بازوان قدرت نرم چین در جهان
دیپلماسی فرهنگی کشورها بر وضعیت اقتصادی و سیاسی آنها نیز اثرگذار است. بر این اساس جمهوری خلق چین این امر را از طریق «موسسات کنفوسیوس» پیش گرفته است.
نسیم آنلاین؛ محسن خسروی: درمورد چین معمولا این تلقی وجود دارد که از نظر دیپلماسی فرهنگی، آثار رسانه‌ای و گسترش فرهنگ چینی در جهان آن‌چنان فعالیت چشم‌گیری انجام نداده است.
اطلاعات عموم مردم و گاهی حتی خواص نیز درمورد این کشور بیشتر به ابعاد اقتصادی‌نظامی دولت چین محدود می‌شود. اما اهمیت برنامه‌های فرهنگی چین برای جهان امروز اگر از ابعاد اقتصادی بیشتر نباشد کمتر نیست.
خصوصا با رشد و توسعه‌ی اقتصاد چین، نیاز به یادگیری زبان و فرهنگ چینی گسترش یافته است.
حزب حاکم چین نیز بر گسترش قدرت فرهنگی تأکید دارد. بسیاری معتقدند چین می‌خواهد تا سال 2035 با پشت‌سر گذاشتن «هالیوود» به قطب اصلی سینمای جهان تبدیل شود.
البته طبیعی است که این امر به کار رسانه‌ای محدود نمی‌شود و بررسی فعالیت‌های رسانه‌ای چین در جهان، مجالی دیگر می‌طلبد.
اما اقدامات چین جهت پیشبرد دیپلماسی فرهنگی و گسترش قدرت نرم در جهان گوناگون بوده است. یکی از این اقدامات تأسیس مؤسساتی با این کارکرد در سراسر جهان است.
لابد نام «کنفسیوس» یا همان «کونگ‌فو تسو» به زبان چینی بارها به گوشتان خورده است. نامی آشنا از فرهنگ چینی که معمولا با یک جمله حکیمانه پیوند می‌خورد.
پیش از روی کار آمدن رئیس جمهور کنونی چین، معمولا ابعاد ملی‌تاریخی چین نادیده گرفته می‌شد یا لااقل مورد تاکید قرار نمی‌گرفت.
اما با پیروزی شی‌جین‌پینگ رئیس جمهور کنونی این کشور در سال 2012 انگار کشتیبان را سیاستی دیگر آمد و سیاست‌های ملی‌گرایانه با شدت بیشتری در پیش گرفته شد.
مؤسسه کنفسیوس در جهان
یکی از اقدامات مهم حزب کمونیست چین برای گسترش دیپلماسی فرهنگی و معرفی فرهنگ و زبان چینی به جهان تأسیس مؤسسه‌ای با نام شخصیت ملی و تاریخی چین به نام «مؤسسه کنفسیوس» است که در سال 2004 تشکیل شد و اکنون در بیش از صدوپنجاه کشور دنیا فعالیت می‌کند. این تعداد بیش از دو برابر «مؤسسه گوته» آلمان و بیش از چهار برابر «مؤسسه سروانتس» اسپانیا است.(1) جالب توجه است که مدارس چینی در این آمار در نظر گرفته نشده‌اند.
این میزان با تعداد نمایندگی‌های «بنیاد سعدی» ایران در جهان نیز قابل مقایسه است که 64 تاست. ضمنا بر اساس اساسنامه‌ی بنیاد سعدی، این نهاد تنها حول «زبان و ادبیات فارسی» فعالیت می‌کند نه کلیت فرهنگ ایرانی‌اسلامی.
فعالیت موسسات کنفوسیوس اما محدود به زبان چینی نیست و عناصر فرهنگی‌تمدنی دیگر چین ازجمله طب سوزنی، خوشنویسی چینی، نقاشی چینی و بازی‌های رایج در چین نیز آموزش داده می‌شوند و دوره‌های «تجربه‌ی فرهنگ چینی» نیز برگزار می‌کند.
از سال 2004 یعنی زمانی که اولین مؤسسه در سئول، پایتخت کره جنوبی افتتاح شد تا سال 2008، یعنی چهارسال بعد 292 مؤسسه و کلاس درس کنفوسیوس در 78 کشور جهان تأسیس شد. چنین رشدی توجه زیادی را به خود جلب کرده است.
«جوزف نای» که اولین بار مفهوم «قدرت نرم» را مطرح کرد مؤسسات کنفوسیوس را نمونه‌ی بارز آن می‌داند.(همان)
این مؤسسه وابسته به یک سازمان دولتی نزدیک به حزب کمونیست چین است. مؤسسه «هان‌بان» که موسسات کنفوسیوس در سراسر جهان از دستورالعمل‌های آن پیروی می‌کنند.
این مؤسسات بطور مشترک به وسیله «هان‌بان»، یک دانشگاه در چین و یک دانشگاه یا مؤسسه در کشور میزبان تأمین می‌شوند.
بودجه‌ی این نهاد نیز توسط «هان‌بان» تامین می‌شود. مثلا این نهاد برای فعالیت مؤسسات کنفسیوس در ایالات متحده آمریکا سالانه صدهزار دلار در نظر گرفته است و در 81 دانشگاه آمریکا فعالیت دارد.
علاوه بر دانشگاه کشور میزبان، یک دانشگاه در چین نیز در فعالیت هر مؤسسه در هر کشور دخیل است. کارفرمای آموزش زبان چینی نیز در بسیاری مؤسسات کنفسیوس در سراسر جهان دولت چین است و هموست که صلاحیت مربیان زبان چینی را تایید می‌کند.
چند نمونه
یک مؤسسه دولتی وابسته به وزارت آموزش چین، سال 2019 اعلام کرد که ۱۳ مؤسسه‌ی کنفوسیوس از جمله ۵ مؤسسه در قزاقستان، ۴ مؤسسه در قرقیزستان، ۲ مؤسسه در ازبکستان و ۲ مؤسسه در تاجیکستان، در منطقه‌ی آسیای مرکزی فعال هستند. یعنی در منطقه‌ای که اشتراکات فرهنگی به مراتب بیشتری با ایران دارد.
در روسیه ۱۸ انستیتوی کنفوسیوس در شهرهای مختلف فعالیت می‌کنند. سایت اینترنتی «دانشگاه دولتی زبان‌شناسی مسکو» در روسیه درمورد این مؤسسه نوشته است: «هدف این مؤسسه، تعمیق تفاهم بین ملت‌ها، آشنایی با فرهنگ، تاریخ، فلسفه و رسم‌ورسوم چین است.»
فعالیت مؤسسه کنفوسیوس در دانشگاه‌ها خلاصه نمی‌شود. این مؤسسه عملکرد خود را به نهادهای رسمی قوه مجریه در کشورها نیز گسترش داده است.
سایت رادیو بین‌المللی چین درمورد فعالیت این مؤسسه در ترکیه نوشته است: «به دعوت رسمی ترکیه، مؤسسه کنفوسیوس وابسته به "دانشگاه فناوری خاورمیانه" ترکیه از پنج شنبه 14 مهر [1401]، کلاس آموزش زبان چینی [به مدت] حدود چهار ماه در کاخ ریاست جمهوری این کشور آغاز [به کار] کرده است که کارمندان کاخ ریاست جمهوری ترکیه می‌توانند در کلاس‌ها شرکت داشته باشند.»
مؤسسه‌ی کنفوسیوس دانشگاه فرانکفورت آلمان نیز به مناسبت عید بهاره [سال نوی چینی] در مرکز تئاتر بین‌المللی شهر فرانکفورت مراسمی برگزار کرد. حدود 200 نفر از شخصیت‌ها از محافل مختلف شهر فرانکفورت و مناطق دیگر آلمان، کارکنان سرکنسولگری چین و چینی‌های مقیم فرانکفورت در این مراسم حضور یافتند.»
«مورار تامیر»، دانشجوی مؤسسه‌ی کنفوسیوس در لندن است. وی در این مؤسسه «طب سوزنی» فرا می‌گیرد. او در گفت‌وگو با خبرگزاری شینهوا گفت: «من در میان خانواده‌ای به دنیا آمدم که همگی پزشک بوده‌اند. در گذشته به طب سنتی چین باور نداشتم. اما در چهارده سالگی از درد کمر به مدت طولانی بسیار رنج می‌بردم. پس از درمان با روش طب سوزنی، ناراحتی من کاملا از بین رفت و از آن زمان فکرم درباره طب سنتی چین کاملا تغییر کرد. پس از آن تصمیم گرفتم طب سنتی چین را بیاموزم.»
همچنین «لیو تینگ‌تینگ» رییس چینی این مؤسسه در لندن می‌گوید: «این نه تنها یک مؤسسه آموزشی زبان، بلکه سکویی برای کسب آشنایی مردم محلی با چین است.»
به گفته‌ی رادیو بین‌المللی چین، در سال 2018 میلادی بیش از 360 مؤسسه کنفوسیوس با موفقیت برنامه‌ی «روز مؤسسه کنفوسیوس» را برگزار و بیش از سه هزار فعالیت فرهنگی برپا کردند که بیش از یک میلیون نفر در آن شرکت داشتند.
همچنین این سایت خبری گزارش داده است که در بیش از ده سال گذشته، مؤسسه کنفوسیوس در سراسر جهان حدود «پانصدهزار» استاد زبان چینی تربیت کرده است.
در ایران
این مؤسسه سال 1387 برای اولین بار در دانشگاه تهران آغاز به کار کرد. این در حالی است که رشته‌ی دانشگاهی «زبان و ادبیات چینی» برای اولین بار هفت سال بعد یعنی در سال 94 در دانشگاه تهران شروع به جذب دانشجو کرد. سال 1398 نیز این موسسه شعبه‌ی دیگری در دانشگاه مازندران تاسیس کرد.
در اساسنامه‌ی مشترک مؤسسه پژوهشی دانشگاه تهران و مؤسسه کنفوسیوس اهداف این مؤسسه آمده است که از جمله‌ی این اهداف «مطالعات فرهنگی و چین‌پژوهی عمیق» است.
به تازگی این نهاد در ایران اطلاعیه‌ای با عنوان برگزاری المپیاد جهانی زبان چینی در ایران صادر کرده است. دبیرخانه‌ی این المپیاد در مؤسسه کنفوسیوس واقع در دانشگاه تهران است.
فرهنگ با اقتصاد می‌آید
سایت خبری‌تحلیلی «بازار» نوشته است که بیشترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی چین در آسیای میانه، در کشور قزاقستان انجام شده که بخش عمده‌ای از آن به بسط زیرساخت‌های عمرانی، ارتباطی، مخابراتی و بانکی مورد نیاز برای ابتکار «کمربند و جاده» مربوط می‌شود.
دقیقا بر اساس اطلاعات مطرح شده در بالا، بیشترین تعداد دانشجوی اعزامی بورسیه به چین را نیز قزاقستان داشته و در حال حاضر، بیشترین مراودات اقتصادی چین در آسیای میانه با همین کشور است.
همچنین به عنوان شاهد مثالی دیگر ایالات متحده آمریکا بزرگترین شریک تجاری چین است و همزمان بیشترین تعداد مؤسسات کنفوسیوس چین در این کشور تأسیس شده‌اند.
ابتکار اقتصادی «کمربند و جاده» چین که قرار است راه ابریشم باستانی را نیز احیا کند، نمونه‌ی تاثیر توسعه‌ی اقتصادی چین بر فعالیت فرهنگی آن است.
تا کنون چین در 54 کشور مسیر «کمربند و جاده»، 153 مؤسسه کنفوسیوس و 149 کلاس کنفوسیوس ایجاد کرده و خدماتی برای تقویت همکاری چین با کشورهای مسیر کمربند و جاده انجام داده است.
در مراسم راه اندازی کلاس‌های آموزشی این مؤسسه در کاخ ریاست‌جمهوری ترکیه، یکی از مشاوران معاون رئیس جمهور ترکیه با بیان این که ترکیه از ابتکار «کمربند و جاده» مطرح شده از سوی چین حمایت می‌کند گفت: «راه اندازی این کلاس ها به ساخت‌وساز طرح "کمربند و جاده" یاری می‌رساند.»
معاون دفتر گروه رهبری ترویج بین‌المللی زبان چینی نیز گفته است: «با اجرای طرح "کمربند و جاده" برای گسترش فعالیت مؤسسه کنفوسیوس فرصت‌هایی فراهم شده و این مؤسسه به پنجره‌ای مهم برای آشنایی مردم کشورها با فرهنگ چین و پل ارتباطی فرهنگی بین چین و سایر کشورها تبدیل شده است.»
گسترش آشنایی با فرهنگ و زبان چینی از طرفی زمینه‌ی فعالیت‌های اقتصادی و از طرف دیگر نتیجه‌ی آن است. بی‌شک گسترش آشنایی مردم با فرهنگ و زبان چینی، زمینه را برای فعالیت اقتصادی بهتر چین در کشورها فراهم می‌کند.
این گسترش فعالیت‌های اقتصادی نیز خود باعث تمایل بیشتر مردم به آشنایی با زبان و فرهنگ چینی می‌شود و به این ترتیب قدرت نرم چین به وسیله‌ی دیپلماسی فرهنگی حساب‌شده و البته در بستر اقتصادی به بار می‌نشیند.
بنظر نمی‌آید که شرط اول و آخر گسترش قدرت نرم، مبادلات اقتصادی باشد. اما عامل اقتصادی در این مورد اهمیت بالایی دارد و بهتر است بگوییم این دو در کشور مقصد درخدمت یکدیگر قرار می‌گیرند.
بر این اساس اگر کشور نیازمند گسترش مبادلات اقتصادی نیز باشد ناگزیر به دیپلماسی فرهنگی است. در کشور مقصد باید نگاه درستی نسبت به کشور مبدا وجود داشته باشد تا روابط اقتصادی بهتر شکل بگیرند.
انگار دولتمردان جمهوری خلق چین و حزب حاکم آن یعنی حزب کمونیست به خوبی به این امر واقف‌اند. همین قضیه باعث شده است آنها از طریق موسسات کنفوسیوس در کشورهای دیگر علی‌الخصوص کشورهای واقع در مسیر «کمربند و جاده» مسیری برای دیپلماسی فرهنگی پیش گیرند و از این طریق «رویای چینی» خود را دنبال کنند.
- عبداللهیان، مه‌سیما. (1401). «نقش موسسات کنفوسیوس در دیپلماسی فرهنگی چین». پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف.
