سینمای سی‌میلیونی؛ چه شد که مخاطب سینما کم شد؟
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اخیرا از احتمال رسیدن میزان مخاطبان سینما به سی میلیون نفر خبر داد. گذشته از اینکه این آمار تعداد مخاطبان را نشان نمی‌دهد، میزان فروش بلیط سینما نیز هنوز تا رسیدن به دوران اوج خود فاصله بسیار دارد. اما چرا مخاطبان سینما کمتر شدند؟
نسیم‌آنلاین: چند روز پیش بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از «آشتی مردم با سینما» سخن گفت. محمدمهدی اسماعیلی در گفتگو با خبرگزاری دانشجو گفت «در بهترین سال‌ها عدد مخاطبان سینما 26-27 میلیون نفر بوده است» و پیش‌بینی کرد تا پایان امسال تعداد مخاطبان سینما به «بالای سی میلیون نفر» برسد.
اما باید در نظر داشت که این عدد نشان‌دهنده تعداد «مخاطبان» سینما نیست. به این دلیل که تعداد زیادی از مخاطبان بیش از یک فیلم را در سینما مشاهده می‌کنند. بنابراین این آمار تنها تعداد بلیط‌های به فروش رفته‌ی سینما را نشان می‌دهد و هرگز به معنای این نیست که سی میلیون نفر از جمعیت کشور به سینما رفته‌اند یا خواهند رفت. این اظهارنظرها درحالی است که نزدیک به شصت درصد فروش بلیط سینما در سال جاری مربوط به فروش دو فیلم کمدی «فسیل» و «هتل» بوده است.
علاوه بر این، میزان فروش بلیط سینمای ایران در دهه‌های ابتدایی انقلاب بیشتر بود. در سال 64 سینمای ایران شاهد فروش 77 میلیون بلیط بود. این تعداد طی پنج سال یعنی تا سال 69 به «هشتاد و یک میلیون» بلیط رسید تا رکورد فروش سینمای ایران شکسته شود. این درحالی است که جمعیت کل کشور در این سال 55 میلیون نفر بوده است.
این افزایش چشمگیر فروش بلیط در حالی است که پس از سقوط رژیم شاه تعداد سالن‌های سینما از ۴۳۹ سالن در سال ۵۶ به ۲۶۴ سالن در سال 13۶۶ کاهش یافته بود.
در دهه هفتاد اما نزول تعداد مخاطبان آغاز شد و این روند کاهشی تا ابتدای دهه نود ادامه داشت. سال 1392 میزان فروش بلیط سینما در ایران به 9 میلیون نفر رسید و از این سال تا امروز بجز دوره‌ی شیوع کرونا سینما روند صعودی را پیش گرفته است. اما نه به اندازه دهه شصت. از ابتدای امسال تا کنون حدود 26 میلیون بلیط سینما به فروش رسیده و بر اساس اظهارات وزیر فرهنگ قرار است تا پایان سال به 30 و یا حتی 33 میلیون نفر برسد. یعنی دستیابی به آمار سال 1379.
اگرچه در سال‌های اخیر تعداد سالن‌های سینما نسبت به دهه شصت افزایش داشته است اما در «تعداد صندلی‌ها»ی سینما شاهد کاهش بوده‌ایم. بر اساس گزارش روزنامه فرهیختگان تعداد صندلی‌های سینما از 147 هزار و 103 در سال 64 به 101 هزار و 653 صندلی در سال 99 کاهش یافته است. در حالی که جمعیت کشور حدود سی میلیون نفر افزایش یافته است.
البته این آمار در سال 1401 به 160 هزار صندلی رسیده است اما این افزایش نیزمتناسب با رشد جمعیت کشور صورت نگرفته است و همچنان فاصله بسیاری تا نقطه مطلوب دارد.
شاید این موضوع را به رشد رسانه‌های جدید از جمله شبکه نمایش خانگی و اینترنت ارتباط دهید اما تجربه کشورهای دیگر در این زمینه نشان می‌دهد این عامل نمی‌تواند توجیه‌کننده‌ی کاهش فروش بلیط سینما در ایران باشد. به گزارش روزنامه فرهیختگان، در کشور ترکیه که تقریبا جمعیتی به اندازه جمعیت کشور ما دارد سالانه نزدیک به ۷۶ میلیون بلیط سینما فروخته می‌شود که این آمار، سه برابر فروش بلیط در کشور ماست. بنابراین اگر کاهش فروش بلیط سینما تنها به گسترش استفاده از رسانه‌های جدید ارتباط داشت باید این کاهش را در کشورهای دیگر نیز شاهد می‌بودیم.
همچنین نزول میزان فروش بلیط سینما در ایران از ابتدای دهه هفتاد آغاز شد. یعنی زمانی که در کشور خبری از فضای مجازی و یا فعالیت شبکه نمایش خانگی نبود.
علت چیست؟
برای بررسی علت این کاهش مخاطب در چند دهه اخیر به سراغ «سجاد نوروزی» مدیر «پردیس سینمایی آزادی» رفتیم. نوروزی می‌گوید در این مورد تک‌بعدی به مسئله نگاه نمی‌کند. او می‌گوید این ریزش مخاطب در تمام دنیا وجود دارد اما در کشور ما شدت بیشتری داشته است و این موضوع متاثر از عوامل متعددی است.
مدیر پردیس سینمایی آزادی می‌گوید: «اولین دلیلش این است که در دهه شصت و هفتاد، از لحاظ سبک زندگی سبد اوقات فراغت مردم یک سبد بسیار محدود بود و مهمتر از همه در شرایط جنگ قرار داشتیم. عامل جنگ خود محدودکننده‌ی تفریحات دیگر بود. وسایل ارتباط جمعی نیز به توسعه‌یافتگی امروز نبودند. شبکه نمایش خانگی و ماهواره هم نداشتیم. تلویزیون دو کانال بیشتر نداشت که آنها هم از پنج بعد از ظهر تا یازده شب برنامه داشتند. بنابراین انسان ایرانی دهه شصت و هفتاد برای اوقات فراغت نهایتا دو سه گزینه داشته که اولین آن سینما بوده است.»
نوروزی دلیل دوم را مربوط به محتوای آثار سینمایی دهه شصت می‌داند. او تجلی «سینمای ملی» را در آثار این دوره یادآور می‌شود و ادامه می‌دهد: «ایرانی بودن و مسلمان بودن در بخشی از تولیدات آن دوران متجلی بود. مهمتر اینکه این سینما در برخی تولیداتش یک سینمای قصه‌گوی قهرمان‌محور بود. هرچه جلوتر آمدیم غلبه‌ی سیاست‌های مهمل رسمی در خصوص سینمای معناگرا به محصولات جشنواره‌ای منجر شد و سینما به سمت حذف سینمای قصه‌گو رفت.»
او سومین علت را مربوط به تعداد سالن‌های سینما می‌داند. نوروزی می‌گوید در دهه شصت، 600 سالن فعال سینما برای جمعیت سی‌میلیونی داشتیم اما الان برای جمعیت هشتاد میلیونی 570 سالن فعال داریم. این در حالی است که کشور ترکیه که جمعیتی به اندازه‌ی جمعیت کشور ما دارد بیش از چهارهزار سالن سینما دارد. یعنی در سالن‌های فعال سینما نسبت به قبل از انقلاب نزول داشته‌ایم.
او موضوع «تبلیغات» را نیز به عوامل کاهش مخاطب سینما اضافه می‌کند و ادامه می‌دهد: «پلتفرمی برای تبلیغات سینما وجود ندارد. تلویزیون که موضعش در برابر سینما مشخص است و فضای مجازی هم فیلتر است.» نوروزی البته با این گزاره که فیلترینگ در تعداد مخاطبان فضای مجازی بی‌اثر بوده مخالف است و اعتقاد دارد فیلتر کردن شبکه‌های مجازی، مخاطب آنها را کاهش داده است.
وی در مورد اینکه فیلم‌های کمدی مثل «هتل» و «فسیل» مخاطب بیشتری از آثار «قهرمان‌محور» دارند توضیح می‌دهد که پیش از شیوع کرونا، 9 فیلم به فروش بالای ده میلیارد دست پیدا کردند که شش‌تای آنها غیرکمدی بودند. اما امسال آثار غیرکمدی به کیفیت مثلا «متری شش‌ونیم» نداریم و همین باعث شده است که مخاطبان فیلم‌های کمدی بیشتر شود. این آثار کمدی هم به هر حال آثار خوش‌ساختی هستند اما رقیب غیرکمدی ندارند.
نوروزی، فاصله‌ی زیاد تعداد مخاطبان سینما در کشورهای همسایه را حاصل «تنوع ژانر» آثار سینمایی در این کشورها می‌داند. او همچنین مشکلات توزیع و اکران را عامل مهمی در کاهش مخاطبان می‌داند و می‌گوید: «وضعیت توزیع و اکران در هیچ‌جای دنیا مشابه کشور ما نیست. در کشورهای دیگر قیمت بلیط بر اساس هفته‌ی اکران تعیین می‌شود، انواع آپشن‌ها برای اقشار مختلف اجتماعی وجود دارد. مثلا در همین ترکیه یک روز در هفته سینماها رایگان است. همچنین قیمت فیلم‌ها بر اساس مدت زمان آنها متغیر است.»
او همچنین می‌گوید سینما در کشورهایی مثل ترکیه یک «مجموعه» است. یعنی در محیط آن کتابخانه، محل بازی کودکان، کافه و... وجود دارد و آن مجموعه در روزهایی که بلیط سینما رایگان است جریان اقتصادی را حفظ می‌کند. یعنی رایگان بودن فیلم ابزاری برای پررونق‌تر شدن آن مجموعه نیز است.
در مجموع به نظر می‌آید که کاهش مخاطب سینما موضوعی است که دامنگیر همه‌ی کشورها شده است اما این امر در کشور ما به علل مختلف شدت بیشتری دارد. این علت‌ها مجموعه‌ای از عوامل مربوط به گسترش سرگرمی‌های رسانه‌ای، محتوای آثار، تعداد سالن‌های فعال سینما و شکل اکران و توزیع را در بر می‌گیرد.
از میان این عوامل تنها موضوع گسترش سرگرمی‌های رسانه‌ای که رقیب سینما هستند موضوعی است که ناگزیر از آن هستیم اما عوامل دیگر به اراده‌ی بازیگران این حوزه بستگی دارد. در صورتی که فیلم‌سازان محتوای بهتری ارائه دهند، دولت همت بیشتری برای گسترش سالن‌های سینما و افزایش واقعی تعداد صندلی‌های سینما به خرج دهد و سیاستگذاران درمورد شکل اکران تصمیمات مناسب‌تری(مثل افزایش روزهای نیم‌بها یا رایگان بودن بلیط سینما) بگیرند شاید بتوان به بهبود اوضاع مخاطب سینما امیدوار بود که البته هرکدام از این موارد پیچیدگی‌ها و موانع خاص خود را دارد که باید در طول زمان برطرف شوند.
جداول آماری: تابناک
