کنکور یا امتحان نهایی؛ تقلب کجا آسان‌تر است؟
با افزایش تاثیر امتحانات نهایی دوره دوم متوسطه در رتبه کنکور، حساسیت این موضوع روز به روز بیشتر می‌شود. موضوعی که در همین ابتدای اجرا، کشمکش‌های متعددی را میان مخالفان و موافقان آن به دنبال داشته است.
نسیم‌آنلاین؛ محسن خسروی: ظهر 29 دیماه است. امروز صبح، اینترنت حوزه‌های برگزاری کنکور قطع بودند. برای جلوگیری از تقلب. همزمان اما خبرهایی از لو رفتن سوالات آزمون منتشر می‌شود. خبرها به همراه عکس‌های منتشر شده از دفترچه سوالات است. انگار قطعی اینترنت هم نتوانسته است مانع لو رفتن سوالات شود. این اتفاق دوره‌های قبلی کنکور هم سابقه داشته است. رئیس سازمان سنجش 12 تیرماه امسال، بعد انتشار اخبار لو رفتن سوالات کنکور در تلویزیون گفت: «انتظار بیرون آمدن عکس از جلسه را داشتیم. عکس‌های منتشره پس از جمع آوری پاسخنامه منتشر شد.» عبدالرسول پورعباس، رئیس سازمان سنجش نیز 11 تیرماه در برنامه صف اول تلویزیون گفت: «عوامل بیرونی این متقلبین ساعت ۹:۴۵ دقیقه می‌خواستند سیگنال پاسخ را به داوطلبان ارسال کنند، ولی از آن زمان هر تلاشی کردند تا پاسخ‌ها را ارسال کنند سیگنال‌یابی که ما استفاده کردیم توانست آنها را پیدا کند.»
باید در نظر داشت انتشار سوالات در فضای مجازی اگر پیش از شروع آزمون اتفاق بیفتد می‌تواند شائبه تقلب را تقویت کند. زیرا داوطلبان وارد حوزه‌های برگزاری آزمون نشده‌اند و فرصت کافی برای یافتن پاسخ سوالات را خوهند داشت. شواهدی نیز از این اتفاق در دوره‌های قبلی کنکور وجود دارد. «علی امرایی» عضو کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت در گفت‌وگو با خبرآنلاین گفته است: «امسال بسیاری مدعی شدند سوالات گروه تجربی در ساعات چهار الی پنج صبح لو رفته است. حتی معلمی ادعا کرد صبح آزمون دانش‌آموزان از او خواسته‌اند سوالات را حل کند. این معلم در فضای مجازی مدعی شد که به هیچ کدام از سوال‌ها پاسخ نداده و بعد از اینکه سوالات در کانال‌های مختلف منتشر شد، متوجه می‌شود همان سوال‌هایی است که صبح به او داده بودند.» اما این ادعاها در حد گمانه‌زنی بودند و اثبات نشدند.
اما اگر سوالات در حین برگزاری آزمون منتشر شوند تنها درصورتی بروز تقلب محرز می‌شود که پاسخ آن سوالات نیز توسط متقلبین دریافت شده باشد. سخنگوی وزارت علوم تیرماه امسال به خبرنگار فارس گفت: «می‌توانیم پاک بودن کنکور را ردیابی کنیم. ممکن است سوال بیرون بیاید اما داخل آمدن اثبات نشده و هیچ نشانه‌ای برای وارد شدن نبوده است. البته بعدها هم می توان ردیابی کرد که چند نفر دقیقا شبیه هم تست زده‌اند.» همزمان اخباری نیز از دستگیری متقلبان مخابره می‌شود. رئیس سازمان سنجش 29 دیماه خبر داد: «در روز گذشته توانستیم یک فرد حرفه‌ای را که اصطلاحاً "کلیدزن" است، شناسایی کنیم. وی تحت رصد قرار دارد و به طور قطع تا ظهر امروز بازداشت می‌شود.» اگرچه پورعباس ارسال هرگونه عکس را برخلاف اخبار منتشر شده امروز رد می‌کند. او می‌گوید: «تاکنون علیرغم تلاش زیادی که صورت گرفته، هیچ عکسی ارسال نشده است. وسایل عکاسی به اندازه یک دکمه پیراهن است. این دستگاه‌ها با دستگاه‌های ایکس‌ری هم قابل کشف شدن نیست.»
امتحانات نهایی و شائبه تقلب
با اینکه امروز اکثر رشته‌محل‌های دانشگاهی کشور تنها بر پایه سوابق تحصیلی دانشجویان را جذب می‌کنند اما در رشته‌محل‌های پرطرفدار همچنان رتبه کنکور حرف اول را می‌زند. وزیر علوم فروردین 1401 گفته است: «برای ۸۵ درصد رشته‌های دانشگاهی امکان حذف کنکور و یا پذیرش دانشجو با استفاده از سوابق تحصیلی وجود دارد. اکنون در برخی از رشته‌ها پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی صورت می‌گیرد اما با توجه به اینکه تقاضا برای رشته‌های خاص زیاد است، کنکور حذف شدنی نیست.» اما انگار قرار است وابستگی همین پانزده درصد رشته پرطرفدار هم به کنکور کمتر و کمتر شود.
اوایل سال 1400 بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن تاثیر قطعی امتحانات نهایی دوره دوم متوسطه در رتبه کنکور در سال اول 40 درصد است و تا سال 1405 به 60 درصد خواهد رسید. در عین حال تعداد بالای امتحانات نهایی و همچنین گستردگی و عدم تمرکز حوزه‌های برگزاری آن گمانه‌زنی‌هایی را مبنی بر دشواری کنترل و جلوگیری از تقلب در آن برانگیخته است.
«محمد سعید احدیان» دستیار سیاسی‌رسانه‌ای رئیس مجلس شورای اسلامی مهرماه امسال در یادداشتی نوشت: «تاکنون کشور سالی فقط یک کنکور برگزار کرده اما اکثرا با یک دنیا حاشیه همراه بوده است... حالا تصور کنید که قرار است شما سالی چندین امتحان نهایی، در پایه های مختلف تحصیلی برگزار کنید. آیا فکر می‌کنید کمترین اشکال در طراحی سوال، کمترین شبهه در لو رفتن سوالات، کمترین ابهام در نحوه برگزاری جلسه امتحان و کمترین نگرانی ها از چگونگی تصحیح آزمون، برای دانش‌آموزان حاشیه درست نمی کند؟» احمد توکلی نیز مرداد ۱۴۰۰ در واکنش به این مصوبه طی نامه‌ای نوشت: «درصورت اعمال تاثیر نمرات امتحانات نهایی به شکل قطعی، با سونامی تقلب در امتحانات نهایی رو به رو خواهیم شد.»
اتفاقاتی که در امتحانات نهایی امسال افتاد این اظهارنظرها را تا حدودی تایید می‌کند. 12 دیماه امسال خبرگزاری مهر نوشت: «با وجود تلاش وزارت آموزش‌وپرورش برای برگزاری امتحانات نهایی سالم و به دور از تقلب، گویا تقلب به شکل گسترده در این امتحانات همچنان در جریان است. در یکی از کانال‌های یکی از شبکه‌های اجتماعی که خبرنگار مهر هم یکی از سیصد‌وپنجاه هزار عضو آن است، امروز هم جواب سوالات درس جغرافیا را در حالی که هنوز داوطلبان در جلسه امتحان حضور داشتند منتشر و پس از تنها چند دقیقه جواب سوالات به تدریج منتشر شد.»
هامون سبطی، دبیر کمیسیون آموزش دیده‌بان شفافیت و عدالت در گفتگو با شرق می‌گوید: «در اولین آزمون دیماه امسال، پاسخی که حین جلسه در کانال‌های تلگرامی پخش شد، صددرصد درست بود! و خیلی‌ها ادعا کردند که موبایل به جلسه برده‌اند و گزارش‌هایی به ما رسیده که می‌تواند درست باشد... هم کسی که با خود موبایل برده و هم کسی که جاسوس‌افزار در گوشش گذاشته و هم کسی که احیانا با یکی از برگزارکنندگان امتحانات در حوزه‌ها آشنایی دارد، به راحتی در این دو ساعت به پاسخ‌ها دسترسی پیدا می‌کنند.» سبطی معتقد است در امتحانات نهایی نسبت به کنکور سراسری امکان بیشتری برای تقلب وجود دارد. او می‌گوید: «موضوع این است که چنین تقلب‌هایی، هم در کنکور رخ می‌دهد هم در امتحانات نهایی. اما از نظر امکان رخداد این دو قابل مقایسه با هم نیستند و در دو سر یک طیف قرار دارند. در کنکور امکان تقلب بسیار کمتر است و در امتحان نهایی بیشترین امکان برای رخ‌دادن این اتفاق وجود دارد.» سبطی تفاوت‌های این دو را چنین برمی‌شمارد:
- «در کنکور حدود چهار ساعت، هفت تا ده درس مطرح می‌شود و در امتحان نهایی که دو ساعت است فقط یک درس مطرح است. بنابراین اگر کسی قصد تقلب در امتحان نهایی را داشته باشد، کافی است فقط با یک نفر که بر آن درس مسلط است، در حوزه یا بیرون حوزه در ارتباط باشد. در حالی که اگر بخواهید در تقلب کنکور موفق شوید به چندین متخصص فرد متخصص متخلف نیاز دارید که همین کار در امتحان نهایی را راحت‌تر می‌کند.»
- «سؤال‌های امتحان نهایی، کاملا در چارچوب کتاب درسی و بعضا نخ‌نما و تکراری است. به همین خاطر در رسیدن به پاسخ درست همه کانال‌های تقلب بسیار سریع و موفق عمل می‌کنند... در حالی که سؤال‌های کنکور معمولا فرادانشی است. یعنی با دردست‌داشتن کتاب درسی نمی‌توان به سؤال‌ها پاسخ داد و تعداد پاسخ‌های غلط همین تقلب‌فروشان بسیار است.»
- «امتحانات نهایی حدود شصت روز از سال را به خود اختصاص می‌دهد. اما کنکور نهایتا در پنج روز از سال برگزار می‌شود. پس ما با یک نسبت پنج به شصت روبه‌رو هستیم و اگر تمام امکانات امنیتی سازمان سنجش در اختیار آموزش و پرورش باشد که نیست، باز هم احتمال تقلب در امتحانات نهایی بیش از ده برابر کنکور سراسری است.»
- در کنکور سراسری امکان قطع اینترنت وجود دارد اما نمی‌توان برای امتحان نهایی که شصت روز است این کار را در کشور یا حوزه‌ها انجام داد.
تاییدها و تکذیب‌ها
رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزش‌وپرورش، دیماه امسال در واکنش به موضوع تقلب، از شناسایی سریع حوزه‌های امتحانی که سؤالات از آنجا منتشر شده بود خبر داد. او همچنین اعلام کرد نمرات دانش‌آموزانی که با ابزار و وسایل تقلب به جلسه امتحان رفته بودند «صفر» منظور می‌شود و با آنها برخورد شده است. میزان فراگیری کانال‌های منتشرکننده سوالات و پاسخ‌های آزمون نهایی آنقدر زیاد شده که فقط در یک مورد، یکی از مدرسان دانشگاه به «ایسنا» گفته است: «در امتحان نهایی عربی ۲۸ هزار نفر در یک کانال تلگرامی، ده دقیقه بعد از آزمون به پاسخ‌ها دسترسی پیدا کرده‌اند.»
وزیر آموزش‌وپرورش اما تقلب در آزمون نهایی را تکذیب می‌کند. یوسف نوری در پاسخ به این سوالِ «خبرگزاری مهر» که آیا با تقلب‌های صورت گرفته در امتحانات نهایی نمرات امتحانات اخیر بلااثر می‌شود یا خیر گفت: «من چندان در مورد تقلب ها نمی دانم. اینکه گفته می‌شود در امتحانات نهایی تقلب شده است خیر این طور نیست. تقلبی صورت نگرفته است.» او در پاسخی مبهم به این سوال که بسیاری از کانال‌ها «سوالات و جواب» امتحانات نهایی را در حین آزمون منتشر کرده‌اند گفته است: «این کانال ها دست خودشان است.»
روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی اما تنها لو رفتن سوالات پیش از آزمون را «تقلب» می‌داند. این بخش از دبیرخانه طی بیانیه‌ای گفته‌است: «بازرسی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از شرایط برگزاری امتحانات نشان می‌دهد که امتحانات با کیفیت خوب و در سلامت کامل برگزار شده است. درواقع سوالات امتحانات نهایی با کد مخصوص در جلسه امتحان باز می‌شود و هیچ کس، مگر در جلسه امتحان، از سوالات اطلاعی نمی یابد.» حال آنکه لو رفتن سوالات در حین برگزاری امتحان درصورت انتشار پاسخ‌های آن، باتوجه به عدم قطعی اینترنت در حوزه‌های برگزاری می‌تواند فرضیه وقوع تقلب را تقویت کند.
با این تفاسیر انگار احتمال وقوع تقلب در امتحانات نهایی بیشتر است. باید در نظر داشت همه این‌ها درحالی است که ما در سال اول اعمال مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی هستیم. یعنی امسال فقط نمره نهایی آزمون پایه آخر متوسطه دوم در رتبه کنکور تاثیر دارد. با در نظر گرفتن اینکه قرار است در سال‌های بعد امتحانات پایه دوم و اول متوسطه هم به تدریج به‌صورت «نهایی» درآیند و در رتبه کنکور تاثر «قطعی» داشته باشند، تعداد امتحانات نهایی چند برابر خواهد شد و کنترل آن را به مراتب دشوارتر خواهد کرد. به این مورد برگزاری دو مرحله کنکور را هم اضافه کنید که قرار است در کنار این امتحانات در طول سال تحصیلی برگزار شود و در رتبه نهایی افراد تاثیر قطعی خواهد داشت. این یعنی همه این حواشی و گزارش‌های ضدونقیض چند بار در سال تکرار شود. به نظر می‌آید وزارت آموزش و پرورش در برگزاری امتحانات نهایی و کنترل حواشی آن با ماموریت دشواری مواجه خواهد بود.
