شیوه‌های انتخاب نماینده

نسیم‌آنلاین: در دنیا نظام‌های متفاوتی برای انتخاب نمایندگان مجلس وجود دارد و کشورهای مختلف از یک یا ترکیبی از آن‌ها برای تعیین افراد استفاده می‌کنند. در این مطلب با دو مورد از پراستفاده‌ترین نظام‌های انتخاباتی به طور خلاصه آشنا می‌شویم.

۱) نظام اکثریتی

بیشتر کشورها از نظام اکثریتی برای انتخابات خود استفاده می‌کنند. در این شیوه صرفاً تعداد بیشتر آرا داوطلبان نمایندگی، ملاک راهیابی به مجلس است. تک‌مرحله‌ای یا دومرحله‌ای بودن، تعداد کرسی‌های حوزه‌های انتخابیه، حد نصاب پیروزی، ساختار برگه رأی و ... از جمله موارد تعیین‌کننده در این نظام هستند. ویژگی این مدل، ساده بودن آن است.

۲) نظام تناسبی

بعد از نظام اکثریتی بیشترین کاربرد را نظام تناسبی دارد. در این شیوه میزان سهم آرا فهرست‌ها و احزاب از کل آرا، تعداد کرسی‌های متعلق به هر فهرست و حزب را مشخص می‌کند. برای مثال چنانچه یک فهرست ۳۰ درصد آرا را کسب کند، ۳۰ درصد صندلی‌های مجلس را به خود اختصاص خواهد داد.

در نظام تناسبی فرمول تبدیل رای به کرسی، وسعت حوزه انتخابیه،‌ حد نصاب لازم برای ورود به مرحله تقسیم کرسی‌ها،‌ فهرست باز یا بسته، ساختار برگه رأی و ... از جمله موارد مؤثر در نتیجه این نوع از نظام انتخابات هستند.

هر یک از این نظام‌های انتخاباتی دارای جزئیاتی هستند و تفاوت در این جزئیات نظام‌های اکثریتی و تناسبی متنوعی را ایجاد می‌کند. از سوی دیگر هر یک از این نظام‌ها ‌دارای مزایا و معایبی هستند و نمی‌توان یک مدل یکسان را برای همه کشورها تجویز کرد؛ بلکه کشورها با توجه به اقتضائات و شرایط خود نظام انتخاباتی را طراحی می‌کنند. برای همین اطلاع از مزایا و معایب این دو نظام انتخاباتی، در شناخت بهتر وضعیت فعلی و مطلوب انتخابات در ایران کمک‌کننده است.

مزایا و معایب نظام اکثریتی

از مزایای نظام اکثریتی می‌توان به «فهم ساده»،«تشدید رقابت و مشارکت در انتخابات»،«انتخاب بی‌درد سر برای مردم»،«تقویت ارتباط مردم و نماینده» و«افزایش پشتوانه رای نماینده» اشاره کرد.

همچنین از معایب این شیوه می‌توان«ایجاد آرای هدر رفته»،«شانس کمتر احزاب اقلیت» و«هزینه‌بر بودن انتخابات به خاطر دو مرحله‌ای بودن» را در نظر داشت.

مزایا و معایب نظام تناسبی

از مزایای نظام تناسبی می‌توان«آرای هدر رفته اندک»،«افزایش شانس گروه‌های اقلیت»،«افزایش احتمال مشارکت در انتخابات» و«عدم نیاز به برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای» را نام برد.

همچنین از معایب این نظام می‌توان به«کاهش احتمال پاسخگویی افراد»،«قدرت دادن بسیار به احزاب سیاسی»،«تضعیف نمایندگی» و«افزایش احتمال ناتوانی در تصمیم‌گیری منسجم» اشاره کرد.

انتخابات مجلس در کشور ما به شیوه اکثریتیِ دو مرحله‌ای برگزار می‌شود. متأسفانه به دلیل وجود حوزه‌های انتخابیه با تعداد کرسی بالا و پایین آوردن حدنصاب پیروزی در مرحله اول به ۲۰ درصد کل آرا، معایب نظام اکثریتی را به شکل پررنگ و مزایای آن را به صورت کمرنگ شاهد هستیم.

اگر چه مجلس در روز ۷ خرداد تصویب کرد که انتخابات در «ابرحوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس» به صورت تناسبی باشد ولی به نظر می‌رسد به با ایراد و ابهام‌های متعددی از سمت شورای نگهبان و هیئت عالی نظارت بر سیاست‌های کلی به دلیل مغایرت با «سیاست‌های کلی انتخابات» مواجه شود.