شفافیت در باتلاق

شاید هنوز فراموش نکرده باشیم که نمایندگان مجلس یازدهم با کدام شعارها کرسی‌های خانه ملت را فتح کردند. یکی از شعارهایی که ورد زبان آن‌ها به ویژه نامزدهای حوزه انتخابیه تهران در انتخابات سال 98 بود، تصویب طرحی برای شفافیت آراء نمایندگان بود. طرحی که می‌توانست به یکی از نقاط عطف و قوت مجلس یازدهم تبدیل شود، اما با گذشت بیش از یکسال از روی کارآمدن مجلس یازدهم هنوز در مسیرِ اما و اگر قرار دارد.

15 بهمن ماه سال گذشته بود که کلیات طرح شفافیت آراء نمایندگان در صحن علنی مجلس شورای اسلامی با 153 رای موافق، 63 رای مخالف و 12 رای ممتنع رد شد. از آنجایی که تصویب این طرح به دو سوم آرای نمایندگان نیاز داشت، با اختلاف 3 رای، نتوانست مورد تصویب بهارستان نشین‌ها قرار بگیرد.

همان روز بود که محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی مدعی شد نمایندگان مخالفتی با اصل شفافیت ندارند، بلکه اختلاف برروی جزئیات طرح است که کمیسیون آیین‌‎نامه داخلی مجلس باید طرح را طوری تدوین و تنظیم کند که دغدغه همه نمایندگان در آن دیده شود.

اولین نمره منفی در کارنامه مجلس

تصویب نشدن طرح شفافیت آرا موجی از واکنش‌های منفی را از سوی فعالان فضای مجازی و رسانه‌ها به دنبال داشت. به عقیده برخی چهره‌های سیاسی و کاربران فضای مجازی، مجلس یازدهم نتوانست از اولین آزمون خود برای حرکت به سمت شفافیت سربلند بیرون بیاید و اولین نمره منفی را در کارنامه خود ثبت کرده است. همین موضوع کافی بود تا طرح شفافیت آرا بار دیگر با 50 امضا در دستور کار مجلس قرار بگیرد.

با این وجود اما با گذشت حدود 10 ماه از رد کلیات طرح شفافیت و برگشت مجدد آن به دستور کار مجلس، نه تنها این طرح در دستور کار صحن علنی مجلس قرار نگرفته، بلکه در گرداب وعده و وعیدهای نمایندگان و به ویژه رئیس مجلس نیز افتاده است. چرا که با وجود مطالبه عمومی، وعده و وعیدهای قالیباف برای در دستور کار قرار گرفتن طرح در صحن علنی، تقریبا به موضوعی هفتگی تبدیل شده است؛ موضوعی که حتی سوژه کاربران فضای مجازی شد.

مخالفان و موافقان چه می‌گویند؟

مخالفان شفافیت آراء نمایندگان فارغ از جناح بندی سیاسی، دلایل مختلف و متفاوتی را برای مخالفت خود مطرح می‌کنند. برخی از مخالفان شفافیت آرا معتقدند شفافیت آرا سبب می‌شود که نمایندگان در تصویب طرح‌های مختلف، به جای ارائه نظرات کارشناسی، متوسل به رفتارهای پوپولیستی و عوام فریبانه شوند.

گروه دیگری از مخالفان می‌گویند شفافیت آرا، موجب فرصت یابی برخی گروه‌ها برای اعمال فشار و تاثیرگذاری بر فرآیندهای قانونی مجلس می‌شود. «فاطمه ذوالقدر»نماینده اصلاح‌طلب مجلس دهم در همین باره می‌گوید، نباید این‌طور باشد که رای دادن درباره مطلبی بعدها به اهرم فشاری تبدیل شود. همچنین «روح الامینی» نماینده اصولگرای مجلس یازدهم نیز گفته است، اصل شفافیت و مراقبت، لازم و ضروری است اما نباید باعث عدم انجام و ایفای نقش نمایندگی شود و از ترس عدالت‌خواران طور دیگر رفتار کنیم.

تحت فشار قرار گرفتن نمایندگان در حوزه انتخابیه و رشد ناکافی بلوغ سیاسی مردم نیز، از دیگر دلایل مخالفان شفافیت آرا نمایندگان است. در همین خصوص «الیاس نادران» نماینده اصولگرای مجلس یازدهم می‌گوید: اگرچه من با شفافیت آراء موافق هستم اما باید ملاحظه نمایندگان شهرستانی را نیز بکنیم مثلا برای استیضاح یک وزیر، از وزیر گرفته تا استاندار و فرماندار او را تحت فشار می‌گذارند لذا نمی‌توان از او انتظار داشته باشیم رأی خود را شفاف بگوید».

در مقابل اما موافقان شفافیت آرا نمایندگان نیز دلایلی در راستای ضرورت تصویب طرح شفافیت آرا مطرح می‌کنند. برخی نمایندگان معتقدند که اطلاع مردم از آرا نمایندگان، جزء حقوق اولیه آنها محسوب می‌شود. حاجی دلیگانی یکی از نماینده مجلس یازدهم در این باره گفته است اصل ۶۹ قانون اساسی صراحتا اعلام می‌کند که باید تمام مذاکرات مجلس پخش شود؛ زیرا مردم نامحرم نیستند.

جلوگیری از لابی گری در تصویب طرح‌ها نیز از دیگر دلایل موافقان شفافیت آرا نمایندگان است. «ایزدخواه» دیگر نماینده مجلس یازدهم نیز در این زمینه معتقد است اگر می‌خواهیم لابی‌گری نباشد و عقلانیت باشد،شفافیت لازمه این کار است؛ کسی که متخصص است و برای رای منطق دارد کار خود را انجام می‌دهد باید راهی که پشت آن منطق وجود دارد توصیه شود و اگر منطقی برای راهی وجود دارد مردم هم باید آن را بدانند و در صورت توجیه است که منطق را می‌پذیرند.

شفافیت پشت درهای بسته

بعد از 10 ماه از رد کلیات طرح شفافیت آراء نمایندگان، امروز بررسی مجدد این طرح در دستور کار بهارستان نشین‌ها قرار گرفت؛ با این تفاوت که به جای اینکه در صحن علنی مطرح شود، پشت درهای بسته و جلسه غیرعلنی مورد بررسی قرار گرفت که از قرار معلوم، نتیجه چندان مثبتی هم نداشته است.

مهرداد ویس کرمی نماینده مردم خرم آباد در مجلس شورای اسلامی درباره جزئیات این جلسه گفته است، در جلسه امروز نظرات 10 نفر از نمایندگان درباره این طرح مطرح شد که البته اختلاف اصلی بین نمایندگان، درباره چگونگی اجرای آن بود. بعد از این موضوع، جمع بندی رئیس مجلس این بود که طرح شفافیت آرا در آینده نزدیک به تصویب برسد.

آنطور که ویس کرمی می‌گوید، دغدغه اصلی نمایندگان این است که حواشی ایجاد شده در کشور بعد از تصویب طرح شفافیت، آنها را در انجام وظایف اصلی‌شان با مشکل مواجه کند.

به عقیده این نماینده مجلس، شفافیت آرا، موجب جلوگیری از انحراف نمایندگان از وظیفه اصلی شان خواهد شد و مردم باید بدانند که نمایندگانشان در مجلس، چه قوانین و طرح‌هایی را تصویب می‌کنند. علاوه بر این مسائل، تصویب طرح شفافیت آرا، می‌تواند نقطه مثبتی در کارنامه مجلس انقلابی باشد.

به گفته کرمی، فضای کلی جلسه غیرعلنی نسبت به شفافیت آرا خنثی بود و اکثر نمایندگان با کلیات شفافیت موافق هستند؛ اما بحث اصلی برروی چگونگی اجرای این طرح است. باید قبول کرد که تصویب این طرح چالش‌هایی را هم به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل نمایندگان باید صبر و تحمل خود را برای مواجه با این چالش‌ها افزایش دهند.

این نماینده مجلس معتقد است که هر نماینده‌ای که توانایی مقابله با چالش‌های احتمالی شفافیت را ندارد، نباید در این سمت حضور داشته باشد و باید شغل دیگری را انتخاب کند.

وی در پایان تاکید کرد که باتوجه به جمع بندی نهایی رئیس مجلس، طرح شفافیت آرا هنوز نیاز به چکش کاری دارد تا بتواند در صحن علنی با آرای بالا تصویب شود.

با این اوصاف باید گفت که مجلس یازدهم نسبت به شفافیت آرا دچار نوعی یک بام دو هوا شده است؛ مجلسی که نمایندگان آن با شعار شفافیت وارد خانه ملت شدند، اما باگذشت بیش از یکسال از آغاز به کار آن، هنوز تصویب طرح شفافیت آرا نمایندگان اندرخم یک کوچه قرار دارد. موضوعی که در صورت نرسیدن به نتیجه مطلوب، نقطه تاریکی را در کارنامه مجلس یازدهم ثبت خواهد کرد.