پرواز سیمرغ در اوج سیاست
جشنواره چهل‌ویکم فیلم فجر خصوصا بعد از ناامنی‌های اخیر کشور پستی و بلندی‌های خود را داشت. این فرازونشیب‌ها در مراسم اختتامیه به اوج خود رسید تا سیمرغ امسال در اوج حواشی به پرواز درآید.
شامگاه زمستانی شنبه 22 بهمن‌ماه است و سالن همایش‌های برج میلاد میزبان اختتامیه‌ی چهل‌ویکمین جشنواره‌ی فیلم فجر. قدم قدم به محل برگزاری اختتامیه نزدیک می‌شویم و کم‌کم تب‌وتاب شرکت‌گنندگان در اطراف کاخ جشنواره بیشتر می‌شود. صف حاضران طولانی است و پشت درهای سالن کشیده شده است. امسال بخش بین‌الملل نیز با بخش سودای سیمرغ ادغام شده و به همین دلیل چهره‌هایی از دیگر کشورها نیز در میان هنرمندان کشورمان دیده می‌شوند. بعد از نیم ساعتی تاخیر که رسم نانوشته این‌گونه مراسم‌هاست، درهای سالن باز و مراسم آغاز می‌شود تا سیمرغ چهل‌ویکم نیز بر دستان برندگانش بنشیند.
دبیر جشنواره‌ی فیلم فجر امسال از 17 فروردین مشخص شد: «مجتبی امینی». نامی که بیشتر با تهیه‌کنندگی سریال «گاندو» شناخته شده است. البته خودش در این مورد در نشست خبری این جشنواره گفت: «در رسانه‌ها "تهیه کننده گاندو" خیلی تکرار شده است و باید بگویم که ژانر پلیسی امنیتی در دنیا وجود دارد اما این مجموعه سروصدای بیشتری داشت درحالی که دیگر کارهای من و رزومه بنده در سینما فراموش شده است... هومن سیدی را من با فیلم "آفریقا" به سینما معرفی کردم. فیلمهای استراتژیک ساختم مثل "شکارچی شنبه".» باید درنظر داشت که امینی دبیری سه دوره جشنواره فیلم کوتاه سما و دو دوره جشنواره چهل‌چراغ را هم در کارنامه خود دارد.
ناآرامی‌هایی که از شهریور امسال در کشور آغاز شد طبیعتا جشنواره فجر را هم تحت تاثیر قرار داد. یکی از پیامدهای این اتفاق اعلام اسامی فیلمهای راه یافته به سودای سیمرغ با تاخیر چندین روزه بود و کمتر از یک هفته مانده به آغاز جشنواره اسامی فیلم‌ها اعلام شد. دبیر جشنواره فجر در این مورد گفت: « اگر به عقب برگردیم باز هم نام ۷۵ فیلم متقاضی و بعد ۲۴ فیلم را زود اعلام نمی‌کردیم چون می‌خواستیم در آرامش کار خود را پیش ببرند.» همچنین امینی درمورد هنرمندانی که تمایل به حضور در جشنواره ندارند اما فیلمشان در جشنواره نمایش داده می‌شود نیز گفت: «شاید مسائل اجتماعی دخیل باشد یا شخصی؛ ولی حاشیه‌ها تاثیری در بستر عدالت خواهی نمایش فیلم‌ها نخواهد داشت و ملاک ما نظر تهیه‌کننده است.» پیش از این اظهارنظر، بیانیه هفت بازیگر فیلم «چرا گریه نمی‌کنی؟» یعنی باران کوثری، مانی حقیقی، هانیه توسلی، علی مصفا، فرشته حسینی، نهال دشتی و امیرحسین فتحی در اعلام عدم حضور در جشنواره جنجالی شده بود. تهیه‌کننده این فیلم نیز در نشست خبری حاضر شد و ضمن انتقاد از این بازیگران خطاب به آنها گفت: «شما آبروی آزادی را بردید». این فیلم تقریبا پرستاره‌ترین فیلم جشنواره امسال بود و به همین دلیل، عدم حضور بازیگران در نشست خبری به چشم آمد.
البته عدم حضور تعداد زیادی از چهره‌های شناخته شده‌ی سینما توفیق اجباری ای بود که برای چهره‌های جدید فراهم شد. فرصتی که به نظر می‌آید باعث شد چهره‌های نام‌آشنا نیز در جشنواره امسال دیده شوند. اما در این میان باتجربه‌ترین بازیگر جشنواره یعنی استاد علی نصیریان نیز به عنوان بهترین بازیگر مرد برای بازی در فیلم «بهارنارنج»، برنده سیمرغ بلورین شد. نصیریان پیش از این به علت «مشکلات جسمی و عوارض روحی» از شرکت در جشنواره انصراف داده بود.
اختتامیه جشنواره امسال اما با ویژگی‌های خاص خودش همراه بود. برخی برگزیدگان این دوره در مورد اتفاقات اخیر کشور و حواشی جشنواره نظرات خود را بیان کردند. بعد از اینکه تعدادی از برگزیدگان، سیمرغ خود را به اشخاص دیگری تقدیم کردند، بابک خواجه پاشا که برای فیلم نامه "در آغوش درخت" سیمرغ گرفت، گفت: «من با افتخار این سیمرغ را در خانه نگه می دارم. سیمرغی که بیضایی، مجیدی، کیارستمی به خانه بردند و در این چهل سال سینمای ایران افتخار آفرید. سینمای ما بسیار ارزشمند است.»
مجید صالحی، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد جشنواره نیز بعد از دریافت تندیس سیمرغش گفت: «یکی از مدیران مومن و دوست‌داشتنی احساسی برخورد کرد و در ایام جشنواره گفت، کسانی که امسال به جشنواره نیامدند نه فیلم بسازند و نه فیلم بازی کنند اما اتفاقاً دبیر جشنواره با وجود نقدهایی که به او داشتم گفت، دموکراسی وجود دارد. یک نفر دوست دارد به جشنواره بیاید و یک نفر هم دوست ندارد. قرار نیست وقتی حالمان خوب نیست از ریشه همه چیز را بزنیم بلکه باید همدل باشیم و نگوییم هرکس از شرایط ناراضی است جمع کند و از مملکت برود.» محمدعلی باشه‌آهنگر نیز بعد از دریافت سیمرغ بهترین کارگردانی گفت: «بی‌توجهی در بزنگاه‌ها سبب شد بسیاری از جوانان ما و همین‌طور نیروهای امنیتی در کف خیابان دچار مساله بشوند. در حالی که با یک دلجویی و عذرخواهی می‌شد جلوی این اتفاقات را گرفت.»
اما پیش از اهدای جوایز، محمد خزاعی رئیس سازمان سینمایی سخنرانی کوتاهی داشت که به بغض و اشک او خاتمه یافت. خزاعی جمله مهمی در سخنرانی اشکبار و کوتاهش داشت: «امسال جشنواره به آغوش بچه‌های انقلاب برگشت.» این اظهارنظر با واکنش‌های متفاوتی همراه بود. عده‌ای به بیانات خزاعی انتقاد داشتند و این گفته‌ها را بیان شده «از روی غلبه احساسات» می‌دانستند. روزنامه فرهیختگان در این مورد نوشت: «محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی کشور در تریبون اختتامیه، سخنانی بر زبان راند که زحمت یک‌ماهه بسیاری از متولیان، فعالان و اهالی فرهنگ و هنر را بیهوده ساخت... متولی سینما که می‌بایست پاسخگوی کاستی‌ها و نحوه عملکرد حوزه تحت مدیریت خود در جشنواره فجر امسال باشد و تلاش کند بحران به‌وجود‌آمده را در سال‌های بعد به بهترین شکل حل کند، چگونه می‌تواند با فرار رو به جلو، اهالی سینما را به‌خودی و غیرخودی تقسیم کرده و با ایجاد حواشی اینچنینی از پاسخگویی در قبال عملکرد خود شانه خالی کند؟»
این سخنان خزاعی در حالی است که مجتبی امینی دبیر جشنواره فجر امسال در نشست خبری پیش از آغاز جشنواره گفته بود: «تمام دوستان اپوزوسیون ما که الان خارج از کشور هستند در دوره های مختلف جشنواره حضور داشتند و کسی نمی‌تواند بگوید که در هیچ کدام از این ۴۰ دوره در جشنواره نبوده است. آنهایی که الان هم در این ۲۴ فیلم هستند از بدنه سینمای ایران هستند و ما لفظی به نام خودی و غیرخودی نداریم. ما از کره دیگری هنرمند نیاورده‌ایم و همه هنرمندان اینجا هستند.» این ناهماهنگی در مواضع نشان می‌دهد وضعیت جشنواره فیلم فجر امسال بسیار متفاوت بوده و حواشی پیرامون آن بر این رویداد مهم فرهنگی تاثیر گذاشته است. اهمیت این امر وقتی مشخص می‌شود که بدانیم دبیر جشنواره منصوب رئیس سازمان سینمایی است.
باید درنظر داشت که متولی برگزاری جشنواره فیلم فجر «بنیاد سینمایی فارابی» است که اعضای هیئت امنای آن را وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب می‌کند. این بنیاد با ساخت 9 فیلم از 24 اثر پذیرفته شده در سودای سیمرغ، رکورددار فجر چهل‌ویکم است. مسعود میرکاظمی (معاون رییس جمهور و رییس سازمان برنامه و بودجه)، جواد اوجی (وزیر نفت)، سعید محمد (مشاور رییس جمهور در امور مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی و ویژه اقتصادی و دبیر شورای عالی مناطق آزاد)، علی عسگری (معاون ستاد اجرایی فرمان امام)، علیرضا مختارپور قهرودی (رئیس کتابخانه ملی)، میثم نیلی (مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی)، حسن خجسته (معاون پیشین صدا و سیما)، سیدمحسن مهاجرانی (معاون پیشین صدا و سیما و مشاور رئیس رسانه ملی) به همراه محمد خزاعی اعضای هیئت امنای این بنیاد اند. شاید حالا بهتر بتوان فهمید که چرا جشنواره فجر تا این حد با اتمسفر سیاسی حاکم بر کشور ارتباط تنگاتنگ دارد.
مجموعا جشنواره‌ی امسال تحت تاثیر فضای سیاسی دچار التهاباتی بود. باید در نظر داشت که عدم حضور برخی چهره‌های مشهور سینمایی در مراسم اختتامیه هرگز باعث تعطیلی این رویدا نخواهد شد. در عرصه سینمای کشور هنرمندان بسیاری فعالیت می‌کنند که آرزوی دیده شدن در رویدادهایی به بزرگی جشنواره فیلم فجر را دارند. به هر میزان نیز که تحریم اتفاق بیفتد باز هم هنرمندانی هستند که فرصت شرکت در جشنواره را از دست ندهند. اما از طرف دیگر غیاب پی‌درپی سینماگران مطرح سطح کیفی جشنواره را پایین خواهد آورد. این روند اگر در طولانی مدت و دوره‌های مختلف و متوالی اتفاق بیفتد جشنواره را عملا از اعتبار خواهد انداخت. به ویژه اینکه در غیاب هنرمندان شاخص، کیفیت آثار سینمایی پایین‌تر خواهد آمد. در نتیجه نبض سینمای کشور که در جشنواره فجر اندازه‌گیری می‌شود کندتر خواهد تپید.
در شرایط اینچنینی کاری از دست متولیان جشنواره ساخته نیست. زیرا این اتفاقات به‌خاطر شرایط کلی اجتماعی‌سیاسی حاکم بر کشور می‌افتد و متولیان جشنواره به تنهایی نمی‌توانند ماجرا را فیصله دهند. اگرچه نقش آنها در ایجاد آشتی هرچه بیشتر میان سینماگران و جشنواره مهم است و باید از اظهارنظرهای احساسی و غیرحسا‌ب‌شده از قبیل اظهارات رئیس سازمان سینمایی در مراسم اختتامیه که بیشتر به فضای دوقطبی دامن می‌زند پرهیز کنند. همچنین دور کردن هرچه بیشتر این رویداد مهم فرهنگی از فضای سیاسی اهمیت بالایی دارد. اگر فرهنگ تحریم‌پذیر نیست، حکومت‌پذیر هم نیست و آنچه مهم است این است که جشنواره فیلم فجر در یک فرایند حکمرانی درست قرار گیرد. فرایندی که آن را از محل نزاع‌های سیاسی به فضای همدلی و اتحاد تبدیل کند.
