بالا و پایین طرح شفافیت آرا

نسیم‌آنلاین؛ محمد حیدررضایی: «نمی‌توان جلسات رأی اعتماد در مجلس شورای اسلامی را به صورت غیرعلنی برگزار کرد و مذاکرات به صورت زنده از رسانه ملی پخش می‌شود. بر اساس آیین نامه داخلی رای گیری در روز رای گیری هم کاملاً به صورت محرمانه انجام می‌شود.»

این جمله ای بود که قالیباف در جواب به درخواست عزت الله اکبری تالارپشتی، نماینده‌ی تهران، درخصوص برگزاری غیرعلنی جلسه رای اعتماد به وزرا بر زبان آورد. پس از رای گیری، تعدادی از نمایندگان نظیر روح الله نجابت، احمد امیرآبادی فراهانی، جواد کریمی قدوسی، روح الله ایزدخواه، ابراهیم رضایی.... آرای خود به وزرا را در فضای مجازی به نمایش گذاشتند.

طبق آیین نامه‌ی داخلی مجلس شورای اسلامی و موادی نظیر ماده‌ی ۱۲۲، الزام رای مخفی تنها منحصر به رای اعتماد و عدم اعتماد به وزیران، اعتبارنامه‌ی نمایندگان، هیئت رئیسه مجلس و رای عدم کفایت رئیس جمهور می‌باشد و در سایر موارد این الزام وجود ندارد اما تاکیدی هم بر شفافیت وجود ندارد. نکته‌ی قابل توجه آن است که در ادوار اولیه ی مجلس شورای اسلامی، رای گیری به صورت قیام و قعود و همراه با پخش زنده برگزار می‌شده است و جز در موارد ذکر شده در بالا، آرای نمایندگان برای مردم به صورت شفاف مشخص می‌شده است، اما با الکترونیکی شدن رای گیری، این شفافیت ازبین رفت و آیین نامه هم تا امروز اصلاح نشده است.

شفافیت داوطلبانه‌ی نمایندگان در فضای مجازی و صفحه‌ی شخصی خود، باعث شد بار دیگر طرح  شفافیت آرای نمایندگان بر سر زبان‌ها بیفتد. طرحی که شعار اصلی نمایندگان مجلس فعلی در زمان انتخابات مجلس بود. نزدیک ۹۰ نفر از نمایندگان فعلی، پیش از برگزاری انتخابات مجلس تعهدنامه‌ای را با این متن امضا کرده بودند:" در اولین فرصت ممکن، طرح شفافیت آرای نمایندگان و پخش زنده کمیسیونهای مجلس را ارائه کنم و اگر تصویب نشدند، آرای خود را داوطلبانه اعلام و حتی المقدور ریز مذاکرات و مصوبات غیر محرمانه کمیسیون های مجلس را منتشر کنم."

اما نمایندگان مجلس پس از مستقر شدن در ساختمان بهارستان، از تصویب طرح شفافیت و اصلاح آیین نامه سر باز زدند و این طرح نتوانست آرای لازم برای تصویب را اخذ کند.  البته اولین بار این طرح در مجلس دهم به رای گذاشته شد و با مخالفت قاطبه‌ی نمایندگان مواجه شد. طرحی که مخالفان آن تبعاتش را بسیار مهم می‌پندارند ولی موافقان آن معتقدند فوایدش  بسیار فراگیر تر از ضررهای احتمالی آن است.

مخالفیم، چون آسیب پذیریم

یکی از مهم ترین دلایل مخالفان طرح شفافیت آرا، تاثیر پذیری نماینده می‌باشد. اصل هشتادوششم قانون اساسی می‌گوید: نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رأی خود کاملا آزاد هستند و نمی‌توان آنها را به‌سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند، تعقیب یا توقیف کرد. این درحالی‌است که نمایندگان معتقدند این اصل ضمانت اجرایی ندارد و کارآمد نیست.

تعدادی از نمایندگان مجلس دهم معتقد بودند که شفافیت آرا در موضوعاتی خاص، باعث می‌شود که نهادهای نظارتی با آن‌ها برخورد یا آن ها را رد صلاحیت کنند. علی مطهری در زمانی که نائب رئیس مجلس دهم بود اظهار داشت: من با شفافیت حضور و غیاب‌ها و سفرهای نمایندگان و مانند اینها موافقم اما با شفافیت آراء آنها موافق نیستم زیرا جامعه امروز ما هنوز رشد لازم را در این زمینه پیدا نکرده است. اگر آراء نمایندگان به طرح‌ها و لوایح اعلام عمومی شود، نماینده در حوزه انتخابیه خود مورد آزار و اذیت گروه‌های فشار قرار می‌گیرد یا به موجب نظارت استصوابی حق او در انتخابات بعدی ضایع می‌شود. به همین جهت ممکن است در محذور واقع شود و رای واقعی خود را اعمال نکند

همچنین وی پس از رد طرح شفافیت در مجلس یازدهم نیز از این تصمیم نمایندگان دفاع کرد.

در مجلس یازدهم نیز که قاطبه‌ی آن را طیف اصولگرا تشکیل می‌دهد، طرح شفافیت آرا با مخالفت های جدی روبه رو شد. مخافلان معتقدند نه تنها نماینده، که مردم حوزه‌ی انتخابیه نیز دچار مشکل می شوند و امکانات و بودجه‌ی آنان تحت تاثیر رای نماینده قرار می‌گیرد. الیاس نادران، نماینده‌ی مردم تهران، ری و شمیرانات در مجلس دهم با وجود تلاش هایی برای شفافیت در دستگاه‌های حاکمیتی مختلف، معتقد است شفافیت آرای نمایندگان ملاحظاتی دارد که در صورت عدم توجه به آن‌ها، کشور دچار آسیب‌های جدی می شود. وی  در مخالفت با این طرح عنوان می‌کند: برای استیضاح یک وزیر، از وزیر گرفته تا استاندار و فرماندار نماینده را تحت فشار می‌گذارند و ممکن است مردم آن منطقه از توجه وزیر خارج شوند.  افشا شدن رای برای مردم هزینه دارد چراکه آن‌ها تحت حمایت دربرابر دستگاه اجرایی نیستند. پس مردم مجبور می‌شوند به کسی رای دهند که با دولت و دستگاه ها همراهی داشته باشد. لذا نمی‌توان از او انتظار داشته باشیم رأی خود را شفاف بگوید.

برخی موافقان نیز معتقدند گرفتن تصمیمات پشت درب های بسته و دور از دید مردم، نه تنها رابطه‌ی مردم با حاکمیت را کمرنگ می‌کند که باعث می‌شود اعتماد آنان نیز ازبین برود. حدادی سخنگوی کمیسیون شوراهای مجلس در این باره می‌گوید: شفافیت آراء در مجلس می‌تواند به روشن شدن امور در سطح جامعه کمک کند و اثرات خوبی دارد ضمن اینکه مردم وقتی رأی و رفتار نماینده را در اتاق شیشه‌ای ببینند، اعتماد به مجلس افزایش پیدا می‌کند. وقتی اعتماد مردم به مجلس و قوا با شفافیت حداکثری بازگردد منجر به بهبود سرمایه اجتماعی کشور شده و ابهامات از بین می‌رود. ضمن اینکه باید بدانیم که اعتماد مردم به مسؤولین با اقدام و عمل باز می‌گردد نه با شعار و حرف.

 عباس گودرزی نماینده مجلس نیز در این باره گفت: شفافیت آرا بهترین عامل برای ارزیابی عملکرد نمایندگان توسط مردم است و مردم می‌توانند از این طریق بر نمایندگان خود نظارت داشته باشند. مردم برای رأی دادن باید کارنامه نمایندگان را مورد بررسی قرار دهند و همین شفافیت آرا مهمترین شاخص برای این موضوع است. 

توسعه‌ی شفافیت در سایر ارگان ها نیز یکی دیگر از محورهای موافقان طرح شفافیت آرای مجلس است و معتقدند در این صورت حرکت به سمت اهداف انقلاب سریعتر است. روح الله نجابت مدعی است: اگر شفافیت را در قالب شفافیت آرا دنبال کنیم اگر تصویب شود خودش چنگک ما می شود برای به دست آوردن بقیه ابعاد شفافیت، چون بقیه ابعاد شفافیت که الان قانون نیست باید به رای گذاشته شود و اگر رای آنها شفاف نباشد احتمال اینکه رای بیاورند ضعیف است ولی اگر شفافیت آرا تصویب شود احتمال تصویب بالاست.

فهم مردم یا نماینده، کدام یک بالاتر است؟

آنچه که محل نزاع و تقابل مستقیم موافقان و مخالفان طرح شفافیت آراست، تاثیر فضای حاکم بر جامعه بر نظرات نمایندگان است. مخالفان معتقدند ممکن است نظرات مردم در تضاد با نظریه های کارشناسی باشد و در صورت شفافیت، نماینده تحت فشار قرار می‌گیرد تا نظرش را تغییر دهد و این به منافع ملی آسیب می‌زند.

مهدی زینالو مدیر گروه پارلمان اندیشکده حکمرانی شریف می‌گوید: منفعت عمومی برخی طرح‌ها هم با حس منفعت عمومی تضاد دارد به طور مثال اگر امروز صندوق‌های بازنشستگی با بحران وحشتناک روبه‌رو هستند و حتی قاطبه اقتصاددانان می‌گویند که یکی از راه‌های بهتر کردن وضعیت این صندوق‌های بازنشستگی و و رفع بحران موجود در آنها، آن است که سن بازنشستگی را از ۶۰ سال به ۶۵ سال و سابقه کار لازم برای بازنشستگی از 30 سال به 35 سال افزایش یابد که اگر نماینده این موضوع را بگوید احتمال مردم علیه او شده و به او انتقاد می‌کنند که «چرا اینگونه رفتار می‌کنی؟ و ما در ۶۰ سال عمرمان سختی‌های زیادی کشیدیم و 30 سال کار و تلاش و فعالیت داشتیم و با این طرح منافع کارمند از بین می‌رود.

ممکن است نماینده‌ای بر اساس رضایت خدا و کار کارشناسی حرفی بزند ولی می‌داند که اگر این حرف را بیان کند بایستی تا ماه‌های متمادی با رسانه‌های مختلف درگیری بی نتیجه و بی ثمری داشته باشد.

این مطلب درحالی عنوان می‌شود نمایندگان باید بتوانند منطق خود را برای مردم  توضیح دهند و آن‌ها را قانع کنند وگرنه امکان اجرای آن وجود ندارد و با بن بست مواجه می‌شود. مردم با مسائل با همان منطقی برخورد می‌کنند که به همان نماینده رای داده‌اند. روح الله ایزدخواه در این باره می‌گوید: اخیراً فیلمی از بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) پخش شده است که فرمودند اگر مردم چیزی بخواهند ولی ما می‌دانیم که خیر آنها در این نیست اما آنها این را می‌خواهند باید به آنها بدهیم.

اگر می‌خواهیم لابی‌گری نباشد و عقلانیت باشد شفافیت لازمه این کار است؛ کسی که متخصص است و برای رای منطق دارد کار خود را انجام می‌دهد باید راهی که پشت آن منطق وجود دارد توصیه شود و اگر منطقی برای راهی وجود دارد مردم هم باید آن را بدانند و در صورت توجیه است که منطق را می‌پذیرند.

وی ادامه داد: چرا باید فکر کنیم که ما همواره از مردم بهتر فکر می‌کنیم؟ و مسئولین خیر آنها را می‌خواهند و مردم این موضوع را درک نمی‌کنند؟ در حالی که این رویه ضد مردم‌سالاری بوده و پذیرفتنی نیست. اگر رای نماینده پرهزینه شود دیگر هر کسی نماینده نخواهد شد؛‌ باید کار را به سمتی سوق دهیم که صندلی نمایندگی مجلس داغ باشد و اعلام کنیم که هر کسی توان حضور در مجلس را ندارد و کار تخصصی و شفاف است.

مصالحه بر شفافیت؟

بعد از رد کلیات طرح با ۳ رای کمتر، با پیگیری نمایندگان این طرح دوباره در صحن مطرح و برای بررسی بیشتر به کمیسیون ارجاع شد. حالا باید دید در طرح جدیدی که در هفته‌های آینده به صحن ارائه می‌شود تا چه میزان طرح نسبت به نسخه‌ی قبلی آن ارتقا پیدا کرده و آیا موافقان و مخالفان بر سر نسخه‌ی جدید طرح اجماع خواهند کرد.