"اعتلای فرهنگی و ارزشی، باید هدف اصلی تربیت دخترانمان باشد"

به گزارش «نسیم» به بهانه فرارسیدن سالروز ولادت حضرت فاطمه معصومه و نامگزاری این روز به روز دختر ضمن گفتگو با زهرا فخر روحانی، استاد حوزه علمیه و کارشناس امور بانوان و خانواده به شرح فضایل حضرت معصومه و بررسی وضعیت فرهنگی دختران جامعه امروز پرداختیم.

نسیم: کمی از فضایل و ویژگی های شخصیتی خانم فاطمه معصومه(س) را بیان نمایید.

فخر روحانی: علی رغم این که مستندات تاریخی قابل دسترس از زمان حضرت معصومه (س) اندک است، ولیکن حضرت معصومه (س) از نوادر امامزادگانی هستند که سه امام معصوم (ع)، شیعیان را به زیارت ایشان توصیه کردند و هر سه امام معصوم (ع) زیارت حضرت معصومه (س) را معادل بهشت شمردند.

این امر جز درباره حضرت معصومه (س) در جای دیگری عنوان نشده است که سه امام معصوم (ع) به زیارت یک امامزاده توصیه کنند؛ نکته شگفت درباره حضرت معصومه (س) حدیث امام صادق (ع) است که قبل از ولادت امام هفتم بشارت حضور حضرت معصومه (س) را به شیعیان دادند و فرمودند به زودی در قم بانویی دفن خواهد شد که او تمام شیعیان من را شفاعت خواهد کرد.

نکات قابل توجه در این حدیث این است که پیش گویی همواره ویژه حوادث بسیار مهم است؛ این که امام صادق (ع) در این مسئله پیش گویی کردند نشان دهنده عظمت شخصیت حضرت معصومه (س) است؛ امام صادق (ع) شیعیان خود را برای ورود به بهشت حواله حضرت معصومه (س) می کنند؛ طبق گفته امام صادق (ع) تمام شیعیان به شفاعت حضرت معصومه (س) وارد بهشت خواهند شد.

سایر امامزادگان زیات نامه ماثور ندارد؛ ماثور به این معنا است که از اثر اهل بیت (ع) است؛ زیارت نامه حضرت معصومه(س) از کلام وحی صادر شده است؛ امام رضا (ع) در زیارت نامه حضرت معصومه (س) می فرمایند با تسبیحات زیارت را شروع کنید؛ همه زیارات با تسبیحات شروع نمی شود و این مسئله نیز نشان دهنده جلالت قدر حضرت معصومه (س) است؛ سلام به ائمه اطهار (ع) در زیارت نامه حضرت معصومه (س) نشان دهنده این است که حرم ایشان مکان حضور ائمه اطهار (ع) است.

امام رضا (ع) در زیارت نامه حضرت معصومه (س) در جمله ای می فرماید «ای فاطمه! مرا در بهشت شفاعت کن که تو در پیشگاه خدا شانی از شان داری؛ شان در عربی در خصوص فرد بزرگ استفاده می شود که به کار بردن این واژه درباره خانم فاطمه معصومه نشان دهنده جلالت قدر حضرت معصومه (س) است؛ توصیه های امام جواد (ع) نیز حاکی از این است که شخصیت بسیار دست نیافتنی در سرزمین قم آرمیده است.

نسیم: اینکه در تاریخ آمده است حضرت معصومه(س) ازدواج نکرده بودند صحت دارد؟ اگر صحت دارد با توجه به توصیه موکد اسلام به ازدواج چرا ایشان ازدواج نکرده بودند؟

فخر روحانی: شبهه ازدواج نکردن حضرت معصومه (س) بسیار عنوان شده است؛ تمام مورخین اشاره داشتند که حضرت معصومه (س) ازدواج نکرده بودند و به این دلیل که حضرت موسی بن جعفر (ع) سال های متمادی در زندان بودند، مسئولیت ازدواج حضرت معصومه (س) به حضرت علی بن موسی(ع) واگذار کرده بودند.

این امر نشان می دهد خانواده کاملا اعتقاد به ضرورت امر ازدواج دارند؛ در گزارشات تاریخی وجود دارد خانمی برای رسیدن به درجات معنوی بالا از ازدواج سر باز زد، که ائمه اطهار وی را مورد سرزنش قرار دادند و فرمودند اگر در فرار از ازدواج رشدی وجود داشت حضرت صدیقه طاهره (س) از این روش استفاده می کردند؛ بنابراین ضرورت این امر برای ما روشن و بدیهی است.

دو دلیل برای عدم ازدواج حضرت معصومه (س) عنوان شده است؛ در زمان خلافت هارون اختناق شدیدی در جامعه مدینه حاکم بود، به گونه ای که کسی جرات ظاهر شدن در اطراف منزل حضرت موسی کاظم(ع) را نداشت؛ طبعا کسی نمی توانست به عنوان داماد این خانواده اعلام آمادگی کند و این امر خطر آفرین بود.

مقام عصمت حضرت معصومه (س) از دلایل دیگر عدم ازدواج ایشان عنوان شده است؛ پیامبر (ص) در روایت می فرمایند اگر امیرالمومنین (ع) نبود هرگز در زمین برای فاطمه (س) کفی پیدا نمی شد؛ با توجه به برخورداری حضرت فاطمه معصومه (س) از مقام عصمت، که در روایتی از حضرت رضا (ع) تثبیت شده است، در زمان زندگی ایشان کفوی برای ایشان وجود نداشته است.

نسیم: تفاوت وضعیت فرهنگی و نگاه به دختران در قبل و بعد از انقلاب چیست؟

فخر روحانی: قبل از انقلاب اسلامی ساختار فرهنگی جامعه ما به سمتی حرکت می کرد که در آن زن به عنوان عروسک و ملکه زیبایی مطرح بود؛ در این فضا بسیاری از خانواده های ارزشی ما به دختران خود اجازه حضور در عرصه اجتماع را نمی دادند؛ بسیاری از دختران در نسل های گذشته از تحصیل، حضور در اجتماع و... محروم شدند و زن تنها در گوشه خانه تعریف می شد .

به برکت انقلاب اسلامی خانواده های مومن و معتقد ما به این که اجازه حضور فرزندان خود را در فضاهای فرهنگی، اجتماعی و... بدهند، اعتماد کردند؛ خانواده ها مطمئن بودند که همت عمومی در مدارس، مراکز آموزشی، دانشگاه ها و... بر رشد ارزشی، دینی و شخصیت فرهنگی دختران متمرکز شده است؛ آن چیزی که سرعت گیر دختران ما در عرصه فرهنگ شده است و فرهنگ را به سمت نامطلوبی سوق می دهد، تفکر حاکم بر جهان است .

تفکر حاکم بر دنیا سلطه فرهنگ غربی است که از طریق رسانه ها به تمام دنیا تحمیل می شود و در اصطلاح آن را با نام تهاجم فرهنگی می خوانند؛ گاهی ما ندانسته به این مسئله دامن می زنیم؛ در حقیقت وضع امروز دختران ما در مقایسه با آن چه که در گذشته بوده است، ایده آل بسیار محسوسی را نشان می دهد؛ به دلیل حساسیت حضور دختران در اجتماع باید توجه داشت که نیاز است خطراتی که جامعه دختران را تهدید می کند، مورد عنایت قرار گیرد و مسئولین فرهنگی قوانین لازم را برای رفع خطرات داشته باشند.

نسیم: با توجه به شرایط موجود جامعه وضعیت فرهنگی دختران جامعه امروزی را چگونه برآورد می‌کنید؟

فخر روحانی: طبق گفته مقام معظم رهبری زن در همه دوره ها مورد ظلم قرار گرفته است؛ این ظلم در هر عرصه و هر عصری به شکلی خاص بروز یافته است؛ در دوران جاهلیت این ظلم به شکل دخترکشی و... بود و در عصر حاضر به شکل دیگری است.

در عصر حاضر گرچه زنان به ظاهر از کنج خانه ها به عرصه اجتماع وارد شدند ولیکن ظلم به شکل دیگری در جامعه بانوان دیده می شود؛ زن در جامعه امروز در خدمت مرد است؛ اگر مقوله آرایش، مدیریت بدن، مدیریت اندام و چهره و ... مورد عنایت خاص جامعه قرار می گیرد، به این دلیل است تا زن در خدمت مرد باشد و زن را جنس دست دوم قلمداد کنند.

علی رغم پیشرفت های فرهنگی که بعد از انقلاب در جامعه اتفاق افتاد، هم چنان در مقوله زن نیاز به بازنگری وجود داد؛ زنان و دختران ما هنوز الگوهای خود را از فرهنگ عمومی دریافت می کنند و این الگوها دختران ما را به سمت افسردگی، خود کم بینی و اعتماد به نفس پائین سوق می دهد.

امروز جراحی پلاستیک به عنوان پاسخی به چهره های بد منظر تلقی می شود،جراحی پلاستیک امروزه بسیار فراوان مورد عنایت و توجه است؛ این امر نشان می دهد در جامعه ما نگاه به مقوله مدیریت بدن و مدیریت اندام و... جزو فاکتورهای جدی در طبقات اجتماعی قرار می گیرد؛ افرادی که در طبقه پائین جامعه باشند و قادر به تامین این استانداردها نباشند، دچار بحران هویتی می شوند، احساس عدم کفایت به آن ها دست می دهد و دچار ضعف اعتماد به نفس خواهند شد.

فرهنگ مصرفی انسان را تشویق می کند تا پوست خود را به گونه ایی تلقی کنند که لازم است همواره مورد حفاظت قرار گیرد و این موارد زن را از هویت انسانی خارج می کند؛ فرهنگ مصرفی منابع فرهنگی و نمادین بسیاری را برای موج سازی در اختیار افراد قرار می دهد؛ بانوانی که در این فضاها قرار می گیرند ناچارند به طور مرتب، تمایلات را از سوی مخاطب خود چک کنند و همواره باید تماشاچی را مراقبت کند تا بتواند دریابد مقبولیت لازم را به وجود آورده است.

چک کردن مرتب باعث احساس افسردگی در بانوان می شود و این امر با افزایش سن بیشتر خواهد شد؛ شاید برخی بر من خرده گیرند که نیمه پر لیوان یا به عبارتی سرمایه فرهنگی در جامعه جوان امروز را نادیده گرفتم؛ امروزه تحصیلات عالی در دختران ما بسیار بیشتر از پسران است؛ ما به این موارد سرمایه فرهنگی می گوئیم.

سرمایه فرهنگی مصرف کالاها و خدمات فرهنگی است که تحصیلات یکی از اساسی ترین شاخص های آن است که متاسفانه در فضای موجود تحصیلات نه تنها معرف شخصیت واقعی انسانی زن در جامعه نیست بلکه جزء فاکتورهایی است که می تواند معرف شخصیت زن در اجتماع باشد؛ به عبارت دیگر تحصیل در خدمت رشد و اعتلای شخصیت انسانی دختران ما قرار نمی‌گیرد، بلکه به عنوان کالای مصرفی و فرهنگی است.

با وجود رشد سطح تحصیلی دختران ما در اجتماع از اعتلای منزلت فرهنگی و ارزشی و دینی خبری نیست؛ هر چه جوامع مدرن تر می شود از بخش اعتلای ارزش فرهنگی در جامعه دختران کاسته می شود؛ این نشان دهنده روشن شدن چراغ های خطر است و جامعه جوان و دختران ما در فضایی نفس می کشند که نیاز به کار فرهنگی شدیدی دارد.

جامعه ما جزء کشورهایی است که بالاترین درصد مصرف مواد آرایشی را دارد؛ ورود مواد آرایشی نامناسب، مصرف این مواد و آسیب به دختران نشان دهنده این است که فاکتورهای ارزشی و تغییر نگرش ها به شدت به سمت نامطلوبی حرکت می کند؛ ناطقه فرهنگی کشور لازم است حرکت های فرهنگی را به سمت تغییر مولفه های ارزشی و به سمت آن چیزی که ما آن را از رشته انسانی می دانیم، سوق دهد.

در مورد مسئله تبرج خداوند مخاطب خود را زنان قرار داده است؛ به عبارت دیگر در توضیح تبرج می توان گفت همان گونه که در خیابان برج بلند نگاه ها را متوجه خود می سازد، زن به گونه ای از خانه خارج شود که نگاه ها متوجه وی شود؛ تبرج در بیرون از خانه نامناسب است؛ آن چه که ما امروز با آن مواجه هستیم وضع دختران ما در اجتماع است.

میل به مقبولیت در نظر مخاطب امری عمومی است و توجه اسرافی به بدن مذموم است؛ توجه اسرافی به بدن به این معنا است که حتی تحصیلات زن در مسیر معرفی وی در اجتماع قرار گیرد.

نسیم: پیشنهاد شما برای حل معضلات فرهنگی که برای دختر ایرانی در این برهه از زمان به وجود آمده چیست؟

فخر روحانی: وقتی خداوند می خواهد از انسان های مومن ضرب المثلی را بیان کند در آیات 12-10 سوره تحریم حضرت مریم (س) و آسیه را ذکر می کند و زمانی که می خواهد ضرب المثلی را برای جامعه کفر عنوان کند همسر حضرت نوح (ع) و همسر حضرت لوط(ع) را ذکر می کند؛ از مثال های قرآن می‌توان دریافت که زنان سردمداران ارزش های فرهنگی اجتماعی هستند.

به عبارت دیگر کلیه فعالیت های فرهنگی، تمام بودجه ها و تصمیمات فرهنگی باید به سمت جامعه بانوان باشد؛ در حالی که در جامعه ما این امر دیده نمی شود؛ در تخصیص بودجه ها، کتابخانه ها، بهره وری زنان از مصارف فرهنگی و... زن به عنوان جنس دست دوم یا حداکثر شرایط برابر با پسران و مردان دیده می شوند؛ در حالی که زنان فرهنگ سازان اجتماع هستند.

اگر زنان جامعه ایمانی باشند جامعه به سمت ایمان حرکت می کند توجه به این امر که اگر زنان جامعه به کفری باشند جامعه را به سمت کفر حرکت می دهند، در تخصیص بودجه فرهنگی مورد توجه قرار نمی گیرد؛ در عرصه های فرهنگی اعم از آموزش و پروش و... توجهی به مقوله ارزش های فرهنگی حاکم در جامعه زنان شود و این امر جای تأمل دارد.

صنعت کوکاکولایی زمانی که می خواهد ارزش های غلط را بر جامعه حاکم کند از جامعه زنان کمک می گیرند؛ بیشترین مصارفی که در سینماها وجود دارد از شخصیت زن به عنوان قهرمان فیلم استفاده می شود، مدهای لباس بیشتر جامعه بانوان را هدف می گیرد؛ دشمن به این امر واقف است که تغییر فضاهای فرهنگی در جامعه زنان برای تغییر در فضای اجتماع کافی است؛ کشور ما به این مسئله نرسیده است و در تخصیص بودجه ها به این امر توجه نمی شود.

در هیات مذهبی، نشست های مذهبی و ... دختران رکن اساسی نیستند، حتی بیشترین سهم مکانی به مردان اختصاص دارد؛ در حالی که نسبت حضور زنان در حرم شریفه امام رضا(ع) و حرم حضرت معصومه(س) و فضاهای این چنینی تقریبا حضور حداکثری است، ولیکن هنوز امکان ایجاد فضای امن برای دختران و زنان وجود ندارد تا زنان فعالیت های فرهنگی، پژوهشی و... را با توجه به تمایلات خود بر روی شخصیت های دینی داشته باشند.

هر عاملی غیر از بودجه در انجام کارهای فرهنگی مطرح می شود، باز بحث عدم تامین بودجه عنوان می شود؛ سمت و سوی بودجه حاضر باید به سوی جامعه دختران ما باشد؛ اگر در ارزش ها فرهنگی جامعه هدف را دختران تعیین کنند نیازی به انجام برخی اقدامات در آسیب زدایی از جامعه جوان نیست.

نسیم: توصیه طلایی شما برای مادران امروز در تربیت دختران چیست؟

فخر روحانی: بحث تغییر نگرش هایی که در سطح جامعه جوان ما رخ می دهد از نکات قابل توجه است که سبب ایجاد فاصله بسیار بین مادران و دختران شده است؛ به گونه ایی که دختران گمان می کنند مادران از نسل آن ها نیستند و مادران اتفاق عمل را در تربیت از دست دادند.

به نظر می رسد مادران در امر تربیت نمی توانند دوستان خوبی برای دختران خود باشند و دختران معتقدند فضای فکری فرهنگی حاکم بر مادران از افکار آن ها فاصله دارد؛ بخشی از این امر به پیشرفت های اجتماعی که وجود دارد، مرتبط می شود؛ دنیای فرزندان از والدین متفاوت است و تکنولوژی به این موضوع دامن زده است و فاصله و شکاف اجتماعی و نسلی ایجاد کرده است.

مادرانی که می خواهند اقتدار را در تربیت حفظ کنند باید به ابزار روز مجهز شوند؛ با ادبیات کهنه با جوان سخن گفتن، تاثیر لازم را ندارد و از کارآمدی افتاده است؛ مادران ناچارند به ادبیات روز مجهز شوند و با دختران خود با ادبیات روز سخن گویند تا مقبولیت بیشتری داشته باشند و ارتباط صمیمی تری با دختران در مسیر تربیت ایجاد کنند.