طرح جذب نخبگان خارجی به دانشگاه‌های داخلی
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چندی است برای شناسایی استعداد‌های برتر کشور‌های دیگر و پذیرش آن‌ها در دانشگاه‌های معتبر ایران اقدامات مثبتی انجام داده است.
چندی است که خبر بورسیه نخبگان افغانستانی سرخط تمامی اخبار شده و برای پذیرش تا تحصیل و فارغ‌التحصیلی این نخبگان در دانشگاه‌های معتبر کشور سوالاتی مطرح است. اینکه چطور و با کدام شاخص‌ها این افراد انتخاب شدند؟ یا حمایت از آن‌ها چه مزیتی برای ایران دارد؟ براین اساس با سیدعلی حسینی، معاون توسعه روابط علمی و سرمایه انسانی مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علمی به گفتگو نشستیم تا در این باره بیشتر بدانیم.
موضوع دادن اقامت ویژه به اتباع خارجی از سوی معاونت علمی و فناوری چیست؟
جوانان افغانستانی که برای تحصیل در دانشگاه‌های معتبر یا تاسیس شرکت دانش‌بنیان و فعالیت در حوزه‌های مختلف به ایران آمدند از لحاظ اقامت در کشور ما مشکلات فراوانی داشتند حتی آن‌ها که اقامت دارند با شغل پزشکی به راحتی امکان راه‌اندازی مطب ندارند یا به طور کلی در انتخاب شغل با محدودیت روبه‌رو هستند.
لذا با نفرات برتر کنکور‌های کارشناسی ارشد (در کنکور ارشد سال ۹۹ سه نفر اول رشته‌های فنی مهندسی، علوم انسانی وعلوم پایه افغانستانی بودند)، کارآفرینان افغانستانی در حوزه دانش‌بنیان، دانشجویان برتر دانشگاه‌های صنعتی شریف و تهران جلسات متعددی را برگزار و مشکلات را بررسی کردیم. درنهایت به طراحی و راه‌اندازی پلتفرمی برای رفع این مشکل رسیدیم.
با همکاری اداره اتباع وزارت کشور وزارت امور خارجه تصمیم گرفته شد برای افرادی که مطابق شاخص‌های بنیاد ملی نخبگان، نخبه هستند از طریق این پلتفرم به کمیسیون ویژه اقامت معرفی شوند و پس از بررسی شرایط به آن‌ها کارت اقامت ۳ تا ۱۰ ساله اعطا شود.
این اقدام چه امتیاز‌هایی را به اتباع می‌دهد و تاکنون به چندنفر اقامت ویژه داده شده است؟
نخبگان با این کارت اقامت همچون شهروندان ایرانی حق انجام هر فعالیتی به جز رای دادن را دارند. چنین امکانی از سال گذشته فراهم شده و نخبگان خارجی می‌توانند از این امتیاز بهره‌مند شوند. براین اساس تاکنون حدود ۳۵۰ کارت اقامت ویژه صادر شده که ۷۰ درصد این افراد افغانستانی هستند.
چه شد که معاونت علمی به فکر بورسیه کردن جوانان افغانستانی افتاد؟
همزمان با بررسی کار‌های این پلتفرم با انجمن‌های تخصصی افغانستانی آشنا شدیم که در دانشگاه‌ها یا اکوسیستم کارآفرینی فعال بودند. با کمک این انجمن‌ها و همکاری سفارت ایران در کابل ۱۰۰ نفر برتر کنکور افغانستان را شناسایی کردیم. این کنکور هرچند کیفیت کنکور‌های ایران را ندارد، اما بالاخره شاخص و فیلتری برای شناسایی افراد برتر آنهاست.
سفیر ایران در کابل ۸۰ نفر از این افراد را به جلسه‌ای دعوت کرد و همگی برای تحصیل در ایران به دلیلی تشابهات فرهنگی، دینی و زبانی علاقمند بودند علیرغم آنکه برخی از آن‌ها پیشنهاد تحصیل در کشور‌های دیگر مثل ترکیه را نیز داشتند. کشور‌هایی مثل ترکیه و عربستان برای جذب دانشجو از کشور‌های دیگر تلاش بسیاری می‌کنند.
تلاش کردیم هر فردی را با هر شاخصی بورسیه نکنیم و به استعداد‌هایی بها دهیم که از منظر عمومی و فناوری در آینده به کار کشور بیایند همچنین وجهه بین‌المللی ایران را ارتقا دهند.
در این راه وزارتخانه‌های بهداشت و علوم چقدر شما را همراهی کردند؟
در مکاتبه و جلسات با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای بورسیه این دسته از نخبگان (با هزینه کامل از سمت خودمان) در دانشگاه‌های کشور قدری با چالش مواجه شدیم، چون آن‌ها معتقد بودند شناسایی و بورسیه کردن این افراد برعهده معاونت علمی نیست. درنهایت ۵ دانشگاه برای پذیرش این افراد اظهار علاقمندی کردند که دانشگاه‌های علوم پزشکی شهیدبهشتی، صنعتی امیرکبیر، شهیدبهشتی وعلوم پزشکی یزد مورد تایید قرار گرفتند.
پس برخلاف وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌ها از این کار استقبال کردند. ۸۰ نخبه افغانستانی چطور دسته‌بندی شدند؟
روسای دانشگاه‌ها برای فراهم کردن شرایط تحصیل و خوابگاه این دانشجویان اعلام آمادگی کردند و پس از آن قرار شد دانشجویان در این ۴ دانشگاه تقسیم‌بندی شوند، علاقمندان به علوم کامپیوتر، مهندسی عمران و برق راهی دانشگاه‌های شهیدبهشتی و امیرکبیر و علاقمندان (حدود ۳۰ نفر) به رشته‌های پزشکی راهی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهیدبهشتی و یزد شدند.
همه ۸۰ نفر درحال حاضر برای تحصیل ترم جدید در دانشگاه‌ها مستقر شدند؟
سه گروه از این ۸۰ نفر در روز‌های گذشته به ایران آمدند (در خوابگاه‌ها مستقر شدند) و گروه چهارم که گروه آخر است منتظرآرام شدن شرایط کرونایی و اخذ بلیط برای آمدن به ایران هستند.
برای بورسیه هر نخبه چه اندازه معاونت علمی و فناوری هزینه کرده است؟
برای هر فرد قرار است ترمی حدود ۴۰ میلیون تومان هزینه شود البته برای دوره‌های آتی حمایت‌های دانشگاه‌ها و کارگروه نهاد نمایندگای رهبری در دانشگاه‌ها را خواهیم داشت.
حمایت‌ها از نخبگان افغانستانی چه مزایایی برای کشور دارد و این برنامه با چه هدفی انجام می‌شود؟
برنامه ما این است که دانشجو‌های افغانستانی رشته‌های پزشکی پس از فارغ‌التحصیلی به همان مدت زمان تحصیل که حمایت مالی شده‌اند در بیمارستان و دانشجو‌های رشته‌های فنی و مهندسی و علوم پایه به همان مدت زمان در اکوسیستم کارآفرینی فعالیت داشته باشند، سپس به کشورشان برگردند. این دسته از افراد ضمن فراگیری تخصص می‌توانند سفیران فرهنگی و اقتصادی (جهت صادرات محصولات دانش‌بنیان) برای ایران در کشورشان باشند. درحقیقت اینگونه می‌توانند به کشورشان کمک بیشتری کنند و ارتباط ما هم با آن‌ها حفظ می‌شود.
با ۴ دانشگاه فعلی جلساتی برگزار شده تا بتوانیم برای نخبگان افغانستانی در این مدت کارگاه‌های توانمندسازی داشته باشیم تا آن‌ها با جوانان و دانشجویان ایرانی ارتباط بیشتری بگیرند و باهم تیم بسازند.
فعالیت این دسته از افراد در اکوسیستم نوآوری چگونه به کشور کمک می‌کند؟
هیچکس به اندازه یه فرد بومی، کشور و شهر را نمی‌شناسد لذا این دانشجو‌ها می‌توانند فرصتی برای صادرات بهتر محصولات دانش‌بنیان کشور ما باشند. این افراد برای صادرات محصولات دانش‌بنیان‌ها به شناخت بازار کشورشان به ما کمک می‌کنند.
آیا برای تحصیل در مقاطع بالاتر این دانشجویان هم برنامه‌ریزی شده است؟ چنین تصمیمی وجود دارد که در کشور برای تحصیلات عالیه بمانند؟
دانشجویان نخبه افغانستانی باید به اندازه سال‌هایی که مورد حمایت قرار گرفتند در ایران فعالیت کنند تاکیدمان بر این بوده که دانشگاه‌ها برای آن‌ها سخت‌گیری‌های لازم را انجام دهند تا کیفی پرورش یافته و بتوانند خدمتی نوین به جامعه دانشگاهی ارائه کنند. برای این دانشجو‌ها برنامه بلندمدت داریم همچون سایر کشور‌هایی که دانشجویان را بورسیه می‌کنند و برای دوران فارغ‌التحصیلی آن‌ها امتیاز‌های ویژه قائل می‌شوند.
وقتی با این دسته از دانشجویان صحبت کردیم آن‌ها حتی برای تحصیل در مقاطع بالاترهم علاقمند هستند یکی از برنامه‌های ما برای این افراد می‌تواند اینگونه باشد که در شرکت دانش‌بنیانی کار کنند و آن زمان کارشناسی ارشد هم در ایران باشند، در این صورت از ظرفیت‌های آن‌ها استفاده می‌شود و حداقل می‌توانند در افغانستان هم اثرگذار باشند، ولی ارتباط‌شان با ایران قطع نشود.
فرآیند بورسیه دانشجویان قرار است که برای سال‌های آینده هم ادامه پیدا کند؟
کنکور امسال کشور افغانستان هم برگزار و نتایجش دو هفته گذشته اعلام شده است طی مکاتباتی با سفارت، بنا داریم که برنامه بورسیه نخبگان را همچنان تکرار کنیم البته با این تفاوت که دیگر دانشگاه‌ها در زمینه بورسیه همراه ما باشند یعنی قدری از کار‌های بورسیه را معاونت علمی و مابقی را دانشگاه‌ها انجام دهند.
البته درحال حاضر، چون شرایط کشور افغانستان باثبات نیست باید وزارت آموزش عالی افغانستان اسامی نفرات برتر را به سفارت اعلام کند. نخبگان افغانستانی معمولا در کشور‌های مثل کانادا، آلمان، ترکیه و عربستان بورسیه می‌شوند، اما ترجیح ما این است که آن‌ها در افغانستان بمانند و کشورشان را آباد کنند؛ لذا تلاش داریم با فراهم‌سازی شرایط به آن‌ها تخصص بیاموزیم تا به توسعه کشورشان کمک کنند.
هر سال همین تعداد ۸۰ تا ۱۰۰ نفر را بورسیه خواهید کرد؟
تعداد پذیرش دانشجویان افغانستانی برای دوره آینده هنوز مشخص نیست و بسته به فهرست اسامی اعلامی از سوی آن‌ها به سفارت و تاییدیه‌ها دارد.
از کشور‌هایی جز افغانستان هم قصد دارید که دانشجوی بورسیه پذیرش کنید؟
انجمن فارغ‌التحصیلان کشور‌های هدف مثل سوریه، لبنان، عراق را شناسایی کردیم تا با کمک آن‌ها بتوانیم استعداد‌های برتر و نخبگان‌شان را راحت‌تر بیابیم. درواقع مدل پیاده‌سازی شده برای نخبگان افغانستانی را قصد داریم برای این کشور‌ها هم پیاده کنیم. البته برای کشور‌های هدف سعی به جذب دانشجو‌های تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری) است، چون این افراد تا این مقطع روزمه‌ای برای خود جمع کردند و از آن طریق راحت‌تر می‌توان استعدادها و ظرفیت‌ها را شناخت.
هدف از پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی این کشور‌ها چیست؟ هدف مشابه برنامه‌ریزی برای دانشجویان افغانستانی است؟
یکی از شروط ما برای دانشجو‌های کارشناسی ارشد و دکتری این است که باید در حوزه تخصصی خودشان به شرکت دانش‌بنیان داخلی مشاوره دهند این یک امتیاز است، فردی که پزشکی خوانده و تبعه کشوری خارجی است به شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه کاری‌اش در کشوری که زندگی می‌کند، کمک خواهد کرد. این یک ارتباط تجاری بین‌المللی در بحث دانش‌بنیان با نگاهی کلی و در نگاهی عمومی‌تر دیپلماسی عمومی است.
این ایده از سوی سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری جرقه زده شد و با حمایت‌های وی تا اینجا پیش رفت البته در این مسیر نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها نیز بسیار کمک و حتی برای حمایت تفاهم‌نامه‌ای را بدین منظور با معاونت علمی امضا کردند.
این کار برای جذب دانشجویان خارجی دردانشگاه‌های کشور بسیار ارزشمند است به ویژه حال که در روز‌های کرونایی تعداد زیادی از دانشگاه‌های ما در این موضوع دچار مشکل شدند، آیا برای دوره آینده دانشگاه‌های دیگری جز ۴ دانشگاه فوق‌الذکر اعلام آمادگی نکردند؟
حال که این کار برای اولین بار شکل گرفت. تعدادی از دانشگاه‌ها برای دوره‌های آینده از حال اعلام آمادگی کردند مثلا دانشگاه علوم پزشکی تهران، فردوسی مشهد، علامه طباطبایی، نوشیروانی بابل و ... ظرفیت‌هاو رشته‌های مورد پذیرش را اعلام کردند. این رقابت وقتی بین دانشگاه‌ها رشد کند بحث بین‌المللی سازی دانشگاه‌ها هم بیشتر از قبل توجه می‌شود.
چرا به جای ملاک قرار دادن کنکور و امتحانات کشور‌های دیگر برای شناسایی استعدادها، خودمان کنکوری بین‌المللی برگزار نمی‌کنیم؟
به این موضوع فکر کردیم، چون دانشگاه‌های ما سخت‌گیری خاص خودشان را دارند، اما خیلی خام و هنوز در حد یک ایده است.
فعالیت نخبگان بعد از فارغ‌التحصیلی در شرکت‌های دانش‌بنیان و ماندن‌شان در کشور چه تفاوتی با اقامت با ویزای نوآوری دارد که افرادی از طریق آن به کشور جذب می‌شوند؟
طی روز‌های گذشته با همکاری وزارت امورخارجه ویزای جدیدی را تحت عنوان «ویزای نوآوری» تعریف کردیم. این نوع ویزا به افرادی داده می‌شود که در خارج از کشور استارتاپ دارند و می‌خواهند با همکاری تیمی ایرانی آن را در کشور ما تاسیس کنند. به این افراد اقامت یکساله داده می‌شود و درصورت موفقیت، ویزا به اقامتی ۳ تا ۵ ساله تبدیل خواهد شد. این کار با هدف کمک به اکوسیستم کارآفرینی ایران شکل گرفته که بتوانیم با کشور‌های همسایه آن را توسعه دهیم.
ویزای نوآوری در دنیا مرسوم است و از لحاظ ظاهری هم می‌تواند اتفاق جالبی برای کشور باشد. فردی که با این ویزا وارد کشور می‌شود در پارک‌های فناوری (بعنوان پایلوت پارک فناوری پردیس فضایی را به تیم‌های علاقمند اختصاص می‌دهد) با شرکت‌های دیگر کار می‌کند و پس از آشنایی با اکوسیستم فناوری ایران به تبع می‌تواند پروژه‌های بلندمدت را با کشور‌های دیگر تعریف کند که این مسئله در بازارسازی محصولات دانش‌بنیان‌ها موثر است.
شرکتی که از خارج کشور به ایران می‌آید و قصد استقرار در پارک فناوری را دارد اولین کار تامین نیروی انسانی‌اش است که طبق شروط باید از افراد ایرانی استفاده کند.
