جشنواره‌های فیلم غرب آسیا؛ فجر چه جایگاهی دارد؟

نسیم‌آنلاین: از سال 1932 میلادی یا همان 1310 خودمان که اولین جشنواره‌ی فیلم دنیا در «ونیز» ایتالیا برگزار شد نزدیک به یک قرن می‌گذرد. در این جشنواره که در اولین دوره با نام «نمایشگاه  بین المللی هنر سینماتوگراف» برگزار شد بیش از 25 هزار تماشاگر شرکت کردند.

با رسیدن به جنگ جهانی دوم جشنواره نیز تحت تاثیر قرار گرفت. پیش از سال ۱۹۳۸ فشارهای سیاسی زیاد بود و جشنواره ونیز را ویران کرد. تنش ها تا بدانجا پیش رفت که جشنواره چند سال به نحو بسیار کنترل شده برگزار شد.

از سال ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۲ بالاترین جایزه جشنواره «جام موسولینی» بود که به بهترین فیلم ایتالیایی و خارجی اهدا می شد.  بعد از جنگ جهانی و در سال ۱۹۴۹ جایزه «شیر طلایی» رونمایی شد و جایزه شیر طلایی ونیز تا امروز هر ساله اهدا می‌شود. در این یک صده جشنواره‌های متعددی مثل «کن(1946)»، «برلین(1951)»، «جاکارتا(1955)»، «مسکو(1959)» و... در جهان شکل گرفتند و رفته‌رفته پذیرای آثار فاخر سینمایی از سراسر دنیا شدند.

در منطقه‌ی ما یعنی جنوب غرب آسیا نیز به تبع این شرایط جشنواره‌های فیلم رفته‌رفته شکل گرفتند و آثار سینمایی منطقه و جهان در آن‌ها به رقابت پرداختند. گرچه جشنواره‌های متعددی با نام «خاورمیانه» در سراسر دنیا برگزار می‌شود اما این رویدادها تنها به آثاری از کشورهای این منطقه می‌پردازند و بصورت مستقل از سوی کشورهای غرب آسیا برگزار نمی‌شوند.

با وجود تعدد جشنواره‌های فیلم در جهان اما تعداد محدودی از آن‌ها کیفیت لازم برای ورود به باشگاه جهانی جشنواره‌های فیلم دنیا را کسب می‌کنند. در همان سال‌های ابتدایی شکل‌گیری جشنواره فیلم ونیز، «فدراسیون بین‌المللی انجمن تهیه‌کنندگان فیلم» به عنوان ناظر و کنترل‌کننده‌ی جشنواره‌های فیلم در جهان تشکیل شد و جشنواره‌های معتبر جهانی را مورد تایید قرار داد.

این فدراسیون در پایگاه اینترنتی خود 43 جشنواره فیلم از 29 کشور را «معتبر» قلمداد کرده است که اتفاقا جشنواره‌ی فیلم فجر از ایران نیز در این میان قرار دارد. سال 1400 بود که صفحه توییتری این انجمن ورود جشنواره فیلم فجر به این باشگاه را تبریک گفت. نکته جالب اینکه در میان جشنواره‌های رقابتی این انجمن از بین کشورهای واقع در جنوب غربی آسیا تنها جشنواره‌ی فیلم قاهره در مصر و جشنواره‌ی فجر کشورمان حضور دارند که این امر اهمیت این جشنواره‌ها را می‌رساند.

با وجود اعتبار جهانی جشنواره فیلم فجر و جشنواره‌ی فیلم قاهره بد نیست نگاهی به اوضاع جشنواره‌های فیلم در منطقه‌ی غرب آسیا بیندازیم. جشنواره‌هایی که میزبان مهمانان و فیلمسازان مهمی از سراسر دنیا بوده‌اند.

جشنواره‌ی فیلم قاهره

این جشنواره بعنوان اولین و قدیمی‌ترین جشنواره‌ی منطقه شناخته می‌شود. اما باید در نظر داشت که پیش از این رویداد، جشنواره‌ی فیلم تهران در سال 1971 در ایران آغاز به کار کرد که به نوعی قدیمی‌ترین جشنواره‌ی منطقه به شمار می‌رود. اما اگر جشنواره‌های «زنده» را در نظر بگیریم جشنواره‌ی فیلم قاهره قدیمی‌ترین است؛ چون جشنواره‌ی فیلم تهران با پیروزی انقلاب اسلامی ادامه نیافت و جشنواره‌ی فیلم فجر جایگزین آن شد.

به هر حال اما جشنواره‌ی فیلم قاهره از مهمترین رویدادهای سینمایی جهان و معتبرترین جشنواره‌ی فیلم جهان عرب است که سال 1976 آغاز به کار کرد و هرسال در پایتخت مصر برگزار می‌شود. در سال 2014 نیز فیلم «ملبورن» از ایران ساخته‌ی «نیما جاویدی» جایزه‌ی هرم طلایی بهترین فیلم این جشنواره را از آن خود کرد.

آخرین خبر در مورد این جشنواره از به تعویق افتادن آن به دلیل کشتار مردم غزه توسط رژیم صهیونیستی حکایت دارد.

جشنواره فیلم استانبول

این رویداد بی‌شک شناخته‌شده‌ترین جشنواره‌ی فیلم کشور ترکیه است که از سال 1982 یعنی در همان سالی که جشنواره فیلم فجر در کشور ما پایه‌گذاری شد آغاز به کار کرد. این جشنواره توسط یک موسسه غیرانتفاعی به نام بنیاد فرهنگ و هنرهای استانبول (IKSV) سازماندهی می‌شود.

آخرین خبر مهمی که درباره این جشنواره منتشر شده است شاید انتخاب فیلم «جنگ جهانی سوم» ساخته «هومن سیدی» به عنوان بهترین فیلم بخش بین‌المللی و برنده‌ی تندیس «لاله‌ی طلایی» در این رویداد باشد. همچنین در دوره چهل و یکم این جشنواره، «حامد سلیمان‌زاده»، منتقد، پژوهشگر و مدرس بین‌المللی سینمای ایران، داور بخش رقابتی جایزه «فیپرشی» (فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم) شد.

این جشنواره البته حواشی خود را نیز داشته است. در سی‌وچهارمین دوره‌ی این رویداد، پس از عدم نمایش مستندی با موضوع شبه نظامیان کُرد در جشنواره فیلم استانبول، تعدادی از کارگردانان در اعتراض به این سانسور فیلم‌های خود را از جشنواره بیرون کشیدند که این امر موجب لغو بخش رقابتی و مراسم اختتامیه این رویداد سینمایی شد.

جشنواره‌ی فیلم کراچی

این جشنواره از سال 2001 به نام «کارا فیلم فستیوال» در شهر کراچی جمهوری اسلامی پاکستان برگزار می‌شود. جشنواره فیلم کراچی را تعدادی از فیلمسازان جوان انجمن فیلم کراچی راه اندازی کردند و هدف شان اختصاص فضایی به نمایش فیلم های مستقل در پاکستان است.

در هفتمین دوره این جشنواره، فیلم «خون‌بازی» به کارگردانی «رخشان بنی‌اعتماد» برنده‌ی جایزه‌ی ویژه‌ی هیئت داوران شد. مرحوم «بیتا فرهی» نیز به دلیل بازی در همین اثر، جایزه بهترین بازیگر زن این دوره را کسب کرد.

جشنواره فیلم دبی

این جشنواره با نام «مهرجان دبی السینمائی الدولی» از سال 2004 با شعار «پیوند فرهنگ‌ها و برخورد اندیشه‌ها» با حمایت حاکم دبی آغاز به کار کرد. در چهاردهمین دوره‌ی این جشنواره «سحر دولتشاهی» بازیگر ایرانی به عنوان یکی از اعضای هیئت داوران این جشنواره انتخاب شد.

اما این رویداد تا سال 2017 ادامه پیدا کرد و پس از آن متوقف شد. سال 2022 جشنواره فیلم جدیدی با نام «متا دبی» در این شهر آغاز به کار کرد. در این دوره نیز «پگاه آهنگرانی» بازیگر ایرانی بعنوان عضو هیئت داوران در این جشنواره حضور داشت. اما این رویداد با وجود هزینه‌های هنگفت، حضور سینماگران مطرح و سیاستمداران رده بالا در آن همچنان از نظر اعتبار رقیب قابل اعتنایی برای جشنواره‌های دیگر منطقه به حساب نمی‌آید.

جشنواره فیلم ابوظبی

این رویداد نیز که با نام «جشنواره فیلم خاورمیانه» از سال 2007 در ابوظبی، پایتخت امارات متحده عربی آغاز به کار کرد عمر کوتاهی داشت و در سال 2015 متوقف شد. در سومین دوره این جشنواره، مرحوم «عباس کیارستمی» کارگردان شهیر ایرانی رئیس هیئت داوران در بخش فیلم بلند داستانی بود. شرکت‌کنندگان در این رویداد برای کسب تندیس «مروارید سیاه» رقابت می‌کردند.

جشنواره فیلم دمشق

آخرین دوره‌ی برگزاری «جشنواره بین‌المللی فیلم دمشق»، هجدهمین دوره آن و پیش از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2010 بود. پس از آغاز جنگ در این کشور اما این جشنواره متوقف شد و دیگر ادامه نیافت. فیلم‌های ایرانی چون «آواز گنجشک‌ها» مجید مجیدی، «آب، باد، خاک» امیر نادری و «لطفا مزاحم نشوید» محسن عبدالوهاب در این جشنواره افتخاراتی کسب کرده بودند.

جشنواره دریای سرخ عربستان سعودی

این جشنواره از رویدادهای جوان سینمایی در منطقه است که کار خود را از سال 2021 میلادی در عربستان سعودی آغاز کرد. رسانه‌ها در آغاز این رویداد آن را یکی از پرهزینه‌ترین جشنواره‌های سینمایی منطقه دانستند. نکته جالب توجه در این جشنواره حضور پررنگ ستارگان هالیوود و بالیوود است.

بر خلاف جشنواره فیلم قاهره که به علت تجواز رژیم صهیونیستی به غزه به تعویق افتاده بود این رویداد بدون توجه به کشتار مردم فلسطین طبق روال قبل برگزار شد و سومین دوره خود را نیز پشت سر گذاشت.

در مراسم افتتاحیه سومین جشنواره فیلم دریای سرخ (2023) چهره‌های مشهور بین المللی شامل «جانی دپ» و «ویل اسمیت» بازیگران آمریکایی، «کانیه وست» خواننده رپ آمریکایی، «مایا دیاب» خواننده لبنانی، «یاسمین صبری» بازیگر مصری، «رانویر سینگ» بازیگر سرشناس سینمای هند و «میشل ویلیامز» بازیگر آمریکایی و بسیاری دیگر حضور یافتند. این جشنواره آخرین جشنواره‌ای است که در خاورمیانه متولد شده است.

با وجود برگزاری جشنواره‌های سینمایی پرهزینه در منطقه جنوب غرب آسیا، اما تعداد محدودی از آنها توانسته‌اند وجهه معتبر بین‌المللی پیدا کنند. جشنواره فیلم فجر ایران در کنار جشنواره فیلم قاهره همچنان دو رویداد وزین سینمایی در غرب آسیا به شمار می‌روند. اعتبار جشنواره‌های سینمایی لزوما به دعوت سینماگران مطرح یا هزینه‌های هنگفت بستگی ندارد گرچه این دو عامل می‌تواند در شهرت جهانی و دیپلماسی فرهنگی کشورها بسیار موثر باشد. در جشنواره فجر نیز سینماگران مطرحی چون «الیور استون»، «پل شریدر»، «الکساندر سوکوروف» و... حضور پیدا کرده‌اند اما این تنها یکی از ملاک‌های موفقیت یک جشنواره است.

جشنواره‌ی فیلم فجر اگرچه در منطقه از رویدادهای مهم سینمایی به شمار می‌رود و از معدود جشنواره‌های مورد تایید انجمن فیلمسازان نیز است اما همچنان تا جایگاه‌های جهانی فاصله دارد. همچنین ادغام بخش بین‌الملل و بخش داخلی این جشنواره می‌تواند به وجهه جهانی این رویداد آسیب بزند. در کنار این موضوعات، اتفاقات سیاسی نیز می‌تواند این جشنواره را تحت الشعاع قرار دهد که با تدبیر مدیران سینمایی این موضوع باید کنترل شود. باید دید مدیران سینمایی برای بهبود جایگاه جهانی جشنواره فجر و همچنین افزایش ضریب نفوذ جهانی آن چه برنامه‌ای دارند.