چالش‌های فرهنگی مدلینگ از سال ۹۳ بررسی نشده
شفاپور گفت:« من فکر می‌کنم که اگر حوزه مدلینگ به این سمت حرکت کند که منطبق بر چهارچوب‌های نظام جمهوری اسلامی باشد، ما هم می‌توانیم به بعد اقتصادی آن به صورت ویژه نگاه کنیم و هم به بعد فرهنگی آن.»
این روزها آنچه جای خالی‌اش در بدنه حوزه مد و لباس ذوق ذوق می‌کند، یک ساز و کار منسجم برای تبلیغات و نظارت بر تبلیغات مزو‌ن‌هاست. و نبودنش انگار کار یک سیستم را مختل کرده‌است و هر جزئی در این بدنه، ساز خودش را می‌زند تا به هدف خود برسد. مسئله‌ای که وقتی آن را با مزون داران و دغدغه‌مندان حوزه تبلیغات لباس بانوان مطرح کردیم، خبر از سردرگمی آنان در این زمینه و انتقادهای بسیار به نحوه عملکرد مدلینگ اسلامی یا مدلینگ حجاب می‌داد. این مسئله ما را به دنبال پرس و جو از طلایه داران فرهنگ کشانده‌است! و جواب‌ها کم و بیش حکایت می‌کند که مدلینگ و نظارت بر آن همواره دارد بین نهادهای مختلف پاس کاری می‌شود. مثلا سازمان تبلیغات اسلامی در این خلاء، ورود به این مقوله را جز وظایف خود نمی‌داند و از حوزه اندیشه‌ای فاصله نمی‌گیرد.
در این میان دوباره به سراغ طلایه دار رسمی حوزه مد و لباس رفتیم و با سیده مرضیه شفاپور، دبیرکارگروه ساماندهی مد و لباس کشور، که این روزها خبر ناگهانی معرفی دبیری جدید و پیش از موعد به جای ایشان را می‌شنویم، درباره ظرفیت‌های اقتصادی صنعت مد و لباس و ملاحظات فرهنگی آن، به گفتگو پرداختیم.
شفاپور صحبت‌هایش را با این مقدمه شروع می‌کند که در مدت فعالیت خود در کارگروه ساماندهی مد و لباس با مطالعه تاریخچه مد و لباس ایران و دیگر کشورهای حائز اهمیت در این مقوله به این نتیجه رسیده است که اگر بخواهیم به صورت مثبت به مدلینگ اسلامی نگاه کنیم، حوزه بسیار مهمی‌ست که اگر اتفاق نظر داشته باشیم ایران باید در این صنعت رشد کند و در کشورهای منطقه که از لحاظ مذهبی و فرهنگی با آن‌ها نسبت خوبی دارد، تاثیرگذار باشد، باید به صورت جدی به این مقوله بپردازیم.
وی اضافه می‌کند:« بنابراین من فکر می‌کنم که اگر حوزه مدلینگ به این سمت حرکت کند که منطبق بر چهارچوب‌های نظام جمهوری اسلامی باشد، ما هم می‌توانیم به بعد اقتصادی آن به صورت ویژه نگاه کنیم و هم به بعد فرهنگی آن. در بعد اقتصادی، در کشورهایی که روی هفته مد کار می‌کنند، بیشترین مسئله مالی آن کشورها روی هفته‌های مد می‌چرخد و یکی از ابعاد مهم اقتصاد آن‌ها به شمار می‌آید. پس این قصه اگر در ایران جا بیوفتد و ما بخواهیم آن را انجام دهیم، قطعا می‌تواند همان تاثیر را برای ما نیز داشته باشد. ضمن اینکه کشور ما، کشوری است که در منطقه روی آن حساب می‌کنند و آن را قبول دارند. حیف است این ظرفیت عظیمی را که در حوزه مد و لباس داریم، در حوزه مد اسلامی به کار نگیریم.»
وقتی صحبت از هفته‌های مد و جدی گرفتن مقوله مدلینگ می‌شود اصلی‌ترین سوالی که پیش می‌آید این است بعد از شکست پروژه مدلینگ زنده در سال‌های 93 تا 95 و ممنوعیت دوباره مدلینگ، این بار برای شروع آن به اندازه کافی دقت، توجه و پژوهش صورت گرفته است یا ما طبق گذشته و همچنین طبق روند این روزهای مدلینگ حجاب در اینستاگرام شاهد تبلیغ پوشش و حجابی خواهیم بود که رنگ و بویی از عفاف نخواهد داشت؟
شفاپور دراین باره می‌گوید:« ببینید اگر چهارچوب‌هایی برای مدلینگ اسلامی تعریف شود، قطعا بحث عفاف را هم در نظر می‌گیریم. آنچه شما در بعضی از فضاهای مجازی ملاحظه می‌کنید که بعضا به عنوان حجاب دارند انجام می‌دهند، با عفاف ما سنخیت ندارد و حتی مغایرت هم دارد. پس بنابراین ما اگر نظرمان بر این است که این اتفاق در کشور بیوفتد، یعنی اینکه زیر ساخت‌ها و چهار چوب‌های آن را نیز باید ایجاد کنیم. و هر دو بعد فرهنگی و اقتصادی در کنار هم قرار گیرند. الان با وجود کرونا خیلی از کشورهایی که در حوزه مد کار می‌کنند، به سمت فضاهای مجازی حرکت کرده‌اند، چرا که می‌بینند از آن طریق، هم می‌توانند کسب درآمد بالایی داشته باشند، هم تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند.
ما جلسات متعددی را با دستگاه‌های نظارتی و دستگاه‌های تاثیرگذار در این زمینه، داشته‌ایم و هر دو گروه متفق القول هستیم که کاری را انجام دهیم که تمام ظرفیت‌های خاص اسلامی بودن و تمام شئونات را در آن رعایت کنیم. یکی از موارد مهمی که دنبال آن هستیم این است که ما الزاما به سمتی حرکت کنیم که مدلینگ خانم‌ها برای خانم‌ها باشد و آقایان هم برای آقایان. و اینکه ما بتوانیم در این بحث تولیدکننده‌هایی را دعوت کنیم که کارشان برند سازی است و این حوزه را به خوبی می‌شناسند.»
شفاپور وضعیت موجود مدلینگ حجاب در فضای مجازی را اینچنین توصیف می‌کند:« خیلی از دوستانی که در این فضا ورود کردند، افرادی هستند که به کار وارد نیستند و بیشتر جنبه فروش برایشان اهمیت دارد، یعنی همان نگاه کردن ابزاری به زن و نگاه ابزاری به حوزه مد و لباس. اصلا برایشان مهم نیست که آن خانمی که لباس به ظاهر اسلامی را بر تن کرده، با چه حرکتی می‌تواند تبرج را ایجاد کند. بنابراین اعتقاد من بر این است که اگر حول محور کارگروه ساماندهی مد و لباس که دستگاه تخصصی این امر است، با نظارت دستگاه‌های دلسوز، بتوانیم ابزاری را برای این کار ایجاد کنیم که طبق استاندارها باشد، یعنی آموزش‌های لازم را به طور صحیح ایجاد کنیم و مجوزها با نظارت صحیح و کامل در چهارچوب‌هایی که قانون و شرع و عرف ما به ما این اجازه را می‌دهد داده شود، به این صورت قطعا این بحث می‌تواند خیلی خوب پیش برود و فضاهایی که الان در فضای مجازی شاهد آن هستیم ، خود به خود جمع شود.»
ایجاد هفته‌های مد و مدلینگ خانم‌ها برای خانم‌ها و آقایان برای خودشان، یکی از راهکارهایی‌ست که به گفته شفاپور می‌تواند فضاهای موجود در فضای مجازی را جمع کند و دیگر پیشنهاد او در این رابطه داشتن نمایشگاه‌های دائمی مد و لباس در نقاط مختلف شهرهای بزرگ است تا کسی که به دنبال یک پوشش اسلامی می‌گردد، دیگر به دنبال فضای مجازی نمی‌رود! شفاپور معتقد است که وجود چنین مکان‌هایی باعث می‌شود، فضای مجازی راحت‌تر از این حوزه دست کشده و به مکان‌های مجوز دار منتقل شود.
باز هم وقتی دقیق نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که وجود چنین مکان‌هایی شاید بتواند توجه عموم مردم را به حوزه مد و لباس بیشتر کند، که همان هم ساز و کارش و بود و نبودش در جامعه اسلامی نیازمند بررسی‌های دقیق‌تری می‌باشد. اما باز هم دغدغه تبلیغات مزون‌ها در فضای مجازی همچنان باقی می‌ماند، آن هم وقتی که فضای حقیقی دسترسی محدودتری دارد و کسب و کارهای اینستاگرامی و تبلیغاتشان با مخاطب بیشتری سر و کار دارند و همین موضوع باعث می‌شود، جمع شدن فضای مجازی به صورت خود به خود، مورد تردید قرار گیرد.
شفاپور در این خصوص پاسخ می‌دهد:« ایجاد نمایشگاه‌های دائمی کمک می‌کند به اینکه تا حدودی فضای مجازی را مدیریت کنیم. اینکه بگوییم ما فضای مجازی را می‌توانیم با نمایشگاه حذف کنیم، عملا قابل انجام نیست و خیلی از افراد مایحتاج خود را از همین فضای مجازی به دست می‌آورند. اما شخصی که می‌خواهد یک محصولی را در این حوزه داشته باشد، قطعا ترجیح می‌دهد که آن را از نزدیک ببیند، لمس کند و تن بزند. حوزه مد و لباس این خوبی و قابلیت را دارد که من وقت بگذارم و به نمایشگاه بروم و از آخرین دستاوردهای طراحان استفاده کنم. الان هم وقتی در دنیا نگاه می‌کنید، علاوه بر اینکه از فضای مجازی به نحو مطلوب استفاده می‌کنند، نمایشگاه‌های دائمی هر کشور هم وجود دارد و علاقه‌مندان به آن از این نمایشگاه‌ها استفاده می‌کنند. هدف ما این است که در حوزه مد و لباس ظرفیت‌ها را ایجاد کنیم تا مردم کمتر به سمت فضای مجازی بروند و بیشتر بتوانند از طریق آن، چیزی که مورد تاییدشان است استفاده کنند.»
تا این لحظه از گفتگو باز هم جای خالی ساز و کاری برای نظارت بر مدلینگ اسلامی و مدلینگ حجابِ مزون‌ها به چشم می‌خورد، با وجود راهکارهایی که برای فضای حقیقی ارائه می‌شود و مدیریت فضای مجازی به آن حواله می‌شود، باز هم اهالی اینستاگرام آزاد و رهایند و جداسازی فضای مدلینگ در آنجا امکان پذیر نیست، پس درباره قوانین نظارتی با دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس بیشتر به صحبت پرداختیم.
شفاپور می‌گوید:« ما گروهی را تحت عنوان نظارت و رصد فضای مجازی در حوزه مد و لباس داریم. گروه نظارت، دائما مزون‌هایی که از ما مجوز دارند را رصد می‌کنند و به خانه‌های مد سرکشی می‌کنند. حضور بنده به صورت سرزده نیز در این مزون‌ها بسیار بوده است و کار را دیده‌ام. ضمنا، چون گرفتن مجوز به این سادگی‌ها نیست و مزون‌ها باید هر شش ماه این پروسه را تکرار کنند و تمدید مجوز منوط به رعایت چند شاخص است که از طرف ما تعیین می‌شود، اگر مزون‌ها در چهارچوب مد نظر نباشند مجوز آن‌ها به تعویق می‌افتد و این به صلاح آن‌ها نیست. پس به سمتی که تابع نظرات ماست حرکت می‌کنند. اما مکان‌هایی هم به نام خانه مد فعالیت می‌کنند که مجوزی از ما دریافت نکرده‌اند، درآمد بسیار بالایی دارند و استفاده از مدل زنده دارند که این‌ها باعث دلسردی افرادی هستند که مجوز دارند. چرا که آن‌ها هم می‌توانند از این ابزار استفاده کنند و کسب و کارشان را پرورش دهند.
این نظارت‌ها، کارهایی‌ست که کارگروه به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد و اصلا نظارت وظیفه کارگروه به حساب نمی‌آید. اما چون به دنبال راهکار همگانی هستیم، به این مسئله ورود پیدا می‌کنیم. ما طبق قانون حوزه طراحی را باید ساماندهی کنیم. یعنی از طراحان با ایجاد نمایشگاه و جشواره برای ارائه کارهایشان حمایت کنیم.
و طبق قانون نیز دستگاه‌های همکاری داریم که باید کنار ما قرار گیرند و یکی از بخش‌های اصلی که همین نظارت می‌باشد را انجام دهند. قانون مصرانه بیان می‌کند وزارت صنعت و معدن و اتحادیه‌ها و اصناف، این نظارت‌ها را باید داشته باشند. ما طبق قانون باید به بحث طراحی بپردازیم و در واقع باید بعد هنری آن را رسیدگی کنیم و بعد تولید و توزیع برمی‌گردد به دستگاهی که قانون مشخص کرده‌است.»
وقتی صحبت از گروهی برای نظارت می‌شود، ما را مشتاق می‌کند که بیشتر درباره معیارها و چهارچوب‌های نظارت کارگروه بدانیم و از ضوابط نانوشته‌ای بشنویم که به مزون‌ها ابلاغ می‌شود تا در آن چهارچوب به تبلیغ لباس‌های ایرانی اسلامی خود بپردازند.
اما شفاپور دراین باره توضیح می‌دهد:« طبق قانون موظف هستیم کمیسیون‌هایی را تشکیل دهیم، مثل کمیسیون صدور مجوزها، کمیسیون کد شیما و مالکیت معنوی و یک کمیسیون نظارت که طبق چهارچوب‌ها و شاخص‌هایی که توسط افراد حرفه‌ای در سرار کشور تدوین می‌شود به نظارت می‌پردازد. یکی از شاخص‌ها این است که مزون‌ها در تبلیغ خود از مدل زنده استفاده نکنند و از لحاظ حجاب باید چهار چوب‌‌ها را رعایت کنند.
به طور قطع نمی‌توانم بگویم همه از مدل استفاده نمی‌کنند، ممکن است خیلی‌ها باشند که مجوز دریافت کرده‌اند ولی قانون را هم رعایت نمی‌کنند. و ممکن است در بررسی نهایی که انجام می‌دهیم به این نتیجه برسیم که مجوز آن را لغو کنیم.»
اینجا باز هم برمی‌گردیم به تنها سند موجود در کارگروه ساماندهی مد و لباس که در آن از تبلیغات مزون‌ها صحبت شده است و استفاده از مدل زنده را ممنوع کرده‌است.. سندی که اعتراف می‌شود به راحتی زیر پا گذاشته می‌شود و ما به جز آن به گفته دبیر کارگروه سند دیگری برای نظارت بر مزون‌ها در دست نداریم.
شفاپور در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید:« حوزه نظارت یک دستگاه عریض و طویل می‌خواهد با نیروهای بسیار، که بتوانند دائما پنج هزار مجوزی را که در تهران داریم رصد کنند. این حوزه را قطعا من ندارم و این امکان را هم من ندارم. این ها همه برمی‌گردد به دستگاه همکاری که باید کنار ما باشد، نظارت کند و به ما اعلام کند. اما این کار انجام نمی‌شود.»
وجوه فرهنگی و ملاحظاتی از این دست که باید در مدلینگ رعایت شود تا آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی آن را به حداقل برساند، تنها دلیلی‌ست که باعث پافشاری برای قانونمند کردن تبلیغات مزون‌ها، می‌شود. آسیب‌هایی که مدلینگ روی رضایتمندی زنان از خودشان می‌گذارد، آسیب‌هایی که کانون خانواده را نشانه گرفته‌است و معیارهای نادرستی که وارد حوزه ازدواج و تشکیل خانواده شده‌است و تبلیغ و ترویج رفتارهای اجتماعی که در مواردی با حیا فرسنگ‌ها فاصله دارد، اما همه آن‌ها بدون نظارتی به عنوان تنها الگوی موجود برای جوانان و نوجوانان از طریق مدلینگ اسلامی در دسترس قرار دارند!
همه این‌ها باعث شد دغدغه‌مان را با دبیر کارگروه درمیان بگذاریم و بدانیم آیا کارگروه به چالش‌های فرهنگی این عرصه در حوزه بلاگرهای حجاب و مدل‌های مزون‌ها نگاهی کرده‌است و راه حلی اندیشیده است یا خیر.
شفاپور در پاسخ می‌گوید:« از سال 93 که مدلینگ ممنوع اعلام شد عملا کارگروه به این بحث ورود پیدا نکرده و چالش‌های آن را بررسی نکرده‌است. از سال پیش جلسات متعددی را با دستگاه‌های ذی‌ربط داشته‌ام و نگاه همه ما این بوده که بعد فرهنگی بسیار تاثیرگذار است و ما باید به سمتی حرکت کنیم که برای برقراری دوباره این مسئله در کشور، تمام جوانب امر سنجیده شود تا دوباره دچار مشکل نشویم.»
در ادامه اما شفاپور خارج از بحث مدلینگ در حوزه دیگری به سوال ما پاسخ می‌دهد و می‌گوید در بخش سبک زندگی درحال پیگیری دو مقوله مدیافت و سبک زندگی ایرانی اسلامی هستند. با این هدف که صرفه جویی در لباس و کمک به اقتصاد خانواده که دارد از بین خانواده‌های ایرانی رخت می‌بندد و حتی خانواده‌های کم درآمد را نیز در بر گرفته‌است، در خانواده احیا کنند. با برگزاری جشنواره‌های مدیافت افراد می‌توانند تمام لباس‌هایی که از سال قبل دارند و به دلیل اینکه مدل آن را دوست ندارند و دیگر استفاده نمی‌کنند به دست طراح بسپارند تا مطابق با خواست آن‌ها، لباس را تغییر دهد. شفاپور می‌گوید اگر به این سمت برویم، امکاناتی که از قبل داشته‌ایم را بازآفرینی می‌کنیم.
شفاپور صحبت‌هایش را چنین به پایان می‌برد:« من به عنوان خانم، خیلی از کسانی که در این حوزه کار می‌کنند را قبول ندارم چرا که به قدری از اکسسوری‌های متفاوت که جلب نظر می‌کند و از آرایش‌های آنچنانی استفاده کرده‌اند که بیشتر از آنچه که جذب لباس برتن مدل یا روسری بر سر او بشوم، جذب خود مدل می‌شوم. قطعا نگاهی که ما در این مسئله داریم، این است که عفاف را در کنار حجاب ببینیم. یعنی جذابیتی را خود آن فرد ایجاد نکند. هدف ما دیدن خود آن لباس است و آن حجابی که طراح ما طراحی کرده‌است.
جلسه سی و ششم ما در خرداد ماه خواهد بود. در خصوص مواردی که اشاره شد، این موارد باید در کمیسیون بررسی شود و نتیجه نهایی اتخاذ شود، و تنها راه همین مصوبات جلسات کارگروه است که می‌تواند مانند قانون الزام آور باشد.
همچنین بلاگرهایی که فعالیت می‌کنند و دنبال کننده زیادی دارند را باید ساماندهی کنیم. اما در این میان مقاومتی وجود دارد که این افراد را باید نادیده بگیریم. بلاگرها به همان اندازه که می‌توانند تاثیر منفی بگذارند، می‌توانند تاثیر مثبت نیز بگذارند.»
