بررسی شعر و اندیشه حافظ
لِسانُ‌الْغِیْب، لِسانُ‌الْعُرَفا، تَرجُمانُ الْاَسرار، ناظِمُ‌الاُولیاء خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی متخلص به حافظ یکی از شعرای ایرانی در قرن هفتم هجری بوده‌اند. ایشان از بزرگ‌ترین شعرای ایرانی هستند که اکثر اشعارشان را به‌شکل غزل سروده‌اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که حضرت حافظ در اشعار خود از نحوه سخن‌پردازی خواجوی کرمانی استفاده کرده‌اند و لحن سخن گفتن ایشان مشابه لحنی است که خواجوی کرمانی در اشعارش به‌کار برده است.
تاثیرگذاری شعر حافظ نه تنها در دوره خویش بلکه در قرن اخیر هم به خوبی دیده می‌شود. در حال حاضر اشعار حضرت حافظ به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه شده‌اند و نام ایشان در اکثر محافل ادبی دنیای غرب به چشم می‌خورد. بسیاری از افراد هم در داخل و هم در خارج از کشور، به خرید دیوان حافظ روی می‌آورند تا بیشتر با این نابغه ادبی ایران آشنا شوند. اگر شما هم می‌خواهید با اشعار و خط فکری این شاعر نامدار ایرانی بیشتر آشنا شوید بهتر است در ادامه همراه ما باشید.
درون مایه شعر حافظ
شاید اشعار حضرت حافظ برای شما به ظاهر یک سری سخن ساده و دلنشین باشد اما نباید سطحی از اشعار این شاعر بزرگ عبور کرد. درون مایه اشعار حضرت حافظ، جادویی آمیخته به فلسفه و همچنین تعمق فکری این شاعر است.
استعاره‌هایی که ایشان در سبک شعری خود استفاده می‌کنند، فراز و نشیب‌های شعر فارسی را به خواننده نشان می‌دهند و نمونه‌هایی از هنر ایرانی را به رخ می‌کشند. اصول شعری حضرت حافظ در حال حاضر هم روی دیدگاه و اندیشه شاعران جوان تاثیر می‌گذارد. مهم‌ترین اصولی که از ایشان می‌توان در شعرهایشان مشاهده کرد تصویرسازی فوقالعاده به اضافه ترکیب واژگان با توجه به ریتم و وزن اشعار است.
تصویرسازی غنی یکی از منحصر به فرد ترین ویژگی‌های حضرت حافظ در شعرهایشان به‌شمار می‌رود. ایشان موضوعات را با زبان پرمجازی به تصاویری جذاب تبدیل می‌کنند و همین موضوع به حافظ کمک کرده که اشعاری فوقالعاده جذاب و ماندگار، برای قرن‌های متمادی بسراید.
البته که نمی‌توان ذوق این شاعر نامدار را در شعرهایش ندید گرفت. حضرت حافظ به‌گونه ای کلمات را با یکدیگر ترکیب کرده‌اند که شعرهایشان دو چندان تاثیرگذار شده است. از دیگر اصول حضرت حافظ که در ابیات ایشان به خوبی مشاهده می‌شود، وزن و همچنین ریتم شعر است. وی به ریتم و وزن شعرهایش توجه زیادی نشان داده است.
شعر و اندیشه حافظ
مفهوم آزادی مسئله‌ای بسیار ملموس در شعرهای جناب حافظ است، نشانه‌های زیادی از آزادی در ابیات این شاعر گرانقدر به وضوح دیده می‌شود. مانند بیت "غلام همت آنم که زیر چرخ کبود، زهرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است".
براساس این بیت و بسیاری از ابیات دیگر می‌توان گفت که جناب حافظ از آزاد اندیش‌ترین مردان زمانه خود بوده‌اند، از هرچه طمع و حرص دنیوی است رهایی یافته‌اند و انسان را به آزادمنشی دعوت می‌کنند. در واقع حضرت حافظ را می‌توان در زمره بهترین آزادمردان و آزادگان جهان دانست.
عشق یکی از محورهای اصلی اشعار جناب حافظ به‌شمار می‌رود که باور، عرفان، انسان‌شناسی، مذهب و رندی را در حول آن محور گمارده است. ایشان رمز و راز هستی را در عشق دیده‌اند و نجات آدمی را در گرو عشق می دانند. حضرت حافظ خود را عاشقی که گدایی معشوق است می‌داند و در این گدایی مایه رشک سلطانی می‌بیند.
در صفحه ۴۹۱ و ۴۶۰ دیوان خود، ایشان اینگونه آوای عاشقی سر می‌دهند:
"فاش می‌گویم و از گفته خود دلشادم بنده عشقم و از هر دو جهان آزادم"
"امید خواجگی‌ام بود، بندگی تو کردم هوای سلطنتم بود، خدمت تو گزیدم"
عشق و عرفان در اشعار حافظ
همان طور که در مطالب فوق هم توضیح دادیم، حضرت حافظ نگاه ویژه‌ای به عشق دارند، ایشان عشق را به زیباترین حالت ممکن در ابیات خود نشان داده‌اند. حضرت حافظ احساسات عاشقانه را به کمک زبانی پر مجاز و تصویرسازی غنی به شکلی جذاب و ارزشمند بیان می‌کنند.
ترکیب شگفت‌انگیز زیبایی و عشق یکی از برجسته‌ترین عناصری است که در اشعار و ابیات حضرت حافظ دیده می‌شود. عشق در ابیات ایشان به شکل‌های متنوعی به‌چشم می‌خورد، عشق به خداوند و عشق به معشوق، شعرهای ایشان را به یکی از بهترین ابزارها برای ابراز عشق تبدیل کرده است.
دلتنگی‌های عاشقانه و اشتیاق از دیگر عناصر موجود در شعر جناب حافظ هستند. ایشان با تصاویری همچون غم درون دل و گل‌های مژگانی سعی کرده‌اند که دلتنگی و اشتیاق را در شعرهای خود به نمایش بگذارند.
بعد روحانی حافظ و دیدگاه ایشان از این بعد به عشق
دیدگاه حافظ به عشق یک مسیر روحانی است، ایشان عشق را وسیله‌ای می‌دانند که انسان به کمک آن می‌تواند به حقیقت معنوی دست یابد. ارتباط عمیقی که جناب حافظ در اشعار خود میان عشق و معنویت ایجاد کرده‌اند، نگرش منحصر به‌فرد ایشان را نشان می‌دهد.
با توجه به ابیات موجود در دیوان حافظ می‌توان گفت این شاعر نامدار اعتقاد دارد که عشق با درد و خوشی، زوال و شکوه همراه است. جناب حافظ با نگرش واقع‌‌بینانه‌ای که نسبت به عشق دارند، توانسته‌اند شعرهای خود را نسبت به متداول‌ترین نظرات در رابطه با عشق تمایز دهند و همین موضوع باعث شده عشق در اشعار او یکی از تاثیرگذارترین موضوعات باشد.
عوامل موثر بر شعر حافظ
آثار دوره تاریخی که حضرت حافظ در آن می‌زیسته‌اند به‌خوبی در اشعار ایشان هویدا است. دوره امپراتوری تیموریان در قرن هفتم هجری را به‌عنوان دوره‌ای که جناب حافظ در آن می‌زیسته‌اند، می‌شناسند.
این دوره در طول تاریخ به‌عنوان تاریخ شکوفایی ایران از نظر فرهنگ، ادبیات و هنر شناخته شده است و وجود جناب حافظ در این دوره، این مسئله را اثبات می‌کند. ترویج عشق و معنویت در این دوره توسط جناب حافظ یکی از بزرگ‌ترین تاثیرات ایشان در دوره خود بوده است.
ایشان توانسته‌اند با شعرهای عاشقانه و معنوی خود ارزش‌های اخلاقی را در جامعه ترویج دهند و عشق و معنویت را به‌عنوان دو مفهوم اصلی به زندگی روزمره و فرهنگ جامعه دوران خویش وارد سازند. ترویج اخلاقیات و همچنین برقراری عدالت اجتماعی از دیگر تاثیرات حافظ بر جامعه بوده است و حتی برخی محققان می‌گویند، جناب حافظ در دوره خود یک معلم اخلاق به‌تمام معنا بوده اند. شعرهایی که ایشان در رابطه با احترام به دیگران و رعایت حقوق انسانی سروده‌اند روی شکل‌گیری فرهنگ آن دوره تاثیر بسیار زیادی گذاشته است.
کلام پایانی
در این مطلب ما سعی داشتیم در رابطه با جهان بینی حافظ اطلاعاتی در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. همان طور که دریافتید حضرت حافظ یکی از شعرای نامدار ایرانی در قرن هفتم هجری بوده‌اند که اشعار بی‌نظیر ایشان در باب عشق و عرفان حتی پس از قرن‌ها سرلوحه بسیاری از شاعران جوان قرار گرفته است.
