نخستین نشست «توسعه رگ‌تک در ایران» برگزار شد
نخستین نشست از سلسله نشست‌های «توسعه رگ‌تک در ایران» با حضور جمعی از اساتید، پژوهشگران و کارشناسان حوزه حکمرانی در خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد؛ نشستی که در آن نقش فناوری در تقویت شفافیت، بهبود نظارت و ارتقای اعتماد عمومی در نظام تنظیم‌گری مورد بررسی قرار گرفت.
در نخستین نشست از سلسله نشست‌های «توسعه رگ‌تک در ایران»، جمعی از کارشناسان، اساتید دانشگاه و پژوهشگران حوزه تنظیم‌گری و حکمرانی در خانه اندیشه‌ورزان گرد هم آمدند.
این نشست به همّت اندیشکده حنّان در تاریخ ۹ مهر ۱۴۰۴ برگزار شد و به بررسی ابعاد مختلف فناوری‌های تنظیم‌گری و نقش آن در بهبود حکمرانی در کشور پرداخته شد.
در آغاز برنامه، کریمی دبیر نشست، با اشاره به دغدغه شکل‌گیری این سلسله نشست‌ها گفت:
علیرغم تلاش‌های صورت گرفته هنوز از فناوری در فرایندهای تنظیم‌گری و حکمرانی به‌صورت حداقلی استفاده می‌شود، در حالی‌که می‌توان از ظرفیت ابزارهای فناورانه برای حل چالش‌های این حوزه بهره گرفت.
وی با تأکید بر برنامه‌ریزی این سلسله نشست‌ها با هدف زمینه‌سازی برای توسعه رگ‌تک و ارتقای تنظیم‌گری و حکمرانی در کشور افزود: در هفته‌های آینده نشست‌هایی با حضور شرکت‌های ارائه‌دهنده راه‌حل‌های فناورانه، نهادهای تنظیم‌گر و مسئولان مرتبط برگزار خواهد شد.
نشست نخست با محوریت بررسی فرصت‌ها، چالش‌ها و الزامات توسعه رگ‌تک در کشور برگزار شد و حاضران به طرح دیدگاه‌ها و تبادل نظر در این زمینه پرداختند.
_ رگ‌تک باید بر پایه افزایش اعتماد و امید عمومی توسعه یابد.
دکتر زمانیان، عضو هیأت علمی دانشکده حکمرانی و رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، در این نشست با اشاره به یافته‌های یک مطالعه درباره «اعتماد به حکمرانی» گفت:
در این پژوهش که در اواخر سال ۱۴۰۲ انجام شد، پنج مؤلفه و ۲۷ متغیر برای سنجش اعتماد به حکمرانی مورد ارزیابی قرار گرفت. مؤلفه‌های اصلی عبارت بودند از اعتماد به شایستگی، اعتماد به خیرخواهی، اعتماد به درستکاری، اعتماد به عدالت و اعتماد به گشودگی.
وی افزود: نتایج نشان می‌دهد نمره اعتماد به خیرخواهی دولت حدود ۵ از ۱۰ و درستکاری حدود ۴ از ۱۰ بوده است. در سایر مطالعات نیز، از جمله درباره موضوع گرانی گاز، مردم دولت را خیرخواه خود تلقی نمی‌کنند.
به گفته زمانیان، در چنین بستری که مردم دولت را خیرخواه نمی‌دانند، رگ‌تکی که با هدف افزایش شفافیت و تقویت دقت تنظیم‌گری دولت توسعه می‌یابد، ممکن است نه‌تنها اثر مثبت نداشته باشد بلکه واکنش منفی هم ایجاد کند. او تأکید کرد: فناوری به‌خودی‌خود قدرت ایجاد می‌کند، اما اگر روایت استفاده از رگ‌تک به‌درستی ساخته نشود، این روایت محکوم به شکست خواهد بود.
رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک خاطرنشان کرد: من معتقدم رگ‌تک در آینده حکمرانی ایران نقشی کلیدی خواهد داشت، اما اگر بدون روایت درست و مسیر منطقی وارد نظام حکمرانی شود، نتیجه معکوس خواهد داد. پرداخت صرفاً فنی به موضوعات حکمرانی، مسئله را حل نمی‌کند.
در پاسخ به پرسش یکی از حاضران مبنی بر اینکه «تا زمانی که تنظیم‌گری در کشور به بلوغ نرسیده، آیا استفاده از ابزارهای فناورانه صلاح است؟»، دکتر زمانیان گفت: «برای پاسخ به این سؤال باید دو پیش‌زمینه در نظر گرفت: نخست، مخاطب بهینه و دوم، موضوع بهینه. گام‌های توسعه رگ‌تک باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هر مرحله از موفقیت بر روایت موفقیت مرحله قبل استوار باشد و مردم آن را بپذیرند.
وی در جمع‌بندی سخنان خود تصریح کرد: توسعه مفاهیمی مانند رگ‌تک نیازمند پاسخ به پرسش کلیدی است که آیا این تغییرات واقعاً موجب افزایش اعتماد عمومی و امید اجتماعی می‌شود یا نه؟
او همچنین با اشاره به ضرورت نگاه جامع به موضوع تأکید کرد: فقدان نگرش جامع در مواردی به ما آسیب زده است. شناخت همه‌جانبه نسبت به رگ‌تک باید ایجاد شود. پیشنهاد من تدوین نقشه جامع توسعه رگ‌تک از منظرهای مختلف و ارائه ده گام اولیه برای توسعه آن در کشور است. در این مسیر باید مشخص شود کدام حوزه‌ها از نظر نهادی، بخشی و موضوعی، آمادگی بالاتری برای پذیرش رگ‌تک دارند.
_ نهادهایی که از فناوری‌های تنظیم‌گری استفاده نکنند، محکوم به شکست‌اند.
در ادامه نشست، دکتر محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی و مشاور رئیس کل، با تأکید بر لزوم تحول در نظام نظارتی کشور گفت: روش‌های نظارت سنتی دیگر کارایی گذشته را ندارند و در صورت عدم استفاده از فناوری، اگر نگوییم نظارت محکوم به شکست است، دست‌کم با کارایی بسیار پایین انجام خواهد شد.
او با اشاره به ضرورت ایجاد انگیزه در استفاده از رگ‌تک (RegTech) توضیح داد:
این انگیزه باید از دو مسیر شکل گیرد؛ نخست، از طریق تنظیم قوانین به گونه‌ای که بازیگران منطبق‌تر با مقررات، از مشوق‌ها و پاداش‌های بیشتری برخوردار شوند. دوم، تدوین قوانینی که جامعه تنظیم‌شونده مانند بانک‌ها را مکلف به استفاده از رگ‌تک برای اجرای الزامات قانونی کند.
محرمیان اضافه کرد: محور دوم هنوز نه‌تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا نیز به‌طور کامل جا نیفتاده، اما حرکت در این مسیر اجتناب‌ناپذیر است.
او با اشاره به فرصت‌های گسترده توسعه رگ‌تک تأکید کرد: به نظر می‌رسد اگر توسعه از حوزه‌هایی آغاز شود که تعارض منافع در آنها کمتر است، فرآیند گسترش رگ‌تک با سهولت بیشتری پیش خواهد رفت.
محرمیان با اشاره به رشد سریع هوش مصنوعی مولد در سال‌های اخیر گفت:
تحولات هوش مصنوعی موجب شده اهمیت استفاده از فناوری‌های تنظیم‌گری بیش از گذشته شود. امروز به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اگر نهادی از این ابزارها بهره نگیرد، در رقابت با افرادی که از آنها استفاده می‌کنند قطعاً شکست خواهد خورد. ساده‌تر بگویم، نهادی که از ابزارهای هوشمند نظارتی استفاده نکند، محکوم به شکست است. عدم استفاده از این نوع ابزارها چشم‌ها را کم‌سو و نابینا خواهد کرد و چشمی که نبیند، نظارتی هم نمی‌تواند انجام دهد.
او با بیان اینکه برای بهره‌گیری از فناوری باید قواعد بازی مشخصی طراحی شود، ادامه داد:
در چالش‌های توسعه رگ‌تک، راه‌حل‌های متعددی وجود دارد، اما مهم‌ترین مسئله این است که تنظیم‌گر بپذیرد رگ‌تک می‌تواند به او کمک کند و در عین حال، نهاد تحت نظارت نیز درک کند که استفاده از این فناوری به نفع خودش است.
محرمیان در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به وضعیت کنونی اجرای مقررات در کشور گفت: به دلیل سطح پایین برخی سیستم‌ها، دور زدن قوانین و مقررات در کشور به امری عادی تبدیل شده است. تفاوت جامعه توسعه‌یافته با جوامع در حال توسعه دقیقاً در جایگاه قوانین و مقررات در ذهن افراد جامعه نهفته است.
او با بیان اینکه در موضوع نظارت، نحوه تعیین جریمه‌ها یکی از چالش‌های اساسی کشور است افزود: در این حوزه وسواس بیش از حد بر روی جریمه‌ها وجود دارد، در حالی که باید نگاه کلان‌تری نسبت به کارکرد بازدارنده و اصلاحی آنها داشت.
در پایان، معاون سابق فناوری‌های نوین بانک مرکزی تأکید کرد: رگ‌تک ابزاری بسیار کارآمد و مؤثر برای ارتقای نظارت است، اما در استفاده از آن باید بسیار با دقت عمل کرد.
_ فناوری، راهی برای تحقق عدالت و تنظیم‌گری کارآمد در اقتصاد
در ادامه نشست، دکتر ذوالفقاری، عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد و معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)، با اشاره به نقش شفافیت در تنظیم‌گری اقتصادی، تأکید کرد:
در مقوله رقابت در حوزه اقتصادی، بخش قابل توجهی از تبعیض‌ها، امتیازات و دست‌های برتر که برای برخی بازیگران ایجاد می‌شود، در بستر عدم شفافیت شکل می‌گیرد. نمونه‌ای که همیشه مورد بحث بوده‌است، موضوع تخصیص ارز برای واردات است. هر شرکتی که ارز بیشتری دریافت کند، به همان نسبت امکان واردات و سودآوری بیشتری پیدا می‌کند.
او با تأکید بر اینکه حتی در فرض استفاده صحیح از ارز تخصیص یافته، مسئله تبعیض پابرجاست، افزود:
در فرآیند تنظیم‌گری رقابت، پرسش اصلی این است که چرا به یک فعال بازار حجم بیشتری از ارز تخصیص داده می‌شود و دیگری از آن محروم می‌ماند. چنین رفتارهایی در اقتصاد و سرنوشت بنگاه‌ها اثرات جبران‌ناپذیری دارد و نمی‌توان آن را با رسیدگی قضایی برطرف کرد.
دکتر ذوالفقاری با مرور تجربه‌های تاریخی، به شکل‌گیری نظام مدرن تنظیم‌گری در اواخر قرن نوزدهم آمریکا اشاره کرد و گفت:
هدف از آن تحول، ورود پیشگیرانه تنظیم‌گر در بازارها و جلوگیری از آسیب به منافع عمومی بود. در بازارهایی که تصمیمات دولت نقش پررنگی دارد، هر فناوری که بتواند به ایجاد شفافیت، توازن و تحقق عدالت کمک کند، می‌تواند مانع از بروز خسارات جدی به منافع عمومی شود.
او با بیان اینکه تجربه استفاده از فناوری در حکمرانی در کشور وجود دارد، خاطرنشان کرد:
سامانه صدور مجوزها نمونه‌ای از به‌کارگیری فناوری در حکمرانی است که منجر به حذف رفتارهای گزینشی، کاهش بروکراسی و از میان رفتن امضاهای طلایی شده است. اگر از رگ‌تک در مسیر رفع مشکلات مردم، کاهش فرایندهای فرسایشی، حذف اعمال سلیقه و مقابله با فساد اداری استفاده شود، قطعاً مردم از آن استقبال خواهند کرد.
ذوالفقاری، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در جمع‌بندی سخنان خودگفت:
نظام تنظیم‌گری کشور هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارد. برای توسعه رگ‌تک، لازم است نظام تنظیم‌گری از چارچوب‌های بروکراتیک سنتی و امضاهای طلایی فاصله بگیرد و فرایندی کارآمد، فناورانه و شفاف ایجاد کند تا بتواند با کارایی بالا به مأموریت خود عمل نماید.
_ رگ‌تک پلی میان حاکمیت و کسب‌وکارها برای حل چالش‌های نظام تنظیم‌گری است.
در بخش پایانی نشست، آقای سالاری، مدیر اندیشکده «حنّان»، با اشاره به وضعیت کنونی نظام تنظیم‌گری در کشور گفت:
حاکمیت به‌خوبی احساس ناکارآمدی در اجرای برخی سیاست‌های خود را درک کرده و در جست‌وجوی راهکارهایی برای اصلاح این وضعیت است. از سوی دیگر، کسب‌وکارها و مردم نیز از مداخلات بیش از حد حاکمیت گلایه‌مندند. در چنین شرایطی، رگ‌تک می‌تواند سازوکاری باشد که این شکاف را میان دو سوی تنظیم‌گری کاهش دهد.
وی افزود: سندی که برای توسعه رگ‌تک در کشور تدوین می‌شود باید دو سرفصل اصلی را پوشش دهد. نخست، تعریف دقیق و شفاف از نحوه ارتباط رگ‌تک با حاکمیت و با کسب‌وکارهاست. این دو پیوند ارتباطی باید به‌درستی طراحی و تبیین شوند تا اعتماد و همکاری میان طرفین شکل گیرد.
مدیر اندیشکده حنان در ادامه به محور دوم اشاره کرد و گفت:
مسئله دیگر، چگونگی توسعه رگ‌تک است. باید روشن شود که آیا حاکمیت قصد دارد خود متولی ایجاد رگ‌تک باشد یا زمینه را برای شکل‌گیری آن از دل بخش خصوصی و کسب‌وکارها فراهم کند.
سالاری در پایان با تأکید بر تداوم این گفت‌وگوها اظهار داشت:
در هفته‌های آینده نیز این نشست‌ها ادامه‌دار خواهد بود و امیدواریم با مشارکت اساتید و متخصصان، نقشه راه توسعه رگ‌تک در کشور که دکتر زمانیان به آن اشاره کردند، استخراج و تدوین شود.
