عبور اولین محموله شمال-جنوب از خاک ایران

فعالیت کریدورها و محورهای مهم کشور در سال‌های اخیر کاهش داشته است و آمار مربوط به ترانزیت کشور، این موضوع را مشخص می‌کند. ترانزیت در سال 99 به کمترین میزان یعنی 7 میلیون تن رسید که در مقایسه با بیشترین ترانزیت در سال‌های ابتدایی دهه گذشته که معادل 13 میلیون تن بود، حدود 6 میلیون تن کاهش را نشان می‌دهد. این در حالی است که ایران، به‌خاطر موقعیت جغرافیایی که دارد، به عنوان مرکز انتقال بار کشورهای منطقه نقش مهمی را ایفا می‌کند. کالا از کشورهای حاشیه خزر، افغانستان، پاکستان، عراق، ترکیه و کشورهای جنوبی از کریدورهای مهم درنقاط مختلف کشور که تا مرز کشیده شده است، امکان جابجایی را دارد تا ایران محور ترانزیتی منطقه باشد. با تغییر سیاست‌ها و توجه دولت به ارتباطات منطقه‌ای، افزایش مبادلات با کشورهای منطقه در دستور کار قرار گرفته است. با سیاست جدید دولت، کریدورهای ترانزیتی ایران نیز اهمیت دوباره پیدا کرده است و فعالیت این کریدورها برای انتقال بار کشورهای منطقه شروع شده است. مهم‌ترین محورهای ارتباطی ایران محور شمال-جنوب و محور شرق به غرب است که کشورهای زیادی با اتصال به این دو محور مهم در ایران، بار خود را به مقاصد مختلف انتقال می‌دهند.
از ابتدای دولت سیزدهم، سفر هیأت‌های سیاسی و اقتصادی ایران به کشورهای منطقه و بالعکس، به امضای توافقنامه‌های اقتصادی برای احیای راه‌های ارتباطی منجر شده است. در آخرین توافق از این دست، احیای دو محور بین ایران و ترکمنستان در دستور کار قرار گرفت. این محورها نقش مهمی در انتقال بار از روسیه و کشورهای آسیای میانه، از سمت ایران به اروپا و هند دارند.
کریدور شمالی-جنوبی ازبکستان-ترکمنستان-ایران و عمان و کریدور شرقی-غربی قزاقستان-ترکمنستان-ایران و ترکیه با هدف ترانزیت بار چین و روسیه به مقصد هند و اروپا از طریق ایران، دوباره فعال می‌شود.
انتقال کالاهای روسی از طریق ایران به هند، مهم‌ترین محور فعالیت کریدور شمال-جنوب است که با شروع جنگ روسیه و اوکراین و مشکل تحریم روسیه، اهمیت این کریدور برای حمل کالاهای روسیه دو چندان شده است. بر این اساس اولین محموله از روسیه به هند از خاک ایران در روزهای اخیر منتقل شد. این بار به‌صورت آزمایشی از مبدأ سن پترزبورگ واقع در روسیه به بندر آستاراخان منتقل و از طریق دریای خزر وارد ایران و از آنجا از طریق جاده و ریل به بندرعباس و سپس  از آنجا توسط کشتی‌های کانتینر بر به بندر ناواشیوا هند انتقال پیدا می‌کنند. پیش‌بینی زمانی که برای ترانزیت این محموله در نظر گرفته شده، کمتر از ۲۵ روز است.
بنادر شمال چند منظوره شد.
محمدمحسن سلیمی‌پور، معاون سازمان بنادر و دریانوردی گیلان، در گفت‌و‌گو با «ایران» در خصوص اقدامات ایران بخصوص در بنادر شمالی برای افزایش جذب بار گفت:

دولت به ما افزایش جذب بار را اعلام کرده و ما نیز در حال تجهیز بنادر شمالی هستیم. وی افزود: در اقدامی بنادر شمالی مانند انزلی، آستارا و کاسپین از بنادری تک‌منظوره به چند منظوره تبدیل شده‌اند. پیش از این در این بنادر فقط بارگیری یا تخلیه کالایی مانند آهن‌آلات و چوب انجام می‌گرفت اما اکنون بنادر برای پذیرش انواع کانتینر، کانتینرهای یخچالی، کشتی‌های رو-رو، بار فله و انواع کالاها آماده شده است. از نظر زیرساختی نیز اسکله، انبارها، مخازن و زیرساخت‌های دیگر آمادگی پذیرش انواع کالاهای نفتی و غیرنفتی را دارند.

وی افزود:

با تفاهمنامه‌هایی که در ماه‌های اخیر با کشورهای حاشیه خزر امضا شده است، پیش‌بینی افزایش جذب و انتقال بار از بنادر شمالی را داریم و با امکاناتی که در نظر گرفته‌ایم تلاش می‌کنیم جذب بار با کمترین مشکلات انجام گیرد.

از زمان تحریم روسیه به دلیل جنگ با اوکراین، احیای کریدور ترانزیتی شمال به جنوب از ایران برای اتصال روسیه به بازارهای صادراتی آسیایی و آفریقایی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. مهم‌ترین مزیت ایران برای انتقال بار کشورهای منطقه از کریدورهای شمالی-جنوبی و شرقی-غربی، کاهش زمان انتقال بار است که هزینه انتقال را کاهش می‌دهد و صاحبان بار از آن استقبال می‌کنند. تکمیل بخش پایانی محور ریلی کریدور شمال-جنوب از بندر آستارای ایران به کشور آذربایجان، نقش مهمی در افزایش جذب بار و سرعت انتقال دارد. باری که از روسیه به سمت ایران می‌آید در این منطقه با انتقال به ریل به بنادر جنوبی چابهار یا بندرعباس منتقل می‌شود و دیگر نیاز به انتقال بار به جاده نیست. تکمیل راه‌آهن چابهار-زاهدان نیز به همین دلیل باید در زمان کوتاه‌تری تکمیل شود. اهمیت کریدور ترکمنستان-ایران از آنجا است که در دوسال اخیر با شیوع کرونا، ترکمنستان مرزهای خود را بست و مراودات تجاری با این کشور به حداقل رسید. بازگشایی مرز ترکمنستان انتقال بار در مرز دو کشور را به میزان بالایی افزایش می‌دهد. ترکمنستان مرز مشترک با ایران برای جابه‌جایی بار کشورهای شرق دریای خزر و شرق روسیه است.
ایران در نظر دارد با جذب 10 میلیون تن بار روسیه و ترانزیت آن تا پایان امسال، ترانزیت از کشور به 20میلیون تن و درآمد آن به 20میلیارد دلار برسد. کریدور دیگری که قرار است به‌زودی در ایران فعال و زیر بار ترافیک آزمایشی برود، کریدوری است که از قزاقستان-ترکمنستان- ایران به سمت ترکیه و اروپا می‌رود. این محور که شرقی-غربی است برای انتقال بار از چین به اروپا اهمیت زیادی دارد. نخستین بار از این محور به‌زودی انتقال داده می‌شود. بر این اساس قطار ترانزیتی بار گوگرد را از قزاقستان به ترکمنستان و ایران و سپس ترکیه منتقل می‌کند. این بار از مرز اینچه برون در شرق کشور وارد و از مرز رازی در غرب خارج و به کشور ترکیه منتقل می‌شود. این انتقال در روزهای آینده با سفر رئیس‌جمهور قزاقستان به ایران انجام می‌شود. راه‌اندازی محورهای انتقال بار، بخشی از برنامه دولت برای تسریع تبادلات تجاری با کشورهای منطقه است. این اقدامات علاوه بر درآمدزایی ارزی، بار دیگر ایران را به عنوان مرکز ترانزیت منطقه مطرح می‌کند.
کشورهای حاشیه خزر منافع مشترک با ایران در منطقه اوراسیا دارند. تحریم‌ روسیه زمینه‌ای را فراهم کرده است که همکاری کشورهای اوراسیا با ایران افزایش یابد. آماده شدن زیرساخت‌ها در تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه اهمیت بسیاری دارد. اتصال خطوط ریلی ایران به روسیه از طریق ترکمنستان و قزاقستان و گسترش مبادلات کالای ترانزیتی و همچنین فعالیت گمرکی این منطقه، از زمینه‌های همکاری تجاری بین دو کشور به شمار می‌رود.
پیش‌بینی شده است با راه‌اندازی دوباره کریدورهای بین‌المللی در کشور، جذب 10 میلیون تن بار از روسیه و کشورهای حاشیه خزر در دسترس باشد. کل ترانزیت کشور در سال گذشته (جاده‌ای و ریلی) برابر با 11,5میلیون تن بود. بنابراین با توجه به رشد بیش از 30 درصدی ترانزیت کشور در دو ماهه ابتدایی امسال، به نظر می‌رسد بخشی از برنامه جذب 10میلیون تنی بار روسیه بدست آمده است. در دوماهه ابتدایی سال 1400، میزان ترانزیت یک میلیون و 230هزار تن بود که این عدد در 2ماهه امسال به یک میلیون و 860هزار تن افزایش یافته است. به اعتقاد فعالان بخش حمل و نقل، بازگشایی مسیرهای شمالی در افزایش ترانزیت ایران اثرگذار بوده‌ است. برای افزایش مبادلات تجاری دو کشور همسایه ایران و روسیه در فاز اول حجم تجارت دو کشور به 10 میلیارد دلار افزایش می‌یابد و در فاز دوم توسعه این روابط به 20 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.