آموزش و پرورش حساب معلم‌ها را ندارد!
کمبود معلم یکی از چند چالش جدی نظام آموزش و پرورش کشور است. چالشی که به‌باور کارشناسان و حتی مسئولان نظام آموزشی عمدتاً ریشه در بازنشستگی موجی معلمان و عدم جذب نیرو در یک دهه اخیر دارد.
بر اساس اظهارات اسفندیار چهاربند، رئیس سابق مرکز برنامه‌ریزی و نیروی انسانی آموزش و پرورش، از سال ۱۳۹۷ به طور میانگین حدود ۴۰ هزار معلم بازنشسته شده‌اند. این تعداد نیرو باید به صورت تراکمی در این چند سال جایگزین می‌شدند اما متأسفانه این اتفاق رخ نداده تا جایی که آمار کمبود معلم در سال۱۴۰۰ به ۲۰۰هزار نفر رسیده است. از طرفی تا سال۱۴۰۴ نیز هر ساله ۴۵هزار نیروی دیگر بازنشسته می‌شوند که تعداد معلمان موردنیاز برای آموزش به بیشتر از ۴۵۰هزار نفر می‌رسد. این رقم تقریباً نیمی از کارکنان آموزش و پرورش به حساب می‌آید.
همچنین براساس پیش‌بینی سازمان برنامه و بودجه، شمار بازنشستگان در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ بیش از هر زمان دیگری است. در این دو سال ۱۱۱هزار و۵۴۵ معلم دیگر بازنشسته می‌شوند. در حقیقت از سال‌های ۱۴۰۲ تا ۱۴۰۶ شاهد به پایان رسیدن خدمت تعداد زیادی از نیروهای آموزشی خواهیم بود.
از سوی دیگر براساس گزارش معاونت امور علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه نیز آمار بازنشستگان آموزش و پرورش تا سال۱۴۰۶ به رقم ۴۶۳هزار و۲۷۲ نفر می‌رسد که حدود ۷۱درصد این تعداد تا سال۱۴۰۲ مشمول بازنشستگی می‌شوند.
البته وزارت آموزش و پرورش با اتخاذ تدابیری چون تقویت دانشگاه فرهنگیان، استفاده از نیروهای حق‌التدریس، خرید خدمات آموزشی، جذب نیرو از طریق آزمون سراسری و از محل ماده۲۸ به مقابله با چالش یاد شده پرداخته است اما انگار این راهکارها به جای رفع اساسی چالش کمبود معلم بیشتر نقش مُسکن را داشته است.
این وضعیت در حالی است که دانشگاه فرهنگیان می‌تواند در حل مشکل نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت راهگشا باشد. به همین دلیل و به‌منظور بررسی آخرین وضعیت جذب دانشجو و تربیت معلم برای آموزش و پرورش به سراغ حسین خنیفر، رئیس دانشگاه فرهنگیان رفته‌ایم.
چندی پیش آقای کاظمی، سرپرست سابق وزارت آموزش و پرورش خبر از جذب ۷هزار معلم در سال جدید داده بود در حالی که نیاز این مجموعه به معلم بسیار بیشتر از آن‌چیزی است که اشاره شد، ارزیابی جناب‌عالی در این خصوص و آخرین وضعیت جذب دانشجو برای تربیت معلم چیست؟
بحث تعداد جذب معلم یا ظرفیت پذیرش دانشجو در اختیار وزارت آموزش و پرورش است. دانشگاه فرهنگیان فقط آموزش دانشجویان را به عهده دارد. یعنی ما هیچ دخالتی در ظرفیت و تعداد پذیرش دانشجو نداریم. آموزش و پرورش می‌گوید فلان تعداد دانشجو تربیت کنید و... .
آقای یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش در جلسه رأی اعتماد خود از مجلس از جذب ۵۰هزار دانشجو برای تربیت معلم خبر داد که ما قطعاً از این رقم استقبال می‌کنیم و اگر این موضوع تا عید به ما اعلام و ردیف بودجه آن تأمین شود تمام انرژی خود را صرف می‌کنیم تا این تعداد دانشجو را پذیرش و تربیت کنیم چون تأمین نیاز آموزش و پرورش موردنظر ماست.
شما سه سال پیش از برنامه‌ریزی دانشگاه فرهنگیان برای تأمین کف نیاز آموزش و پرورش به معلم در سال ۱۴۰۱ گفتید و قول دادید با جذب ۱۰۰هزار دانشجو و تربیتشان برای معلمی مشکل کمبود معلم آموزش و پرورش حل می‌شود و وزارتخانه از این بحران عبور می‌کند؛ آیا این وعده محقق می‌شود؟
ما در این مدت هر سال ۲۵ هزار دانشجو جذب کردیم حتی در مهر امسال حدود ۷۷هزار معلم دانش‌آموخته از دانشگاه فرهنگیان به کلاس‌های درس رفته‌اند. بنابراین با فرمانی که داریم جلو می‌رویم پیش‌بینی می‌کنیم در سال ۱۴۰۲ نیاز به معلم در سطح کف حل می‌شود. البته به این شرط که در هر یک از سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ ردیف و بودجه پذیرش ۵۰هزار دانشجو را به ما بدهند.
وعده وزیر جدید آموزش و پرورش در جذب ۵۰هزار دانشجو نشان می‌دهد این وزارتخانه همچنان با پدیده جذب و بازنشستگی موجی معلم روبه‌رو است، به نظر شما این پدیده ریشه در چه عواملی دارد و عمده پیامدهایش چیست؟
این پرسش دقیق، علمی و تخصصی است. وظایف در آموزش و پرورش تقسیم شده است بنابراین باید از این وزارتخانه پرسید چرا دستگاهی با این عریض و طویلی که ۱۰۶هزار مدرسه، ۶۰۰هزار کلاس درس، ۵/۱۶میلیون دانش‌آموز و یک میلیون معلم دارد مرکز آمار ندارد؟ چرا یک مرکز برای خروجی و ورودی نیرو ندارد؟ ما الان در دفتر دانشگاه فرهنگیان می‌دانیم هر سال چه تعداد بازنشسته می‌شوند و نیاز آموزش و پرورش چقدر است. یک جدول ساده است که بر اساس فرم ۵۰۲ تهیه می‌شود. این وزارتخانه باید یک دفتر رصد یا دفتر پایش در خصوص نیروی انسانی خود ایجاد کند. البته قبلاً چنین دفتری در وزارتخانه بود و کار به‌خوبی هم هدایت می‌شد اما در معاونت طرح و برنامه ادغام شد. این در حالی است که رصد و پایش دقیق کودکان به سن تحصیل رسیده، دانش‌آموزان، بازماندگان از تحصیل، دانش‌آموزان فارغ‌التحصیل شده، دانش‌آموزان جذب دانشگاه تربیت معلم شده و.... نیاز به داشتن آمار نقطه‌ای و لکه‌ای دارد. بنابراین به نظر می‌رسد اگر این دفتر در منابع انسانی مستقل باشد کار بهتر پیش می‌رود.
یکی از پیامدهای این موضوع این است که ابهام در آمار و فعل و انفعالات جمعیت دانش‌آموزی و معلمان همواره گریبانگیر ما خواهد بود.
دلیل ادغام دفتر مرکز آمار وزارت آموزش و پرورش در معاونت طرح و برنامه وزارت آموزش و پرورش چیست؟
اطلاعی از دلیل ادغام این دفتر ندارم؛ اما این کار به تشخیص وزارت آموزش و پرورش انجام شده است. البته شاید دلیل منطقی هم برای این کار داشته باشند اما با توجه به اینکه رشته تخصصی‌ام مدیریت آموزشی است به نظر بنده چنین دفتری با تعدادی افراد متخصص در سنجش، آمار و تحلیل جمعیتی برای وزارت آموزش و پرورش که دومین دستگاه بزرگ دولت محسوب می‌شود لازم است.
شما عنوان کردید کمبود معلم ریشه در نبود زیرساخت‌های لازم و کمبود بودجه دارد، هنوز هم چنین نظری دارید؟
بله، همین‌طور است. باید ردیف، بودجه و فضا برای جذب دانشجو و تربیت معلم تعیین شود، در این صورت ما مشکلی در تربیت معلم در کشور نداریم. اما با توجه به جمعیت ۱۶.۵میلیونی دانش‌آموزان و خروج سالیانه ۳۰ تا ۵۰ هزار معلم از نظام آموزش و پرورش، این تعداد خیلی کم است. باید به نسبت خروجی معلمان از نظام، معلم تربیت کنیم. ضمن اینکه از سال۱۳۹۰ دوره آموزشی تربیت معلم از دو سال به چهار سال تبدیل شده است.
وزارت آموزش و پرورش هر ساله از محل ماده ۲۸ و با برگزاری آزمون استخدامی، معلم جذب می‌کند که به باور کارشناسان کیفیت لازم را برای ارائه آموزش به دانش‌آموزان ندارند، دانشگاه فرهنگیان برای ارتقای سطح کیفی این گروه از معلمان چه می‌کند؟
این نکته‌ای است که ما هم از همان ابتدا به آن اشاره کرده‌ایم و برای کاهش این آسیب سه دوره پودمان در طول یک سال برای جذب‌شدگان آزمون استخدامی برگزار می‌کنیم و دروس پداگوژی را به آن‌ها آموزش می‌دهیم تا با فنون تدریس و فناوری آموزشی، کارورزی و ارزشیابی آشنا شوند. با وجود این معتقدیم هیچ کسی بهتر از معلمی که چهار سال در دانشگاه فرهنگیان و یا شهید رجایی آموزش دیده نیست، حتی اگر مدرک فوق‌لیسانس یا دکترا داشته باشد چون شخصی که در دانشگاه‌های یاد شده تربیت می‌شود دروس پداگوژی، مهارتی و کارورزی را به‌خوبی می‌گذراند اما دانش‌آموخته ریاضیات محض، فقط دانش ریاضی دارد و با نحوه تدریس آن آشنا نیست. در حالی که دانش‌آموخته تربیت‌معلم آموزش ریاضیات، دینی، عربی و.. را بلد است و ما به چنین کسی نیاز داریم؛ کسی که نه فقط دانش ریاضی بلکه نحوه تدریس آن به دانش‌آموزان را هم بلد باشد.
در چند سال اخیر بر تقویت دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی که براساس قانون، مسئولیت تربیت دانشجویان برای معلمی را به عهده دارند تأکید شده؛ در عین حال این دو دانشگاه برای انجام وظایفشان با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟
ما جدا از کمبود بودجه و فضای آموزشی، مشکل کمبود هیئت علمی هم داریم و اگر وزارت علوم ردیف بودجه برای این حوزه بدهد این مشکل حل می‌شود. وزارت علوم هر سال باید ۲۰۰ عضو هیئت علمی به ما بدهد تا بتوانیم در پنج سال ناوگان استادان خود را ترمیم کنیم؛ اما الان سالی ۵۰ عضو هیئت علمی اختصاص می‌دهد؛ یعنی یک چهارم نیاز ما به هیئت علمی را برآورده می‌کند که خیلی کم است.
پیامدهای این اتفاق بسیار زیاد است. ما الان ۷۸۰ عضو هیئت علمی رسمی و ۶هزار مدعو یا حق‌التدریس داریم در حالی که باید ۲هزار و۸۰عضو رسمی هیئت علمی داشته باشیم. یعنی سه چهارم هیئت علمی رسمی را نداریم که این موضوع صد درصد روی کیفیت کار معلمان تأثیر منفی خواهد داشت. ما هم فریاد زدیم و هم هزار بار برای رفع این مشکل به وزارت علوم رفتیم اما ردیف بودجه برای این منظور تعریف نمی‌کنند.
امسال چقدر جذب نیرو خواهید داشت؟
ما برای جذب ۲۵هزار دانشجوی تربیت معلم آمادگی داریم و برای جذب ۵۰هزار نفر هم می‌توانیم آماده شویم البته اگر تا عید این موضوع را به ما اعلام کنند.
