دستگاه‌های اجرایی خود را ملزم به تبعیت از برنامه‌های سازمان مدیریت بحران نمی‌بینند

گروه جامعه «نسیم آنلاین»-اسماعیل نجار*: بحران به شرایطی اطلاق می‌شود که در اثر حوادث، عملکردهای طبیعی و انسانی به‌صورت غیرقابل‌کنترل درآمده، موجب مشقت به یک مجموعه انسانی شده و برطرف کردن آن شرایط نیازمند اقدامات فوری و فوق‌العاده می‌باشد.

مدیریت بحران، علمی کاربردی است که به‌وسیله مشاهده سیستماتیک بحران‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها در جستجوی یافتن روش‌ها و ابزارهایی است که بتوان از بروز بحران‌ها پیشگیری و یا در صورت بروز، اثراتشان را کاهش داد و برای بازسازی و بهبود اوضاع اقدام نمود.

بر اساس قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور مصوب 1387 مجلس شورای اسلامی مجموعه فعالیت‌ها و اقدامات سازمان مدیریت بحران کشور در چهار بخش کلی به شرح زیر تدوین و اجرا می‌گردد که ضمن اشاره به اهم اقدامات انجام‌شده ، نیازها و چالش‌های پیش رو مورداشاره قرار می‌گیرد.

در این بخش مجموعه اقداماتی برنامه‌ریزی و پیگیری می‌شود که مربوط به فعالیت‌های قبل ، حین و پس از وقوع بحران است و هدف آن در صورت امکان جلوگیری از وقوع هر نوع حادثه خطرساز و کاهش آثار زیان‌بار آن در صورت وقوع می‌باشد.

1-1) اقدامات پیش‌بینی و پیشگیری

کمک به روزآمد کردن 10 شبکه­ و ایستگاه‌های لرزه‌نگاری و راه‌اندازی 18 ایستگاه جدید.

تقویت و توسعه سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار خطرخشکسالی.

برنامه‌ریزی و پیگیری لازم جهت اجرای سالانه8000 پروژه مرتبط با مدیریت بحران بااعتبار حدود 40 هزار میلیارد ریال در سراسر کشور شامل اجرای طرح‌های آبخیزداری، آبخوان‌داری، کنترل سیلاب، جمع‌آوری آب‌های سطحی و ساماندهی رودخانه‌ها و مسیل‌ها،مقاوم‌سازی ساختمان‌های اداری و مهم و تقویت زیرساخت‌های آمادگی و مقابله و همچنین بازسازی مناطق آسیب‌دیده. با عنایت به سلب اختیارات قانونی سازمان در هزینه کرد و اختصاص اعتبارات ویژه مدیریت بحران (ماده 10 و 12) و تخصیص نامناسب اعتبارات پیشنهادی، اهداف و برنامه‌های این سازمان محقق نگردیده است.

ساماندهی بیش از 12000 کیلومتر از سواحل رودخانه‌ها در سطح کشور با همکاری وزارت نیرو.

تشکیل کارگروه تخصصی مدیریت بحران وزارتخانه‌های مختلف و متناظر آن در 31 استان کشور.

تهیه و تدوین شرح خدمات طرح جامع خطرپذیری زلزله، سیل و خشک‌سالی با همکاری دستگاه‌های تخصصی ذی‌ربط و ابلاغ آن به استان‌ها و دستگاه‌های تخصصی.

تهیه و ابلاغ برنامه آماده‌سازی مدارس و بیمارستان‌ها در برابر حوادث.

تهیه سند آسیب‌شناسی کلان‌شهرها.

مشارکت در برگزاری 17 کنفرانس و سمینار ملی در 3 سال گذشته.

1-2) بخش آمادگی: در این بخش مجموعه اقدامات و برنامه‌هایی پیگیری می‌شود که اصولاً توانمندی‌های جامعه و دستگاه‌های دولتی را در اجرای مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش می‌دهد. این مرحله شامل جمع‌آوری اطلاعات، پژوهش و تحقیق، برنامه‌ریزی، ایجاد ساختارهای مدیریتی، تمرینات، مانور و همچنین فعالیت‌های آموزشی در دو بخش عمومی و تخصصی است.

2-2) بخش مقابله با حوادث و بحران‌ها: مقابله با حوادث و بحران‌ها مربوط به زمانی است که حادثه‌ای رخ‌داده و نجات جان و مال انسان‌ها درگرو ارائه خدمات اضطراری، سریع و بدون وقفه به‌منظور جلوگیری از گسترش دامنه تألمات و خسارات می‌باشد (اقداماتی همچون امداد و نجات، خدمات درمانی، مهار آتش، انتقال سریع مجروحان و...).

3-2) اقدامات بخش آمادگی و مقابله: ارائه پیش‌نویس لایحه قانون دائمی شدن سازمان مدیریت بحران کشور به دولت محترم و شرکت در جلسات متعدد و کمیسیون‌های دولت جهت تدوین نهایی و پیگیری جهت ارائه لایحه به مجلس شورای اسلامی و شرکت در کمیسیون‌های متعدد مجلس شورای اسلامی و مرکز پژوهش‌های مجلس باهدف توجیه و تبیین لایحه

تهیه برنامه ایجاد آمادگی در برابر حوادث در شهر تهران بااعتباری در حدود 1000 میلیارد ریال.

برقراری کشیک 24 ساعته حوادث در مرکز و استان‌ها.

تعیین وظایف استان‌های معین و تهیه دستورالعمل مربوطه.

برگزاری دو دوره آموزشی و تمرین ستادی با عنوان غدیر 1 و 2 برای کلیه مدیران شورای هماهنگی مدیریت بحران دستگاه‌های اجرایی سراسر کشور و همچنین آموزش کلیه فرمانداران کشور باهدف آمادگی برای پیشگیری و مقابله.

تقسیم کشور به 9 قطب امدادی جهت تمرکز تجهیزات و امکانات امداد و نجات و تجهیز این قطب‌ها.

انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با سایر دستگاه‌های داخلی به‌منظور تقسیم‌کار ملی و استفاده از خدمات متقابل ازجمله ستاد کل نیروهای مسلح ، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ، سازمان بسیج مستضعفین کشور، سازمان صداوسیما، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، سازمان جنگل‌ها و مراتع آبخیزداری کشور ، وزارت جهاد کشاورزی، کمیته امداد امام خمینی (ره)، پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشکده سوانح طبیعی، دانشگاه شریف، دانشگاه شهید بهشتی، سندیکای بیمه کشاورزان.

تهیه بانک اطلاعات رده‌های جانشینی مسئولین مدیریت بحران کشور.

تدوین برنامه آمادگی محلات در بحران.

تشکیل بانک اطلاعات تشکل‌های مردمی و غیردولتی.

تهیه دستورالعمل طرح جامع مدیریت پیشگیری و اطفاء حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور.

تهیه دستورالعمل تعیین مصادیق شهید و جانباز خدمتی در امور بحران و ارسال به دولت محترم.

تدوین آئین‌نامه صندوق بیمه حوادث شهرداری‌های کشور.

اجرای سالیانه برنامه‌های هفته ایمنی در برابر زلزله و بلایای طبیعی و مانور مدارس

برنامه‌ریزی جهت احداث 1000 سایت اسکان اضطراری در مناطق شهری در بازه زمانی 5 ساله با اولویت کلان‌شهرها و شهرهای بالای 50 هزار نفر با اجرای زیرساخت‌های لازم (تأمین برق، آب، سرویس‌های بهداشتی، منابع ذخیره سوخت و ...) که تاکنون 10 سایت به‌صورت پایلوت در تهران احداث‌شده است. در این رابطه الزامات مربوطه تهیه و تدوین گردیده و پیشنهاد اعتبارات موردنیاز در مرحله اول به سازمان برنامه‌وبودجه کشور ارائه گردیده است.

بخش بازسازی و بازتوانی اماکن و افراد آسیب‌دیده مرحله‌ای است که باهدف جبران خسارات ناشی از وقوع حوادث و بحران‌ها برای بازگرداندن وضعیت عادی به منطقه آسیب‌دیده و با در نظر گرفتن توسعه پایدار، ضوابط ایمنی، مشارکت‌های مردمی و مسائل فرهنگی- اجتماعی منطقه آسیب‌دیده صورت می‌گیرد و هدف از بازتوانی علاوه بر سروسامان دادن به وضعیت معیشتی و اقتصادی منطقه، شرایط جسمی، روحی و روانی افراد نیز می‌باشد.

1-3) اقدامات بخش بازسازی و بازتوانی: برنامه‌ریزی برای اجرای تعداد 1000 پایگاه چندمنظوره مدیریت بحران که تاکنون حدود 114 پایگاه احداث‌شده و به بهره‌برداری رسیده و 135 پایگاه در مراحل اجرایی می‌باشند.

سیاست‌گذاری جهت احداث 31 مرکز مدیریت و کنترل حوادث در مراکز استان‌های کشور به‌منظور تقویت زیرساخت مدیریت بحران در کشور و ایجاد مکانی جهت فرماندهی واحد در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه و انجام امورات مربوط به مراحل چهارگانه مدیریت بحران ، ( تاکنون 17 مرکز مدیریت و کنترل حوادث در کشور به بهره‌برداری رسیده و سایر پروژه‌ها در مراحل اجرای عملیات ساختمانی می‌باشند).

پیشنهاد تخصیص مبلغ 32807 میلیارد ریال در سال 94 و سال جاری جهت اقدامات پیشگیرانه و مقابله با پیامدهای خشک‌سالی در قالب برنامه‌های محیط‌زیست ، کنترل و مقابله با خشکیدگی جنگل‌ها ، شیوع امراض و آفات ناشی از خشک‌سالی ، اجرای پروژه‌های تأمین و انتقال و تأمین آب شرب.

به‌منظور جبران خسارات وارده ناشی از حوادث غیرمترقبه پس از ارزیابی‌های به‌عمل‌آمده توسط واحدهای استانی و ستادی در سال گذشته ( 1394 ) مبلغ 1477 میلیارد ریال تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت و مبلغ 3383 میلیارد ریال اعتبار بلاعوض جهت جبران خسارات وارده و بازسازی اماکن مسکونی شهری و روستایی آسیب‌دیده و 10201 میلیارد ریال اعتبار تملک دارائی‌های سرمایه‌ای و مبلغ 2485 میلیارد ریال اعتبار هزینه‌ای جهت بازسازی اماکن دولتی و عمومی و تأسیسات زیر بنائی از سوی سازمان مدیریت بحران کشور(وزارت کشور ) به هیئت محترم وزیران پیشنهاد اعتبار گردیده است . در سال 1394 از این پیشنهاد‌ها حدود 30 درصد مصوب و کمتر از 10 درصد تخصیص‌یافته است.

پیشنهاد اختصاص اعتبار به مبلغ 67393 میلیارد ریال از محل منابع سازمان به صندوق بیمه کشاورزی در جهت کمک به کشاورزان آسیب‌دیده از حوادث طبیعی که تاکنون تنها 23553 میلیارد ریال (35 %) تخصیص‌یافته و برنامه‌های سازمان در ارتباط با افزایش ضریب نفوذ بیمه و پرداخت خسارات کشاورزان آسیب‌دیده به علت عدم تخصیص کامل محقق نگردیده است.

در راستای افزایش ضریب نفوذ بیمه در کشور، تفاهم‌نامه مشترک با کمیته امداد امام خمینی (ره) منعقد و مقرر گردید تعداد 1850000 واحد مسکونی مدد جویان تحت پوشش این نهاد، از مزایای آن بهره‌مند شوند. برای این کار مبلغ شصت میلیارد ریال به کمیته امداد امام خمینی (ره) اختصاص یافت. با اقدامات انجام‌شده تاکنون ضریب نفوذ بیمه حوادث غیرمترقبه در کشور 100 درصد نسبت به سال قبل افزایش و از 10 درصد به 20 درصد افزایش یافت.

طبق قانون بودجه سال 1393 و1394 وام‌های کشاورزان آسیب‌دیده از حوادث طبیعی، به مدت 3 سال امهال و هزینه آن از محل اعتبارات سازمان مدیریت بحران کشور پرداخت می‌گردد. بر اساس آیین‌نامه مربوطه کمیته‌های استمهال در سراسر کشور توسط فرمانداری‌ها و با همکاری بانک‌های عامل و سازمان جهاد تشکیل و اعتبار موردنیاز جهت استمهال به مبلغ 60 هزار میلیارد ریال برآورد و توسط وزیر محترم کشور جهت تخصیص به سازمان برنامه‌وبودجه پیشنهاد گردید که علی‌رغم پیگیری‌های فراوان متأسفانه تاکنون اعتباری جهت این برنامه اختصاص نیافته است و کلیه اقدامات پیش‌بینی‌شده جهت کمک به کشاورزان آسیب‌دیده محقق نگردیده است.

طرح توانمندسازی هیئت‌های مذهبی در 6 استان کشور اجرا و بر اساس آن 240 هیئت مذهبی سازمان‌دهی و حدود 100 هزار نفر از اعضاء این هیئت‌ها تحت آموزش بازتوانی قرارگرفته که در حوادث رخ‌داده خدمات قابل قبولی به هم‌وطنان ارائه نمودند.

تبادل تفاهم‌نامه با سازمان ملی استاندارد ایران به‌منظور برنامه‌ریزی جهت تولید و استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد در پروژه‌های عمرانی کشور و انجام پیگیری‌های لازم به‌طوری‌که از مجموع واحدهای تولیدی شناسایی‌شده تحت پوشش مقررات استاندارد اجباری، 70 درصد دارای نشان استاندارد هستند.

برنامه‌ریزی لازم جهت مقاوم‌سازی زندان‌های فرسوده و نا مقاوم و اختصاص مبلغ 1500 میلیارد ریال جهت بازسازی، بهسازی و ایمن‌سازی هفت اردوگاه زندانیان از محل منابع ماده 10 قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت.

برنامه‌ریزی لازم جهت مقاوم‌سازی بیمارستان‌های فرسوده و نا مقاوم و اختصاص مبلغ 206 میلیارد ریال جهت بازسازی و نوسازی بیمارستان‌ها از محل منابع ماده 10 و 12 قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران.

تهیه و تدوین طرح جامع ملی بازتوانی کشور و ابلاغ آن به دستگاه‌های متولی امر بازتوانی.

بازسازی سالانه حدود 11 هزار واحد مسکونی خسارت‌دیده (شهری و روستایی) در کشور به‌طوری‌که تاکنون بیش از 66 هزار واحد مسکونی بازسازی گردیده است.

پیگیری اجرای طرح ویژه بهسازی مسکن روستایی با برنامه سالانه 200 هزار واحد مسکونی روستایی که اجرای این طرح تا سال 1393 حدود 000/600/1 واحد مسکونی در قالب طرح جامع و ویژه بهسازی مسکن روستایی مقاوم‌سازی شده‌اند.

توسعه زیرساخت‌های شبکه سازمان.

راه‌اندازی سامانه مدیریت اطلاعات حوادث و رخدادهای طبیعی کشور.

برگزاری نشست تخصصی از طریق صداوسیمای مرکز و استان‌ها.

ترجمه سند سندای و ارسال برای کلیه متصدیان مدیریت خطرپذیری کشور، تشکیل دبیرخانه مجمع ملی کاهش خطرپذیری بلایا برای پیاده‌سازی آن و تشکیل اولین جلسه دبیرخانه با حضور نمایندگان دستگاه‌های مرتبط، کارگروه‌های تخصصی سازمان و دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و پژوهشی.

ارسال نقطه نظرات کلان سازمان به‌منظور طرح در نشست سخنگوی محترم دولت به‌صورت هفتگی.

پوشش خبری و رسانه‌ای رخدادهای مرتبط با مأموریت‌های سازمان.

تهیه بانک دیجیتالی تصویری شامل فیلم و عکس از منابع موجود در آرشیو سازمان از ستاد حوادث غیرمترقبه تاکنون به میزان 2 ترا بایت.

امضای موافقت‌نامه همکاری هشدار در شرایط اضطرار و رفع پیامدهای آن در دریای خزر با مشارکت 5 کشور ساحلی و جمهوری آذربایجان، تهیه و ارسال پیش‌نویس 2 تفاهم‌نامه همکاری با کشورهای ، ارمنستان و ترکیه.

هدایت 5 پروژه تحقیقاتی با همکاری برنامه عمران ملل متحد و مشارکت 5 دستگاه داخلی جمعاً به مبلغ 1760000 هزار دلار.

فراهم کردن زمینه جهت بازدید نمایندگان مرتبط با مدیریت بحران سازمان ملل و سایر کشورها در جمهوری اسلامی ایران ازجمله معاون هماهنگی امور انسان دوستانه سازمان ملل(خانم والری آموس) و دستیار ویژه دبیر کل سازمان ملل در کاهش ریسک بلایا(خانم والستروم).

حضور نمایندگان سازمان در 20 نشست بین‌المللی و منطقه‌ای در سه سال گذشته.

ارسال پیام همدردی، اعلام آمادگی و ارسال کمک‌های انسان دوستانه به حادثه دیدگان سایر کشورها.

برگزاری 10 کارگاه آموزشی در دو سال گذشته با حضور مدرسان خارجی و با همکاری دستگاه‌های داخلی برای عوامل مؤثر در مدیریت بحران در سطوح ملی و استانی.

ارزیابی عملکرد واحدهای زیرمجموعه در راستای تحقق وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور محترم و مقام عالی وزارت کشور و درج در سایت و نام کاربری مربوطه.

تشکیل کارگروه کمیته پیشگیری و مقابله با آثار ریز گردها بر اساس بند 8 تصویب‌نامه هیئت محترم وزیران به شماره 149129/ت51563 ه مورخ 6/12/1393 و برگزاری جلسات کارشناسی متعدد با دستگاه‌های متولی و پیگیری اقدامات انجام‌شده.

ارزیابی وضع موجود پدیده گردوغبار توسط دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی و اولویت‌بندی اقدامات و تنظیم پیشنهاد‌ها اجرایی مؤثر برای طرح و تصویب در هیئت محترم وزیران با قید فوریت.

تهیه سند جامع مقابله با پدیده ریز گرد توسط دستگاه‌های ملی و استانی مرتبط به‌صورت بومی با تفکیک وظایف دستگاه‌های مربوطه به‌نحوی‌که نتایج آن در تدوین برنامه ششم توسعه کشور لحاظ گردد.

پیگیری آبگیری حوضچه‌های 1 و 2 هور العظیم که به‌صورت کامل انجام پذیرفته و آبگیری حوضچه شماره 3 در حال انجام می‌باشد.

پیگیری به‌منظور تثبیت شن‌های روان و بیابان‌زدایی در سال 94 در استان خوزستان در 2500 هکتار از اراضی اقدامات نگهداری پوشش گیاهی در 3000 هکتار نهال‌کاری و در 3600 هکتار مالچ پاشی انجام گردیده است.

همکاری با سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت امور خارجه جهت تصویب قطع‌نامه‌ای با موضوع گردوغبار توسط مجمع محیط‌زیست ملل متحد.

عدم تصویب قانون حوادث غیرمترقبه و عدم تمدید قانون فعلی و ضرورت ارتقاء جایگاه سازمان.

عدم اهتمام لازم اعضاء اصلی شورای عالی مدیریت بحران به تشکیل مستمر جلسات و اجرای مصوبات آن‌که می‌تواند از عدم باور به بحران باشد.

ضرورت اصلاح بند "ش "ماده 224 قانون برنامه پنجم در برنامه ششم توسعه و واگذاری اختیار هزینه مواد 10 قانون تنظیم و 12 قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور به وزارت کشور و تا زمان اصلاح بند فوق در خصوص تأمین تنخواه موردنیاز(موضوع ماده 29 آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور) اقدام عملیاتی انجام پذیرد و همچنین ضرورت تخصیص 100% اعتبارات مربوط به خسارات.

نیاز به همکاری سازمان برنامه‌وبودجه کشور در ارائه تضمین‌نامه به بانک مرکزی جهت ارائه تسهیلات به آسیب دیدگان.

نیاز به تأمین اعتبار لازم جهت تهیه تأمین تجهیزات موردنیاز دستگاه‌های ملی و استانی برای مقابله با بحران‌های طبیعی.

ضرورت اصلاح ساختار سازمانی و همچنین افزایش بودجه هزینه‌ای و تملک دارایی سازمان برای حصول به مأموریت‌های محوله و امکان تأمین مجوز به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص.

ضرورت تأمین اعتبارات لازم و تأمین تخصیص برای اهداف پیشگیرانه و تهیه طرح‌های جامع پیشگیری در جهت افزایش توانمندی و آمادگی دستگاه‌ها و آحاد مردم برای مقابله با بحران.

بین بخشی بودن موضوع و فعالیت‌های مرتبط با مدیریت بحران به‌گونه‌ای که در برخی موارد تداخل و موازی کاری با سایر دستگاه‌ها پدید می‌آید و تفکیک بین وظایف ذاتی دستگاه‌ها و سازمان مدیریت بحران دشوار به نظر می‌رسد.

کندی تغییر رویکرد از مقابله به پیشگیری در میان متصدیان حوادث.

اعطای اعتبار به دستگاه‌های مختلف بدون پیشنهاد وزارت کشور(سازمان مدیریت بحران کشور) به‌گونه‌ای که دستگاه‌های اجرایی خود را ملزم به تبعیت از سیاست‌ها و برنامه‌های سازمان نمی‌بینند.

عدم عضویت رئیس سازمان در شوراها و کمیته‌های مؤثر در پیشگیری و کاهش اثرات حوادث طبیعی مانند شورای معماری و شهرسازی، و...

فرایند طولانی جهت تأمین خسارات و هزینه‌های مربوط به‌گونه‌ای که در سال جاری به‌رغم پیشنهاد‌ها ارسالی تاکنون مصوبه‌ای واصل نشده است.

عدم همکاری منطقه‌ای در خصوص پدیده کنترل منشأهای ریز گردها.