تصویری از وضعیت احزاب در ایران

نسیم آنلاین: پیش از این در گفت‌وگو با فعالین حزبی در کشور به مسائل و مشکلات کار حزبی و نسبت آن با انتخابات در صحنۀ سیاسی ایران پرداختیم. آنچه در ادامه می‌خوانید خلاصه‌ای از ماحصل این گفت‌وگوها دربارۀ فضای حزبی کشور است. مشروح این گفت‌وگوها را می‌توانید در پرونده‌ی احزاب در ایران (اینجا) بخوانید.

محمدرضا باهنر؛ دبیرکل جامعۀ اسلامی مهندسین

محمدرضا باهنر دبیرکل جامعۀ اسلامی مهندسین است. این حزب که شاخۀ تخصصی مهندسی حزب جمهوری اسلامی بود، پس از انحلال حزب جمهوری اسلامی به صورت مستقل به فعالیت خود ادامه داده است. در انتخابات‌ نیز با ائتلاف با جبهۀ پیروان خط امام و رهبری به فعالیت انتخاباتی پرداخته است.

باهنر معتقد است که برای ادامۀ مردم سالاری دینی نیازمند سه الی پنج حزب قدرتمند، پاسخ‌گو و فراگیر هستیم و در خلأ این احزاب آیندۀ مردم‌سالاری دینی به خطر خواهد افتاد. از نظر او لازمۀ حکومت مردم و منسجم شدن رأی مردم حزب است. حزب ابزار بسیار قدرتمندی است که می‌تواند آرای مردم را تجمیع و هدایت بکند و حکومت‌ها را متعادل کند.

از نظر باهنر نظام حزبی فعلی ما متشکل از 200 حزب کوچک و محدود است که به صورت جزیره‌ای و چراغ خاموش فعالیت می‌کنند و صرفاً موقع انتخابات فعال می‌شوند و با همدیگر ائتلافی را تشکیل می‌دهند و پس از انتخابات حضور جدی در عرصۀ سیاسی ندارند.

باهنر معتقد است که کادر سیاسی باید در احزاب تربیت ‌شود و نه در دانشگاه‌‌ها. نبود حزب باعث شده نیروهای سیاسی هنگام فعالیت خود دچار مشکل شوند. به عنوان مثال نمایندگان مجلس چون بدون فعالیت حزبی وارد مجلس می‌شوند تا بتوانند با ساختار مجلس آشنا شوند، تا اتمام دورۀ نمایندگی نمی‌توانند در مجلس کاری را پیش ببرند.

از نظر باهنر مهم‌ترین مشکل فضای حزبی کشور این است که در قانون اساسی ضوابط و الزامات حزبی نیامده است. یعنی خود حزب به رسمیت شناخته شده است؛ ولی ضوابط و الزامات آن نه. از منظر باهنر برای اصلاح این وضعیت نظام انتخاباتی در قانون اساسی باید حزبی بشود. یعنی افراد به صورت حزبی در انتخابات شرکت بکنند و نسبت به تصمیمات حزب خود پایبند باشند و در موقع مسئولیت، حزب، پاسخگوی عملکرد فرد باشد.

مصطفی کواکبیان؛ دبیر‌کل حزب مردم سالاری

مصطفی کواکبیان دبیرکل حزب مردم سالاری است. حزب مردم سالاری از احزاب اصلاح طلب است که پس از دوم خرداد سال 76 تأسیس شده است. این حزب در انتخابات با حضور در ائتلاف احزاب جبهۀ اصلاحات به فعالیت سیاسی می‌پردازد. روزنامۀ مردم سالاری ارگان مطبوعاتی این حزب محسوب می‌شود.

مصطفی کواکبیان فقدان نظام انتخاباتی حزبی را مشکل اصلی فضای حزبی کشور می‌داند. او معتقد است در صورتی که در نظام انتخاباتی اصلاحات جدی صورت بگیرد و سیستم انتخابات حزبی جایگزین سیستم فعلی انتخابات بشود می‌توان امیدوار بود که احزاب نقشی در فرایند انتخابات ایفا بکنند.

کواکبیان معتقد است احزاب فعلی فقط 20 درصد جامعه را نمایندگی می‌کنند و 80 درصد مردم درگیر فضای حزبی کشور نیستند. یکی از ضعف‌های جدی فضای حزبی کشور را تعدد و تکثر احزاب می‌داند. برای برون‌رفت از این وضعیت علاوه بر اصلاح ساختار انتخابات، او پیشنهاد می‌کند که 80 حزب موجود باید در یک مرحله به 8 حزب تقلیل پیدا کنند و در مرحله بعد به 2 الی 3 حزب قدرتمند در ساختار سیاسی کشور تبدیل شوند.

سید احمد نبوی؛ دبیرکل حزب همت

سید احمد نبوی دبیرکل حزب همدلی مردم تحول‌خواه (همت) است. این حزب به لحاظ سیاسی خود را وابسته به جناح اصولگرا یا اصلاح طلب نمی‌داند. این حزب در سال 98 تأسیس شده است و در 24 استان و 120 شهر مشغول به فعالیت است.

سید احمد نبوی فضای سیاسی را به دو حوزه تقسیم می‌کند. یک حوزه را حوزۀ قدرت می‌داند و حوزۀ دیگر را مردم. از نظر او برای فعالیت سیاسی دست کسانی که در قدرت حضور دارند باز است و توانایی فعالیت حزبی دارند ولی مردم عادی توانایی فعالیت حزبی ندارند. حتی اگر کسی از مردم عادی بخواهد فعالیت حزبی کند در فرایندهایی شبیه به استخدام در فضای اداری و فعالیت‌هایی ازاین‌قبیل به مشکل برمی‌خورد. همین مسئله باعث می‌شود که مردم عادی نتوانند به فضای حزبی ورود کنند و فضای حزبی محدود به حوزۀ قدرت شود.

نبوی تعدد حزبی و حضور احزاب ضعیف و ازکارافتاده را مشکل فضای حزبی کشور می‌داند. برای برون‌رفت از این وضعیت پیشنهاد می‌کند که وزارت کشور باید اقدام به رتبه‌بندی احزاب بکند؛ یعنی احزاب بر اساس کارت حمایت مردمی و میزان فعالیت رتبه‌بندی شوند؛ احزابی که از حمایت مردمی و کادر سیاسی فعال برخوردار هستند را احزاب درجه یک بنامند و باقی احزاب که جلسۀ شورای عمومی را تشکیل نمی‌دهند یا در طول سال هیچ‌گونه فعالیت حزبی ندارند در درجه‌های بعدی جای دهد. با این کار از تعدد حزبی و فضای گیج‌کننده‌ای که در فضای حزبی کشور وجود دارد جلوگیری می‌شود و زمینۀ فعالیت احزاب واقعی در حوزۀ سیاسی فراهم می‌گردد. 

حسین کنعانی مقدم؛ دبیرکل حزب سبز

حسین کنعانی مقدم دبیرکل حزب سبز است. این حزب از جمله احزاب اصولگراست که در سال 1378 تأسیس شده است. این حزب در انتخابات با جبهۀ ایستادگی ایران اسلامی ائتلاف می‌کند. حسین کنعانی مقدم این حزب را یک حزب میانه‌گرا بین اصولگریان و اصلاح طلبان توصیف می‌کند.

کنعانی مقدم سه مشکل اساسی را برای فعالیت سیاسی در کشور بر می‌شمارد. اولین مشکل نقص قانون در رابطه با جایگاه احزاب است. از نظر او جایگاه احزاب در قانون اساسی به خوبی تعریف نشده است و اینکه احزاب چه مأموریت و قدرتی دارند و چه کاری می‌توانند انجام دهند، مشخص نیست.

مشکل دوم پر هزینه‌شدن کار سیاسی از لحاظ قانونی است. از نظر او سه قانون در این زمینه وجود دارد. قانون احزاب، قانون انتخابات و قانون جرم سیاسی که این سه قانون در تزاحم یا تضاد با یکدیگر هستند. به عنوان مثال در قانون انتخابات به احزاب هیچ وظیفه‌ای داده نشده است، در حالی که قانون احزاب بر نقش احزاب تأکید می‌کند. از نظر او این سه قانون باید اصلاح شوند و در یک راستا قرار بگیرند.

مشکل سوم را حزب‌زدایی در روابط حاکمیت می‌داند. از نظر او نمونۀ این حزب‌زدایی این است که موقع استخدام و گزینش اگر فردی فعالیت حزبی داشته باشد او را کنار می‌گذارند. همین مسئله باعث می‌شود کسی کار سیاسی را از مجرای حزبی پیگیری نکند و به طور مستقل به این کار بپردازد. از نظر او این فضا باعث شکل‌گیری گروه‌های زیرزمینی و گروه‌های فشار می‌شود.

افشین فرهانچی؛ قائم مقام حزب حاما

افشین فرهانچی قائم مقام حزب اراده ملت ایران (حاما) است. حزب اراده ملت ایران در سال 1369 تشکیل شد و در سال 1379 مجوز فعالیت خود را از وزارت کشور دریافت کرد. دبیرکل فعلی این حزب احمد حکیمی‌پور است. حزب حاما به لحاظ گرایش سیاسی اصلاح طلب محسوب می‌شود؛ ولی در سال 1399 با تصمیم شورای مرکزی، از شورای هماهنگی جبهۀ اصلاحات منشعب شدند.

افشین فرهانچی معتقد است در حال حاضر حاکمیت خالی از احزاب است و چون احزاب نقشی در قدرت ندارند نمی‌توانند وظایف و مأموریت‌های معمول خود را به عنوان یک حزب ایفا بکنند. از نظر او اگر احزاب در قدرت حضور داشتند و سیستم اجازۀ فعالیت به آن‌ها می‌داد، می‌توانستند به‌واسطۀ چانه‌زنی با حاکمیت و برای بدنۀ مردمی خود ایفای نقش بکنند.

فرهانچی مشکل بعدی فضای حزبی کشور را عدم تعهد حزبی می‌داند. از نظر او افراد با حمایت یک حزب وارد قدرت می‌شوند و پس از به دست‌گرفتن قدرت از فضای حزبی خود فاصله می‌گیرند. یعنی حتی در صورت اینکه احزاب بتوانند قدرت را کسب کنند پس از کسب قدرت نمی‌توانند بدنۀ مردمی حزب خود را نمایندگی کنند.

ابوالقاسم رئوفیان؛ دبیرکل حزب اسلامی ایران زمین

ابوالقاسم رئوفیان دبیرکل حزب اسلامی ایران زمین است. این حزب از جمله تشکل‌های اصولگراست که به جبهۀ پیشرفت، رفاه و عدالت پیوسته است.

رئوفیان نادیده گرفتن احزاب در تراز قانون اساسی از سوی حاکمیت را مشکل اساسی احزاب در سپهر سیاسی کشور می‌داند. از نظر او حاکمیت نقش جدی برای احزاب در فضای سیاسی کشور قائل نیست. از طرف دیگر خود احزاب نیز با فاصله گرفتن از شاخص‌ها و وظایف یک حزب سیاسی از ایفای نقش جدی در فضای سیاسی کشور عقب مانده‌اند.

مهدی عرب صادق؛ معاون سیاسی حزب مؤتلفه

مهدی عرب صادق معاون سیاسی حزب مؤتلفه است. این حزب از قدیمی‌ترین احزاب ایران محسوب می‌شود و به جناح راست سنتی و اصولگرایان تمایل دارد. در حال حاضر دبیرکل این حزب اسدالله بادامچیان است. همچنین حزب مؤتلفه با جبهۀ پیروان خط امام و رهبری ائتلاف کرده است.

مهدی عرب صادق معتقد است که احزاب فعلی چون در نسبت با انتخابات و دولت‌های مختلف شکل گرفته‌اند نتوانسته‌اند قابلیت‌ها و پتانسیل‌هایی که داشته‌اند را بالفعل بکنند. به همین خاطر ما باید به سمتی برویم که احزاب از پایین به بالا شکل بگیرند و نه از بالا به پایین.

عرب صادق همچنین معتقد است که احزاب یکی از کارویژه‌هایی که دارند این است که در فرایند تعیین صلاحیت‌ها به کمک شورای نگهبان بپردازند. از طرف دیگر احزاب می‌توانند برای آموزش افراد برای آمادگی برای حضور در سمت‌های سیاسی ایفای نقش کنند.