بازی باکو با خطوط قرمز

نسیم آنلاین؛ پویا جادی: مقامات باکو بار دیگر فشار بر روی ارمنستان را افزایش داده تا به کریدور زنگزور دست یابند. کریدوری که ایجاد آن مساوی با قطع ارتباط ایران با قفقاز جنوبی و دریای سیاه و همچنین باز شدن پای ناتو به دریای خزر و آسیای مرکزی خواهد شد.

ستون کشی برای اجرای پلن B

طی هفته گذشته شاهد ستون‌کشی نظامی جمهوری آذربایجان به سمت مرزهای ارمنستان بودیم. اما ستون‌کشی اخیر متفاوت بوده و حجم زیادی از تسلیحات ارتش این کشور کوچک قفقاز جنوبی در پشت مرزهای ارمنستان مستقر شده است. این اقدام آذربایجان از این جهت متفاوت است که دیگر بحث آزادسازی قره‌باغ مطرح نیست و صحبت از اشغال استان سیونیک ارمنستان در جنوب این کشور در میان است. استانی که تنها مانع زمینی برای ارتباط مستقیم با قسمت جدا افتاده آذربایجان یعنی نخجوان به حساب می‌آید. علاوه بر ارتباط با نخجوان اشغال سیونیک دالانی برای نفوذ ترکیه و به دنبال آن ناتو در دریای خزر و آسیای مرکزی باز خواهد کرد که عواقب بسیاری برای ایران و حتی روسیه و چین به همراه خواهد داشت.

جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان در نشستی اعلام کرد که ستون‌کشی ارتش این کشور به مرزهای کشور همسایه پلن B  به حساب می‌آید و در صورت نتیجه ندادن مذاکرات بین مقامات دو کشور بر سر کریدور اعلامی از سوی مقامات باکو و عدم موافقت ارمنستان با این طرح احتمالا شاهد آغاز درگیری بین دو کشور به منظور اشغال جنوب ارمنستان از سوی آذربایجان باشیم. اشغالی که قبل از این از سوی عالی‌ترین مقامات سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان خط قرمز نظام معرفی شده است. خط قرمزی که به نظر می‌رسد مقامات باکو آن را جدی نگرفته‌اند و قصد زیر پا گذاشتن آن را دارند و علامت V شکل با یک خط که آن را قطع کرده، بر روی کامیون‌های نظامی باکو که به سوی ارمنستان می‌روند نیز نشان از قصد باکو برای قیچی کردن این استان جنوبی ارمنستان دارد. اما بحث کریدور زنگزور چه زمانی و چگونه جایگزین بحث بازپسگیری قره باغ شد؟

کریدور زنگزور؛ دالان تورانی

کریدور زنگزور فرزند نامشروع گفتگوهای صلح سه جانبه روسیه، آذربایجان و ارمنستان بود که با میانجی‌گری روس‌ها و پس از شکست متعدد و عقب نشینی ارمنستان صورت گرفت. البته در متن توافقنامه صلح و آتش بس که با نظارت صلح‌بانان روسیه صورت گرفت بحثی از «کریدور» یا «دالان» به میان نیامده اما در ذهن مقامات باکو و آنکارا این کریدور امتیازی تلقی شد که در ازای کریدور لاچین و اجازه ارتباط زمینی ارمنستان با دولت محلی قره باغ کوهستانی(جمهوری آرتساخ) مطرح شده است.

مقامات باکو نیز با فشار بر ارمنستان و مقامات محلی آرتساخ و بستن جاده و ممانعت از رسیدن مواد غذایی بر این منطقه در چند ماه گذشته و تجاوزات متعدد به مرز ارمنستان در جنوب این کشور بارها تاکتیک فشار و تهدید را امتحان کرده و نتیجه مطلوب خود را دریافت نکرده‌‌اند. بنابراین در دور اخیر افزایش تنش‌ها اقدام به لشکرکشی گسترده به مرز ارمنستان به منظور اشغال جنوب این کشور و ایجاد ارتباط زمینی با نخجوان می‌کنند. اقدامی که استقلال ارمنستان را به خطر انداخته و ارتباط ایران با اروپا را محدود به محور تورانی می‌کند.

نقش روسیه در تحولات اخیر

مقامات روسی در چند ماه گذشته و پس از اقدامات خصمانه طرف آذری واکنش خاصی نشان نداده و حتی کشته شدن صلح بان روس نیز باعث نشد تا مقامات کرملین نسبت به در خطر بودن ارمنستان، که متحد نظامی آن به حساب می‌آید، واکنش مناسبی نشان دهند. با توجه به درگیری شدید روسیه در جنگ اکراین و کشیده شدن جنگ به داخل خاک روسیه در هفته‌های اخیر احتمالا فرصتی برای واکنش نشان دادن برای این کشور در مورد تحولات قفقاز جنوبی وجود نداشته باشد. این وضعیت حقیقتی است که قبل از این نیز توسط پاشینیان به آن اشاره شده بود. وی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که روسیه در تامین سلاح سربازان خود در جنگ اکراین نیز با مشکل مواجه است و نمی‌تواند به تسلیح ارمنستان در مقابل آذربایجان بپردازد.

در کنار وقایع بالا باید اشاره کرد که پاشینیان رویکرد چرخش به غرب را پس از شکست در جنگ قبلی اتخاذ کرده تا سبد دفاعی ارمنستان را متنوع کند. تلاش برای ارتباط بیشتر و لابی با آمریکا و اروپایی‌ها و همچنین تلاش برای خرید سلاح از ایران و هند نیز نشان از سیاست چرخش از روسیه دارد. روس‌ها در طول جنگ 2020 با وجود اینکه جنگنده سوخو 30 را به ارمنستان فروخته بودند اما از تحویل موشک‌های هوا به هوای آن امتناع کردند و از طرفی به پیمان امنیتی با ارمنستان نیز پایبند نبوده‌اند.

علاوه بر موارد بالا باید اشاره کرد که جدایی جنوب ارمنستان و قطع ارتباط این کشور با ایران به معنی پایان استقلال این کشور کوچک و کم جمعیت خواهد بود و به احتمال زیاد برای بقا نیاز به اتکای بیشتر به روسیه خواهند داشت و این یعنی باقی ماندن جای پایی محکم برای روسیه در قفقاز جنوبی که پیش از این به دلیل انقلاب‌های رنگی در گرجستان و ارمنستان و همچنین چرخش آذربایجان به سوی غرب آن را از دست داده بود. این عامل ممکن است انگیزه‌ی روسیه برای عدم کمک جدی به ارمنستان در شرایط کنونی باشد.

نقش ترکیه و اسرائیل در تنش اخیر

ترکیه را می‌توان جدی‌ترین متحد الهام علی اف دانست. این کشور در تحولات جنگ قبلی و درگیری‌های پس از آن نقش تعیین‌کننده‌ای به نفع باکو ایفا کرد و با توجه به همسایگی این کشور در شرق ارمنستان اهرم فشار خوبی برای محاصره این کشور محصور در خشکی به حساب می‌آید. حمایت نظامی و تسلیحاتی سنگین این کشور از جمهوری آذربایجان و حضور مستقیم نظامی این کشور در باکو منجر به تضعیف بیشتر ارمنستان در مقابل آذربایجان شده است. علاوه بر موارد ذکر شده باید توجه داشت که انتخاب مجدد اردوغان به ریاست جمهوری ترکیه و پیام تبریک زود هنگام علی اف پس از پیروزی در دور اول انتخابات ترکیه نشان داد که اتحاد بین دو کشور در حالت حداکثری قرار دارد و تلاش دو کشور برای ایجاد کریدور زنگزور به منظور ایجاد ارتباط زمینی با دریای خزر و منابع نفت و گاز آن بیش از پیش شده است.

در طرف دیگر رژیم صهیونیستی قرار دارد که با تسلیح ارتش آذربایجان در دور قبلی جنگ قره باغ تاثیر زیادی بر پیروزی آنها داشت. اسرائیل با قرار دادن پهپادهای انتحاری در اختیار ارتش آذربایجان باعث شد تا نیروهای ارمنی آسیب شدیدی دیده و تجهیزات و نفرات بسیاری را از دست دهند. در کنار آن خودروهای زرهی و تجهیزات متنوعی را در اختیار باکو قرار داد تا ایروان را تحت فشار بیشتری قرار دهند و در نتیجه ارمنستان در جنگ قره باغ شکست خورد و قره باغ کوهستانی که طرف ارمنی آن را آرتساخ می‌نامد توسط ارتش جمهوری آذربایجان محاصره شد. در دور اخیر تنش‌ها نیز تنها در سه هفته اخیر چهار پرواز ترابری و نظامی به اسرائیل صورت گرفته است که همگی آنها حامل تسلیحات نظامی ساخت رژیم هستند و این روند در چند ماه گذشته مداوم بوده است. در دور اخیر درگیری‌ها نیز به نظر اسرائیل نقش پیچیده و مهمتری را بازی می‌کند و چون بحث محاصره ایران و باز شدن پای ناتو به منطقه مطرح است، رژیم با توان بیشتری پای کار تسلیح باکو آمده است.

سرنوشت ارمنستان چه خواهد شد؟

به نظر می‌رسد که چرخش به سمت غرب در دستور کار نیکول پاشینیان قرار دارد و مقامات ارمنی چشم امید خود را به سوی آمریکا و رزمایش اخیر با این کشور دوخته اند. رزمایشی که با حضور 85 نفر سرباز آمریکایی مسلح به سلاح سبک برگزار می‌شود و تا قبل از این نیز سابقه دار بوده است.

به نظر اقدامات دولت فعلی ارمنستان در تنوع بخشیدن به سبد امنیتی خود ناموفق بوده و در مقایسه با رقیب و دشمن اصلی خود ضعیف عمل کرده است. از طرفی نیز ایران آمادگی خود را برای حمایت از ارمنستان بارها بیان کرده است اما طرف ارمنی همچنان غرب را در اولویت خود قرار داده است. در بین سناریوهای مطرح شده در مورد جنگ احتمالی جدید بین باکو و ایروان احتمال اشغال سیونیک و پس از آن اشغال کامل قره باغ کوهستانی در صدر قرار دارند و توپ در زمین مقامات ایروان است تا پاسخ خود را به پیشنهاد باکو در مورد کریدور بدهند. پاسخی که در شرایط فعلی هر چه باشد قطعا به زیان ارمنستان است.