تناقض بزرگ در مدیریت تهران؛ توقف توسعه یا بلندمرتبهسازی؟
همزمان با هشدارهای رسمی درباره ناترازی آب، آلودگی هوا و فقدان ظرفیت زیستی تهران، سندی در شورای عالی شهرسازی در حال بررسی است که راه را برای گسترش بلندمرتبهسازی هموار میکند. جابری مقدم، کارشناس حوزه شهرسازی، در این مصاحبه نسبت به پیامدهای اجتماعی، محیطزیستی و اقتصادی این تصمیم هشدار میدهد.
نسیمآنلاین: در حالی که ناترازی آب و انرژی در تهران به مرز هشدار رسیده و رئیسجمهور صراحتاً از عدم امکان بارگذاری جدید در پایتخت سخن میگوید، زمزمههای تصویب عجولانهی «سند بلندمرتبهسازی تهران» در شورای عالی شهرسازی، نگرانیهای جدی ایجاد کرده است. دکتر جابری مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و متخصص حوزه شهرسازی، در این گفتگو هشدار میدهد که این سند نه تنها حلال مشکلات نیست، بلکه تیر خلاصی بر زیستپذیری تهران خواهد بود.
نسیم آنلاین: جناب دکتر، بحث را از فضای این روزهای مدیریت شهری و سندی که بهصورت غیررسمی در محافل تخصصی دستبهدست میشود آغاز کنیم. ماجرا چیست؟
دکتر جابری مقدم: بگذارید با یک مثال سینمایی شروع کنم. سالها پیش فیلمی ایتالیایی به نام «دستها روی شهر» ساخته شد که به فساد در ساختوسازهای بلندمرتبه و از بین رفتن هویت یک شهر میپرداخت. آن زمان فکر نمیکردیم روزی با نسخهای بهمراتب فاجعهآمیزتر در تهران مواجه شویم.
اخیراً سندی تحت عنوان «سند بلندمرتبهسازی شهر تهران» در کمیسیون ماده ۵ تأیید شده و با یک تعجیل عجیب به شورای عالی شهرسازی و معماری رفته است. این سند از نظر اهمیت، شاید پس از تبصره «ب» ماده ۵۰ قانون برنامه هفتم (افزایش محدودههای شهری)، مهمترین اتفاق در نظام برنامهریزی کشور باشد که سکوت جامعه تخصصی و رسانهای در قبال آن نگرانکننده است.
نسیم آنلاین: شما به تعارض میان صحبتهای عالیترین مقام اجرایی کشور و این سند اشاره کردید. این تناقض را چگونه تحلیل میکنید؟
دکتر جابری مقدم: دقیقاً نکته همینجاست. رئیسجمهور هنگام تقدیم لایحه بودجه صراحتاً فرمودند که تهران و کرج به دلیل ناترازی آب، به هیچ وجه امکان بارگذاری بیش از این را ندارند. این یک موضع کارشناسی و قاطع است. حالا سوال اینجاست: چطور همزمان با این نگاه حاکمیتی، سندی در زیرمجموعه همان دولت (وزارت راه و شهرسازی) در حال بررسی است که میخواهد هزاران هکتار از اراضی تهران را زیر بار بلندمرتبهسازی ببرد؟
اگر بلندمرتبهسازی بارگذاری (جمعیتی و کالبدی) محسوب نمیشود، که یک بحث است؛ اما از نظر تخصصی، این مصداق بارز بارگذاری سنگین است. این دوگانگی یعنی یا حرف رئیسجمهور سلیقهای است، یا فرایندی که در دبیرخانه شورای عالی طی میشود غیرکارشناسی است.
نسیم آنلاین: برخی معتقدند بلندمرتبهسازی یک ضرورت مدرن است. نگاه تخصصی و تجربیات جهانی در این باره چه میگوید؟
دکتر جابری مقدم: در ادبیات جهانی، بلندمرتبهسازی یک «استثنا» است، نه یک «رویه». یعنی در نقاط خاص با مطالعات دقیق انجام میشود. اما در سندی که شهرداری ارائه داده، این منطق برعکس شده است؛ یعنی هر جا که بتوان، میسازیم مگر اینکه خلافش ثابت شود!
ما هنوز به سوالات بنیادی پاسخ ندادهایم:
-
تأثیر بر جریان باد: در دههی ۹۰ هم این بحث مطرح شد اما نه شهرداری و نه مشاور، پاسخی برای تأثیر برجها بر حبس آلودگی هوا نداشتند.
-
ایمنی و بحران: فاجعه پلاسکو نشان داد تجهیزات ما حتی برای اطفای حریق یک ساختمان میانمرتبه هم کافی نیست. حالا چطور میخواهیم برای هزاران هکتار بلندمرتبهسازی جدید، امنیت جانی شهروندان را در برابر زلزله و آتشسوزی تضمین کنیم؟
نسیم آنلاین: پیامد اقتصادی این تصمیم برای شهروند عادی تهرانی چیست؟ آیا به ارزان شدن مسکن کمک میکند؟
دکتر جابری مقدم: به هیچ وجه! ادعای ساخت مسکن استطاعتپذیر در برجها یک دروغ محض است. هزینهی ساخت بلندمرتبه به دلیل مباحث فنی بسیار بالاست. تجربه نشان داده بلندمرتبههای تهران (عمدتاً از خط همت به بالا) پاتوق سرمایههای خوابیده، خانههای خالی لوکس و بعضاً پولشویی است. این کار نه تنها مسکن را ارزان نمیکند، بلکه با ایجاد رانت و تغییر مقیاس قیمتها، زندگی در تهران را گرانتر و سختتر خواهد کرد. شهرداری صرفاً به دنبال درآمد «نوکدماغی» است تا خرج پروژههای غیرکارشناسی خود کند، اما به چه قیمتی؟ به قیمت فروختن آینده و سلامت شهر.
نسیم آنلاین: نگاهی به جزئیات سند بیندازیم. فرمودید این سند نسخه بازنویسی شدهی طرحهای شکستخورده قبلی است؟
دکتر جابری مقدم: بله، این گزارش تقریباً همان گزارش دههی ۹۰ است که همان مشاور تهیه کرده بود و آن زمان رد شد. حالا با کمی تغییر نام و کاور جدید برگشته است. عجیبتر اینکه میخواهند کفِ تعریف بلندمرتبهسازی را از ۱۲ طبقه به ۱۸ طبقه ببرند تا بسیاری از تخلفات و بارگذاریها اصلاً در آمار ساختمانهای بلندمرتبه نیاید!
در این سند ادعا شده که باغات و اراضی نظامی حذف شدهاند، اما کیست که نداند بسیاری از باغات تهران اصلاً در سامانهها ثبت نشدهاند؟ کیست که نداند اراضی بزرگمقیاس نظامی لذیذترین طعمه برای این نوع بارگذاریها هستند؟
نسیم آنلاین: در نهایت، نهادهای نظارتی و شخص رئیسجمهور چه اقدامی باید انجام بدهند
دکتر جابری مقدم: حاکمیت باید تکلیف این دوگانگی را روشن کند. اگر تهران کشش ندارد، کمیسیون ماده ۵ باید مهار شود. شورای عالی شهرسازی نباید زیر بار تصویب سندی برود که پیوستهای دقیق اجتماعی، روانی و محیطزیستی ندارد. تصویب این سند در این دوره، یک لکه ننگ تاریخی در کارنامه مدیران فعلی خواهد بود.
جامعه دانشگاهی و رسانهها نباید سکوت کنند. ما حق نداریم شهر را به منطق «چپاول» واگذار کنیم.
ما امروز باید داد بزنیم. چند سال دیگر که تهران کاملاً غیرقابل سکونت شد، نشستن و افسوس خوردن دردی را دوا نمیکند. رئیسجمهور باید شخصاً ورود کرده و دستور تثبیت وضع موجود را صادر کند.
