (۲۰۲۱) و بن‌بست سیاسی
انتخابات پارلمانی ۲۰۲۱ (۱۰ اکتبر ۱۴۰۰) که بر اساس قانون اصلاح شده برگزار شد، با مشارکت تاریخی پایین ۴۴ درصد، نتایج شگفت‌انگیزی را رقم زد که عراق را به طولانی‌ترین بن‌بست سیاسی در تاریخ خود فرو برد:
| ائتلاف اصلی (شیعی) | رهبر | کرسی‌های کسب شده (از ۳۲۹) |
| جریان صدر | مقتدی صدر | ۷۳ کرسی |
| چارچوب هماهنگی (فتح، دولت قانون و...) | هادی العامری، نوری مالکی | حدود ۷۰ کرسی |
پیامد اصلی:
-
پیروزی قاطع صدر: جریان صدر به رهبری مقتدی صدر با کسب ۷۳ کرسی، بزرگترین فراکسیون پارلمان شد و خواستار تشکیل دولت اکثریت ملی بدون تقسیم قدرت با احزاب سنتی شد.
-
بحران و استعفا: مخالفان صدر (به‌ویژه چارچوب هماهنگی) اجازه تشکیل دولت را ندادند. این بن‌بست در نهایت به استعفای دسته‌جمعی ۷۳ نماینده جریان صدر در سال ۲۰۲۲ منجر شد.
-
جابجایی قدرت: بر اساس قانون انتخابات، با استعفای نمایندگان صدر، کرسی‌های آن‌ها به نامزدهای بعدی همان حوزه‌ها رسید که اغلب از ائتلاف‌های رقیب، به‌ویژه چارچوب هماهنگی شیعه، بودند. در نتیجه، چارچوب هماهنگی به بزرگترین بلوک در پارلمان تبدیل شد و دولت کنونی محمد شیاع السودانی را تشکیل داد.
تحلیل نهایی:
ساختار جدید انتخابات (حوزه‌های کوچک و رأی انفرادی) گرچه هدفش دموکراتیک‌تر کردن فضا بود، اما نتوانست تنش‌های سیاسی عمیق میان ائتلاف‌های شیعه را حل کند و در نهایت، مانورهای سیاسی پس از انتخابات، نتایج رأی‌گیری اولیه را کاملاً معکوس کرد و یک بار دیگر احزاب سنتی را به قدرت بازگرداند.
