خرج 150 همتی اداره‌ی تهران از کجا تامین می‌شود؟

نسیم‌آنلاین؛ منصور سمیعی: بررسی بودجه دو سال اخیر-1401 و 1402- شهرداری تهران، نشان می­دهد که چیزی در حدود 50% از محل درآمدهای شهرداری، به وسیله ساخت و ساز و توسعه در محدوده شهر تأمین می­شود. این تأمین درآمد نیز به طبع، بر عهده معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران است. راحت­‌ترین راه کسب چنین درآمدی برای معاونت شهرسازی و معماری به طور مشخص، تراکم‌­فروشی، اخذ عوارض بر پروانه ساختمانی و اجرای طرح­های عمرانی است؛ که این نوع سیاست­گذاری نتایج زیان‌­باری برای شهر و شهروندان به ارمغان خواهد آورد.

اولین نتیجه حاصل از چنین برخوردی با بودجه شهرداری، تسهیل روند اجرایی و کاهش مدت زمان صدور پروانه ساختمانی است. هنگامی که پیش‌­بینی می­‌شود 50% از بودجه، باید از راه ساخت و ساز تأمین شود، شهرداری نیز دست خود را برای صدور پروانه‌­های ساختمانی در نقاط مختلف شهر باز می‌­بیند. با توجه به احتیاج آنی این نهاد به کسب درآمد، صدور این گونه پروانه­‌ها سرعت بیشتری به خود گرفته و این احتمال به وجود می‌­آید که بررسی کارشناسی پروانه‌­ها، از روند معمول خود خارج شود.

اما این تازه آغاز ماجراست. نتایج ثانویه بودجه‌­بندی نادرست، زمانی نمایان می‌­شود که این نوع پیش‌­بینی محل درآمد برای شهرداری، با سیاست‌­های کلانی نظیر ساخت یک میلیون مسکن در هر سال، همایند شود. مطرح شدن چنین سیاستی از سوی دولت با وجود بودجه مصوب شورای شهر و چگونگی نحوه تأمین درآمد شهرداری در آن، مدیران شهرداری تهران را تشویق به اعطای مجوزهای بیشتر در مکان‌­هایی می­کند که از قیمت‌های بالاتری برخوردار هستند. تراکم­‌فروشی در نقاط با قیمت بالا، درآمد بسیار زیادی را برای شهرداری به ارمغان می­‌آورد. برای نمونه می‌­توان به مجوزهای ساختمانی اعطا شده به تعاونی «بتاجا» تحت مالکیت ارتش جمهوری اسلامی ایران در منطقه 22 و در حریم درجه یک باغ گیاه‌­شناسی ملی ایران اشاره کرد. نقطه­‌ای از شهر که به سبب وجود باغ، قیمت اراضی پیرامون آن، بالاتر از سایر نقاط است. با محاسبه‌­ای اجمالی درخواهیم یافت که معامله بین شهرداری تهران و ارتش، در واقع برای هر دو طرف، سود بسیار زیادی را حاصل خواهد کرد. این در صورتی است که مهم­‌ترین متضرر این تراکم‌­­فروشی، باغ گیاه­‌شناسی ملی ایران است. گوهری که هم­‌اکنون در معرض نابودی قرار دارد. نکته درخور توجه آن است که وقتی بودجه‌­ای مبتنی بر ساخت و ساز تعریف شود، تراکم‌­فروشی و اعطای مجوزهای بلندمرتبه‌­سازی را برای کارگزاران شهرداری، قانونی می­‌کند. کمااینکه، در پرونده باغ­ گیاه‌­شناسی مذکور نیز، عوامل شهرداری، خود را محق و صدور پروانه‌­ها را مبتنی بر قانون جلوه می­‌دهند.

از دیگر مواردی که می‌­توان آن را از نتایج این نوع بودجه‌­نویسی دانست، تغییر و از بین بردن هویت تاریخی شهر تهران، با برچسب‌­هایی نظیر نوسازی یا بازآفرینی بافت فرسوده است. در تمام شهرهای دنیا، در اثر گذران سال­های متمادی، پدیده بافت‌­های فرسوده به وجود می­‌آید. این در حالی است که بافت فرسوده شهری، معنای بسیار متفاوتی با بافت تاریخی شهری دارد. بافت فرسوده چون دندان لقی است که هم شهرداری و هم ساکنین دوست دارند از شرش خلاص شوند؛ در صورتی که بافت تاریخی، گوهری گران­بهاست که همگی سعی در حفظ و استفاده بهینه از آن را دارند. چیزی که در کشور ما، کمتر به آن پرداخته یا گاهی، نادیده گرفته می‌­شود. با نگاهی به سیر اتفاقات و اخبار دو سال اخیر در خصوص این دو گونه بافت شهری، درمی­‌یابیم که صدور مجوزهای ساخت و نوسازی، چه در بافت فرسوده شهر تهران و چه در پیرامون بافت تاریخی، افزایش چشمگیری داشته است. نوسازی بافت فرسوده به ذات خود هیچ ایرادی ندارد و چنان که سابق بر این ذکر شد، مورد استقبال نیز واقع می‌­شود. اما نکته قابل توجه آن است که تقریباً هیچ ردی از صدور مجوزهای مرمت و حفظ خانه­‌ها یا ابنیه تاریخی در شهر تهران-حداقل در این بازه دو ساله- یافت نمی‌­شود. دلیل این اتفاق نیز مشخص است. هیچ­گونه سود آنی در مرمت خانه‌­ها و نگهداری آنان برای شهرداری تهران وجود ندارد. همان­طور که در بودجه سالانه شهرداری مشخص شده، تأمین بخش بزرگی از درآمد شهر، توسط ساخت و سازها رقم می‌خورد. این به معنی تقابل شهرداری با وجود هرگونه بافت قدیمی و تاریخی در شهر است. به همین علت است که شهرداری تهران در صدور مجوزهای تجمیع و بلندمرتبه‌­سازی دست بازی دارد، اما از صدور مجوزهای مرمت ممانعت به عمل می­آورد.

سخن آخر اینکه، وجه ترسناک ماجرا، آنجاست که شهرداری تهران، در طول زمان، تبدیل به الگویی برای مدیریت سایر کلانشهرها و حتی شهرهای کوچک­تر کشور شده است. همانطور که مشاهده می‌­شود در شهرهایی نظیر مشهد، اصفهان، شیراز و... بهره‌­برداری از طرح‌­ها و مدل­‌های مدیریتی شهرداری تهران از سال­ها پیش آغاز شده و آرام آرام این شهرها نیز با مشکلات عدیده و پیچیده‌­ای که پایتخت با آنها دست و پنجه نرم می­‌کند، رو به رو می­شوند. سوال اینجاست که آیا هیچ راه کسب درآمد دیگری برای شهرداری­‌ها غیر از ساخت و ساز و ایجاد طرح­های عمرانی وجود ندارد؟