رونق گیشه سینما در گرو قیمت بلیت

نسیم آنلاین؛ مجتبی هاشمی: روزهای پایانی سال بهانه‌ای برای اظهارنظر درباره هزینه‌ها و درآمدها است. اهالی سینما و ارائه‌دهندگان خدمات سینمایی همچون سایرین از وضع اقتصادی و معیشتی خود می‌گویند. آن‌ها شرایط خود را با دیگر اصناف و اقشار مقایسه کرده و معتقدند بایستی در نگرش اقتصادی مدیران و سیاست‌گذاران حوزه سینما بازنگری شود. یکی از موضوعات داغ و چالشی که بر سر زبان‌ها آمده است، قیمت بلیت سینما است. اوایل اسفندماه یکی از سینماداران در گفت‌وگوی خود با رسانه‌ها از لزوم تغییر قیمت بلیت سینما در سال 1402 و چالش‌های اساسی قیمت فعلی در سربه‌سر کردن هزینه‌ها صحبت کرد. برخی از کارشناسان نیز نسبت به این موضوع همراهی کرده و با مقایسه وضعیت قیمت بلیت در کشورهای همسایه همچون امارات، نامتوازن بودن قیمت بلیت و خدمات ارائه شده را هدف گرفتند. در ادامه این بحث حتی مسئولین مرتبط نیز درباره قیمت بلیت‌ها مصاحبه و موضع سازمان را اعلام کردند. به نظر می‌رسد به خوبی درباره رسالت سینما نسبت به مردم و ماهیت اجتماعی و امیدبخش آن، صحنه واقعی مصرف فرهنگی خانوارها و وضعیت فروش مخاطبین سالن‌های سینما دقت نشده و تغییر قیمت بلیت سینما، بهانه‌ای برای پرداختن به موضوع مذکور است.

ماهیت اجتماعی سینما و رسالت آن در پرداختن به مضامین اخلاقی و امیدآفرین

سینما درکنار خصلت صنعتی و هنری خود، رسالتی جدی در ارائه مضمون‌های اخلاقی و اجتماعی دارد. این رسالت موجب می‌شود که سینما خود را ابزاری برای اثرگذاری بر جامعه بداند و در طرح حقایق و حل مسائل هر اجتماعی نقش محوری ایفا کند. سینما روش ادراک ما از جهان و تاحدودی چگونگی نقش ما در آن را تغییر می‌دهد. زبان رسانه‌ای چون سینما بسیار روشن‌تر از زبان نوشتاری و یا حتی زبان نقاشی است و ابهام کمتری دارد و می‌تواند موثرتر از سایر قالب‌‌ها قصه خود را ارائه کند. به همین خاطر به نحو بهتری می‌تواند مضمون و نگرشی را به مخاطب خود منتقل کند. برهه‌هایی در زندگی اجتماعی و فردی وجود دارد که اشخاص از مسائل و مشکلات اقتصادی فردی یا عمومی رنج می‌برند. دیگر نگرش خوش‌بینانه درباره روند وقایع یا باور به اینکه اوضاع زندگی فردی یا اجتماعی رو به بهبود است، وجود ندارد. در این برهه، رسالت سینما تزریق امید و خوش‌بینی واقع‌بینانه و فعالانه به مخاطبان خود است و هنر هفتم وارد عمل می‌شود.

روایت امید و تزریق آرامش؛ رسالت سینمای ایران

مرکز افکارسنجی ایسپا در سال 1400 نظرسنجی با موضوع امید به آینده کشور طراحی و اجرا کرد. طبق نتایج به دست آمده حدود 59 درصد از شهروندان امید به بهتر شدن وضعیت کشور نداشتند. با درنظر گرفتن این جنس نظرسنجی ها و تجربه مردم درباره معضلات معیشتی و همچنین فشارهای هزینه بر بخش‌های مختلف سبد مصرفی خانوار ایرانی، ضرورت تولید محتوایی امیدبخش و آرامش‌دهنده بیش از پیش جدی‌تر شده است. سینما به عنوان ابزاری برای تولید محصولات هنری و به واسطه ویژگی‌های متمایزکننده خود با سایرین، فرصتی ارزشمند برای کمک به افزایش امید و باورمندی به آن، آرامش خاطر و عبور از وضع موجود است. به همین خاطر نوع نگرش به جایگاه و موقعیت سینما در زمانه فعلی بایستی از جنس امیدافزایی و خوش‌بینی واقع‌بینانه باشد. عینک حمایت از مصرف فرهنگی مردم در راستای تاب‌آوری و عبور از وضع موجود، رویکردی است که امتحان خود را پس داده است. به همین خاطر کفه هزینه ناشی افزایش قیمت بلیت سینما در شرایط فعلی و با توجه به وضع موجود سهم محصولات فرهنگی از سبد مصرفی ایرانیان از منفعت آن سنگین‌تر است. در شرایط اقتصادی فعلی و کاهش باورمندی به امید، سینما به عنوان رسانه و ابزاری امیدبخش و موثر بر ضمیر مخاطب می‌تواند مردم به ویژه افراد کم‌بضاعت را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین رسالت و جایگاه خطیر سینمای ایران در زمینه مهم‌تر از پیش شده و نقش‌آفرینی ویژه‌تری دارد اما همانطور که بیان شد این مهم از متغیرهای مختلفی اثر می‌گیرد. یکی از متغیرها و زمینه‌ها وضعیت اقتصاد سینما و فروش، مصرف فرهنگی مردم و سازوکار قیمت بلیت در سینما است. زمانی این رسالت به سرانجام می‌رسد که مخاطبان در سالن‌ها حضور پیدا کرده و از محتوا بهره ببرند.

شمای کلی وضعیت مصرف فرهنگی خانوارهای ایرانی

مرکز آمار سالیانه گزارشی از وضعیت هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی تهیه و منتشر می‌کند. این گزارش سنجه‌ای مناسب برای فهم منابع مصرفی و ارتزاق ایرانیان است. مطابق تصویر ذیل سبد مصرفی و هزینه‌ای خانوارهای ایرانی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده و حضور در سالن‌های سینمایی (یا؛ تهیه بلیت سینما) را ذیل بخش تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی قرار گرفته است. مشاهده ترکیب انواع هزینه‌های سالانه یک خانوار ایرانی (خواه شهری خواه روستایی) در سه سال اخیر بیانگر سهم 1 یا 2 درصدی تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی از کل سبد مصرفی و هزینه‌ای خانوار است.  اگر هزینه‌ها را به دو نوع خوراکی و غیر خوراکی تقسیم کنیم و مجددا نسبت تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی به کل هزینه‌های غیرخوراکی محاسبه شود؛ آنگاه 2.7 درصد از کل هزینه‌های غیرخوراکی را در برمی‌گیرد. اساسا خدمات فرهنگی و تفریح – به ویژه سهم و اندازه مصرف سینمایی- در سبد هزینه‌ای خانوارها اندازه ویژه‌ای ندارند و به دلیل فشار بالای هزینه بخش‌هایی نظیر مسکن، سوخت و روشنایی (36درصد از کل هزینه‌ها) و بهداشت، درمان و حمل و نقل (20 درصد از کل هزینه‌ها)، امکان کاهش یا ادغام هزینه تفریح در موارد دیگر وجود دارد و توجیه‌پذیر است. ناظر به گزارش مرکز آمار می‌توان نتیجه گرفت اندازه مصرف فرهنگی خانوارها با تاکید بر مصرف سینمایی ایشان کوچک و برای مخاطب عمومی سینما قابل چشم‌پوشی است.

یک حساب سرانگشتی از حضور خانواده در سالن سینما

فارغ از گزارش مرکز آمار، در حداقلی‌ترین نگاه به حضور خانواده‌ها در سالن‌های سینمایی، پارامترهایی نظیر حمل‌ونقل و تهیه تنقلات و خوردنی‌ها پای ثابت هزینه تماشای فیلم دانسته می‌شود. جدول ذیل محاسبه سرانگشتی هزینه بلیت سینما و مشتقات آن برای خانواده 3نفره با متوسط هزینه ماهیانه 11.5 میلیون تومانی در سال 1401 در شرایط کاملا اقتصادی و حداقلی است. فرض محاسبه بر تغییر نکردن قیمت بلیت، استفاده خانواده از وسیله حمل و نقل عمومی و تهیه تنقلات ساده‌ای نظیر چیپس و آب‌میوه از بقالی است. میانگین رفت و برگشت با حمل و نقل عمومی 5000تومان و تهیه تنقلات مذکور 25000 تومان درنظر گرفته شده است. اگر خانواده تنها یک بار در ماه به سینما مراجعه کند؛ مطابق موارد درنظر گرفته شده هزینه حضور خانواده در سالن سینما تقریبا 2 درصد از هزینه 11.5 میلیون تومانی است. به نظر می‌رسد با چشم‌پوشی از طرف عرضه‎کننده خدمات حوزه سینما نظیر سینماداران، متقاضیان مصرف محصولات سینمایی نیز انگیزه و مبنای اقتصادی جدی در حضور چشم‌گیر و همیشگی خود در سالن‌های سینما نمی‌بینند. به همین خاطر نمی‌توان برای تعیین قیمت بلیت یک طرفه به قاضی رفت.

وضعیت فروش و مخاطبین سینما در سه سال اخیر

لازمه ورود به بحث بسته پیشنهادی پیرامون قیمت بلیت سینما، ارائه تصویری دقیق‌ از وضعیت فروش و حضور بیننده‌ها در سالن‌های سینما است. بدون آگاهی از وضعیت پارامترهای بیان شده نمی‌توان به نحو مناسب پیرامون سازوکار قیمت بلیت سینما صحبت کرد. سال 1399 به واسطه شیوع کرونا و تعطیلی گسترده، سینما وضعیت فروش و حضور مخاطبین جالبی نداشت. مطابق گزارش طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار، حدود 13 درصد از افراد ۱۵ساله و بیشتر اظهار کرده‌اند در یک سال منتهی به زمان آمارگیری به سینما رفته‌اند و ۸۶درصد از افراد ۱۵ساله و بیشتر به سینما نرفته‌اند. اطلاعات ثبت شده سامانه مدیریت فروش و اکران سینما نیز وضعیت بد حضور مخاطب و فروش را تایید می‌کند. اگرچه فروش کل در سال 1401 نسبت به 1400 تقریبا 2.6 برابر شده است؛ اما کارشناسان حوزه سینما معقتدند علت اصلی فروش 2.6برابری، رشد 50 درصدی قیمت، افزایش فیلم‌های درحال اکران، تعداد مراجعات در روزهای نیم‌بها و افزایش سانس‌‌ها در سال 1401 است. آن‌ها علت رشد حضور مخاطبین در دو ماه دی و بهمن را ناشی از استقبال مردم از بلیت‌های نیم‌بهای سه‌شنبه‌ها می‌دانند. گزارش آماری نیز بیانگر استقبال 98 هزار نفری در سه‌شنبه‌ها است. گفته می‌شود حداکثر استقبال مردم در سایر روزهای هفته 65هزار بوده و این شاهدی بر کارکرد مثبت و نقش برجسته نیم‌بها بودن بلیت در روز سه‌شنبه است.

بسته سیاستی مواجهه با قیمت بلیت سینما

مدیرکل دفتر نظارت بر عرضه و نمایش فیلم سازمان سینمایی از موافقت سازمان سینمایی با شناور شدن دائمی و هدفمند قیمت بلیت سینما در سال 1402 خبر داد. مبنای تعیین قیمت بلیت در سال جدید نیز درجه کیفی، موقعیت جغرافیایی قرارگیری سالن سینما و سانس‌های مختلف تعیین بیان شده است. کارشناسان معتقدند این سیاست به شرطی می‌تواند برد-برد باشد که معیارها از کلیت خارج شده و بتواند به خانواده‌های کم‌بضاعت نیز اثابت کند. شناوری بلیت‌ها زمانی معنا پیدا می‌کند که بهترین ساعت‌ها، مقرون به صرفه باشد. درواقع تله ثبات قیمت در بهترین ساعت‌ها می‌تواند انگیزه‌ای ایجاد کند که مخاطب بلیت را تهیه کند. یکی از تله‌ها، قیمت پایین‌تر ساعات پایانی شب نسبت به ساعات دیگر پخش فیلم است و سیاست‌گذار می‌تواند به این ظرفیت جدی توجه کند.

شناوری بلیت تنها یک ابزار برای مواجهه با قیمت بلیت سینما است. بنظر می‌رسد سازمان سینمایی می‌تواند بسته‌ سیاستی هوشمندانه و جامعی برای مواجهه با قیمت بلیت طراحی کند. به باور برخی از اهالی سینما، بهره‌گیری از ظرفیت ویژه دوره‌های نیم‌بها یا تخفیف‌های خاص در بازه‌های زمانی نظیر اعیاد و تعطیلات ضروری است. همانطور که بیان شد؛ آمارها نشان می‌دهد مخاطبین از بلیت نیم‌بهای سه‌شنبه استقبال بهتری داشتند. توجه به این شاهد می‌تواند هم سالن‌های سینما را پر از مخاطب کند و هم درآمدی را برای اهالی سینما به همراه آورد. یکی از توصیه‌هایی که ارائه شده است؛ توجه به ظرفیت هواداری از بازیگران و اکران‌های مردمی است. توجه بیشتر به اکران‌های مردمی در سینماهای سراسر کشور و تبلیغ حضور چهره‌ها در کنار مردم می‌تواند در حضور بیشتر هواداران و دوست‌داران بازیگران اثر مستقیم داشته باشد. طراحی کارناوال‌های پخش و اکران سیار فیلم در مناطق کم‌برخوردار هم‌زمان با اکران در سالن‌های سینمایی می‌تواند راهی دیگر برای کمک به افزایش مخاطب و فروش تلقی شود. مطابق این ایده، سازمان سینمایی در کنار سینماداران بستر اکران را فراهم کرده و از قبل آن هم استقبال از فیلم‌ها را افزایش می‌دهد و هم درآمدی برای سازندگان و سینماداران ایجاد می‌کند. یکی دیگر از مواردی که کارشناسان از آن یاد می‌کنند، اولویت‌دهی به اکران و طراحی سوبسید برای فیلم‌هایی است که مضمون امیدبخش و آرامش‌دهنده دارند. این فیلم‌‌ها می‌‌تواند رسالت سینما در شرایط فعلی را تحقق بخشد و به آسودگی خاطر و روان خانواده‌ها کمک کند.

بهترین حالت برای مواجهه با افزایش قیمت بلیت سینما، توجه به شرایط فعلی پخش و فروش سینما، وضعیت مصرف فرهنگی مردم و هزینه حضور خانواده‌ها در سینما است. افزایش قیمت بلیت در شرایطی که مردم خصوصا افراد و خانواده‌های کم‌بضاعت از وضعیت اقتصادی فعلی رنج می‌برند، خبر خوشی نیست. از سویی سینما رسالتی مهم در طرح و بیان مضامین اخلاقی و امیدآفرین دارد. وظیفه‌ای مهم که در شرایط اقتصادی فعلی از اهمیت بیشتری برخوردار است اما همانطور که گفته شد، شرط لازم اثرگذاری و اثربخشی حضور بیش از پیش مردم در سالن‌های سینمایی است و این مهم ارتباط تنگاتنگی با قیمت بلیت و مشتقات آن دارد. برای مواجهه بهتر با این موضوع، طراحی بسته سیاستی که بتواند تعداد مخاطبین را حفظ و بیشتر کند و از سویی پاسخ‌گوی مطالبه سینماداران و سازندگان باشد، احساس می‌شود. شناوری بلیت سینما تنها یک ابزار از ظرفیت افزایش مخاطب و تماشای آثار است. سازمان سینمایی درکنار اهالی سینما و کارشناسان اقتصادی بایستی سعی کنند ظرفیت فعلی را حفظ و در گام بعد توسعه دهند. این مهم نیز در گرو اجرای دقیق و هوشمندانه سیاست‌های قیمتی است. امید است باتوجه به راهکارهای متنوع تنظیم قیمت، تعداد مخاطبین به ویژه خانواده‌هایی که گره‌های اقتصادی جدی دارند و اساسا امیدی به آینده ندارند مورد هدف قرار گرفته و با ابزار سینما، برای دقایقی حال خوش و امید به ایشان تزریق شود.